بیتا میرعظیمی
گروه ایران زمین 

تبریز که روزگاری نه‌چندان دور با خروش رودها و جوشش چشمه‌ها جان می‌گرفت، در عطشی ناگزیر فرو رفته و حالا با نگاهی نگران به آسمانی کم‌رمق، چشم به راه باران است. بدترین بحران آبی در نیم قرن گذشته، این بار در کلانشهر تبریز جا خوش کرده تا با تشدید تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی‌ها، منابع آبی این شهر تاریخی را با چالش روبه رو کند. طبق گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی به «ایران»، «همزمان با تشدید خشکسالی و کاهش محسوس رواناب رودخانه‌ها، ذخیره آب سدهای اصلی استان بیش از 50 درصد کاهش یافته و با این حساب، ذخایر فعلی حتی در صورت مصرف نرمال آب، تا ۲.۵ ماه پاسخگوی نیاز شرب تبریز‌ی‌ها خواهد بود. لذا به منظور مدیریت صحیح منابع آب، تمرکز اصلی را بر تأمین آب شرب و بهداشت معطوف کرده و با همراهی شهروندان در کاهش ۲۰ درصدی مصرف آب، پیشبرد برنامه‌هایی مانند مدیریت صحیح مصرف، کاهش برداشت آب کشاورزی و اجرای پروژه‌های انتقال آب به تبریز و شهرهای اطراف را در دستور کار قرار داده‌ایم.»
یوسف غفارزاده، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی با اشاره به تأمین آب شرب تبریز و شهرستان‌های اطراف از 3 منبع آبرسانی به «ایران» می‌گوید: «۵۰ درصد آب شرب مورد نیاز مردم از سد شهید کاظمی بوکان در 278 کیلومتری تبریز، 15 درصد از سد نهند در ۲۰ کیلومتری شمال تبریز و 35 درصد نیز از چاه‌های موجود در دامنه شمالی سهند تأمین می‌شود.»
 
کاهش 33 درصدی بارندگی‌ها
طبق گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، «میزان بارش‌ها در سال آبی 1404-1403، حدود 33 درصد نسبت به سال گذشته و ۲۸ درصد نسبت به درازمدت کاهش یافته است. علاوه بر آن تغییر نوع بارش‌ها در آذربایجان‌شرقی از برف به باران و همزمانی آن با تشدید خشکسالی‌ها و کاهش بارندگی‌ها، اثربخشی لازم برای افزایش منابع آب موردنیاز شهروندان کلانشهر تبریز را تا حد قابل توجهی کاهش داده است.» وی می‌افزاید: «در سال‌های گذشته، تداوم بارش‌ها در منطقه به حداقل رسیده و میزان ورود رواناب‌ها به رودخانه‌ها را تا 70 درصد کاهش داده است. به طور مثال، امسال میزان آبگیری سد شهید کاظمی بوکان در نیم قرن گذشته به کمتر از ۵۰ درصد رسیده است. همزمان، آورده سد نهند نیز تقریباً ۷۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده و بر دامنه نگرانی‌ها برای تأمین آب شرب تبریز و شهرستان‌های اطراف افزوده است. لذا به منظور مدیریت صحیح منابع آب، تمرکز اصلی را بر تأمین آب شرب و بهداشت معطوف کرده و هیچ آبی از سد بوکان به کشاورزان میاندوآب و ملکان تخصیص نداده‌ایم.»
 
تکمیل پروژه رینگ آبرسانی تبریز
طبق گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، «آبگیری سدها در اغلب اوقات همزمان با آغاز فصل بهار و شروع بارندگی‌ها انجام می‌شود اما امسال شرایط تغییر کرده و با کاهش حجم بارش‌ها و تشدید خشکسالی، میزان آبگیری سدها به حداقل رسیده است. بر این اساس به منظور مدیریت صحیح بحران، بلافاصله اقدامات پیشگیرانه را آغاز کرده و تلاش‌ها را بر کاهش برداشت‌ها و مدیریت صحیح منابع آب معطوف کردیم. علاوه بر آن، شرکت آب و فاضلاب که متولی تأمین آب شرب شهرها و روستاها محسوب می‌شود، مرمت تعدادی از چاه‌های تأمین‌کننده آب و اصلاح شبکه‌های تأمین آب شرب شهرها را در دستور کار قرار داد. همچنین، چاه‌های کشاورزی در مسیر خط انتقال آب زرینه‌رود شناسایی شده‌اند تا در صورت بروز شرایط اضطراری، وارد مدار آبرسانی شوند.»
یوسف غفارزاده ادامه می‌دهد: «در حال حاضر، تکمیل رینگ شرقی تبریز به طول ۱۶ کیلومتر و با هدف اتصال چاه‌های منطقه به سد نهند آغاز شده و طبق برنامه تا پایان سال‌جاری به بهره‌برداری خواهد رسید. علاوه بر آن، پروژه رینگ آبرسانی تبریز به طول ۲۷ کیلومتر نیز تکمیل شده و بهره‌برداری از آن، گامی مهم در افزایش تاب‌آوری شبکه توزیع آب شهر محسوب می‌شود. ایستگاه‌های پمپاژ آب نیز به منظور کاهش هدررفت آب، بازسازی شده و هماهنگی‌های لازم با اداره برق برای مقابله با قطعی برق ایستگاه‌های پمپاژ صورت گرفته است. استان‌های آذربایجان غربی و کردستان نیز در طرح انتقال آب زرینه‌رود به تبریز پای کار آمده‌اند تا آب این رودخانه فقط برای تأمین آب شرب تبریز و شهرهای مسیر انتقال، مورد استفاