سعیده احسانی‌راد
گروه فرهنگی

در حالی که اخباری از بهبود حال استاد محمود فرشچیان نگارگر برجسته اصفهانی در این چند روز منتشر شد، به یک باره روز شنبه درگذشت این استاد بزرگ نقاشی و نگارگری دوستداران این هنرمند و جامعه هنری را به بهت فروبرد.
محمود فرشچیان، ۴ بهمن ۱۳۰۸ در اصفهان و در خانواده‌ای هنردوست چشم به جهان گشود و چشم‌هایش با نقوش کاشی‌های مسجد شیخ لطف‌الله و طرح‌های قالی ایرانی نوازش دید به طوری که تحصیلاتش را در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان در محضر اساتیدی چون عیسی بهادری از شاگردان کمال‌الملک گذراند. او به ریزه‌کاری‌های نگارگری و هنرهای دیگر مثل تذهیب و طراحی قالی آشنا بود.
فرشچیان با تلفیق نوآوری و اصالت در آثار خود، سبک منحصر به فردی را در نگارگری ایرانی ایجاد کرده بود. استفاده از رنگ‌های زنده و مواج، خطوط  قدرتمند و نرم، ترکیب‌بندی‌های پویا و خلاقانه و مضامین برگرفته از ادبیات، شعر و مذهب از ویژگی‌های منحصر به‌فرد هنری اوست. 
محمود فرشچیان برای اینکه با هنر جهان بیشتر آشنا شود، راهی اروپا شد. او سال‌ها در موزه‌های بزرگ دنیا، آثار نقاشان مشهوری مانند میکل‌آنژ و داوینچی را از نزدیک مطالعه کرد. این سفر، دید او را کاملاً تغییر داد.
اغلب منتقدان و هنرشناسان برجسته غربی، هنر محمود فرشچیان را نه یک تکرار سنت، بلکه «رنسانس» یا نوزایی در هنر نگارگری ایرانی می‌دانند. در نگاه آن‌ها، او هنرمندی است که توانسته پلی محکم میان میراث غنی گذشته و زبان بصری دنیای معاصر برقرار کند.

ثبت در فهرست میراث ناملموس
نام استاد فرشچیان اسفند سال ۹۷ همزمان با ثبت ملی «هنر نگارگری مینیاتور» در فهرست میراث ناملموس، به عنوان حامل میراث فرهنگی در فهرست گنجینه‌های زنده بشری قرار گرفت.

ماجرای نقاشی‌های معروف فرشچیان
تابلوهای فرشچیان نمونه‌ای از نقاشی ایرانی است که با تکنیک‌های جدید هنری نیز تلفیق شده است. آثاری پر از رنگ که ادبیات و شعر و مضامین مذهبی و شخصیت‌های تاریخی در آنها ترکیب و به تصویر کشیده شده‌اند.
یکی از معروف‌ترین و مهم‌ترین آثار محمود فرشچیان، تابلوی «عصر عاشورا» است که بیش از 49 سال پیش خلق شد. این تابلو معروف‌ترین اثری است که با موضوع واقعه عاشورا به تصویر کشیده شده است. تصویری غم‌انگیز که روایتگر سفر بی‌بازگشت امام حسین(ع) و رسیدن خبر شهادت او و همراهانش به خیمه‌هاست. 
«عصر عاشورا» درست در روز عاشورای سال ۵۵ خلق شد. اسب بدون سوار امام حسین(ع) در میانه تصویر و زنانی که از شنیدن خبر گریه می‌کنند، تلخی عصر عاشورا را روایت می‌کند. این اثر که حالا جزو ماندگارترین آثار خلق‌ شده با موضوع عاشورای حسینی است، سال ۶۹ به موزه آستان قدس رضوی اهدا شد. فرشچیان در این سال‌ها بارها از حال و هوای خود هنگام خلق این اثر سخن گفته است؛ او در بخشی از خاطرات خود نقل می‌کند که ظهر روز عاشورای سال ۵۵ در حالی که حس غریبی داشته در خانه می‌ماند و بیرون نمی‌رود و همین موضوع گله مادرش را به دنبال دارد که چرا در چنین روزی در خانه مانده است. او روایت می‌کند که پس از شنیدن صحبت‌های مادرش به اتاق رفته، قلم‌مو را برداشته و «عصر عاشورا» را کشیده است. تنهایی، غربت و اندوه زنان و کودکان کربلا را فرشچیان در تابلوی «شام غریبان» به تصویر کشید.
فرشچیان در «شام غریبان» سعی کرده، بی‌پناهی و اندوه را به‌ نمایش بگذارد. او در این اثر چند زن و کودک را به تصویر کشیده که در غم از دست دادن سالار شهیدان(ع) و یارانش در حال عزاداری و گریه هستند.
تابلوی نگارگری فرشچیان در ارتباط با وقایع عاشورا شهادت حضرت علی‌اصغر(ع) با عنوان «هدیه عشق» است. او این اثر را در سال ۱۳۸۱ خلق کرد. حالت دستان امام حسین(ع) در این اثر هنری به‌گونه‌ای تصویر شده که انگار فرزندش را به‌عنوان یک هدیه به پیشگاه پروردگار تقدیم می‌کند. به همین دلیل، نام اثر «هدیه عشق» انتخاب شده است.

اهدای تابلوی ضامن آهو به آستان امام هشتم(ع)
یکی دیگر از معروف‌ترین نقاشی‌ها درباره امام رضا(ع)، تابلویی است که در آن محمود فرشچیان داستان ضمانت آهو توسط امام رضا(ع) در برابر شکارچی را روایت کرده است. در این اثر نگارگری، آهوها در مرکز قرار گرفته و از ترس شکارچی به امام رضا(ع) پناه برده‌اند. در مقابل شکارچی از شکار آهوها پشیمان شده و کمانش را شکسته است. تابلوی «ضامن آهو» در سال ۱۳۸۹ به آستان امام هشتم(ع) اهدا شد.

طراح مقبره‌های متبرک
طراحی پنجمین ضریح حرم امام رضا علیه السلام و طراح ضریح جدید مقبره سیدالشهدا علیه‌السلام در کربلا از جمله مهم‌ترین کارهای این هنرمند پیشکسوت بوده است. طراح ضریح جدید مقبره سیدالشهدا علیه‌السلام با مهارت استادان طلاکار و نقره کار ایران به اجرا درآمده و در سال ۱۳۹۱ در قم رونمایی و سپس به کشور عراق منتقل شد.
موزه استاد فرشچیان
 ارزش هنر بی‌بدیل استاد فرشچیان به اندازه‌ای است که موزه فرشچیان به عنوان یکی از مهم‌ترین موزه‌های کاخ سعدآباد در نظر گرفته شده است. در موزه فرشچیان آثار هنری بسیار زیبایی به نمایش گذاشته شده‌اند که چشم هر بیننده‌ای را به خودش جلب می‌کند. موزه استاد فرشچیان در سال ۱۳۸۰ افتتاح شد.
حدود 50 اثر منحصر به فرد نگارگری استاد فرشچیان در این موزه نگهداری می‌شود. موزه استاد فرشچیان در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد در فضایی به مساحت 600 متر مربع است. این موزه شامل آثار ارزشمندی از جمله «سیمرغ»، «پنجمین روز آفرینش» و «خوان سوم رستم» است. از جمله آثار این موزه می‌توان به وساطت، گرداب، همهمه، شرارت، شکوفایی، خوبی و بدی، ابرهای متراکم، شیخ صنعان و دختر ترسا، حافظ و همچنین پرتره استاد فرشچیان اشاره کرد.

دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی فرشچیان
کمبودهایی که در عرصه آموزش هنرهای سنتی احساس می‌شد باعث شد دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی به نام استاد محمود فرشچیان افتتاح شود. این دانشگاه ۳۰ مهر با عنوان کامل «دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان» به‌عنوان زیرمجموعه دانشگاه آزاد اسلامی‌آغاز به کار کرد.
طرح تأسیس دانشگاه هنرهای اسلامی– ایرانی استاد فرشچیان در دولت یازدهم در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح و با حمایت دانشگاه آزاد اسلامی‌به مرحله اجرایی رسید.
 رویکرد آموزشی واحد استاد فرشچیان پرورش هنرمند و استاد حرفه‌ای است تا بتواند اساتیدی مانند استاد فرشچیان تربیت کند.

بــــرش

خاکسپاری در کنار صائب تبریزی

سجاد محمدیارزاده، نماینده تام‌الاختیار محمود فرشچیان در ایران و رئیس دانشگاه استاد فرشچیان بیان کرد، استاد فرشچیان گنجینه و سرمایه ما در عرصه فرهنگ و هنر است حیف که ایشان را از دست دادیم. طبق گفته همسر مرحوم، استاد هر ماه یک بار چکاپ کامل می‌شدند، این ماه که برای چکاپ به بیمارستان رفتند همان‌جا درگیر ذات‌الریه شده و پس از بستری شبانه در بیمارستان، هشت صبح شنبه دعوت حق را لبیک گفتند.
محمد یارزاده درباره محل تدفین استاد فرشچیان در اصفهان یا مشهد توضیح داد: «وصیت اول ایشان خاکسپاری در مشهد بود، اما پس از آن مطرح کردند که در جوار مزار صائب تبریزی در اصفهان تدفین شوند، از این رو مراسم تشییع هم از هنرستان هنر‌های زیبای اصفهان برگزار خواهد شد. پیکر ایشان به محض ورود به ایران، به اصفهان منتقل می‌شود و مسئول برنامه‌های تدفین هم برادرزاده‌ استاد فرشچیان خواهد بود.»
محمدیارزاده با بیان اینکه مراحل انتقال پیکر از آمریکا به ایران زمان‌بر است، اظهار کرد: نمی‌توان گفت که پیکر این هنرمند چه زمانی به ایران منتقل و تشییع خواهد شد.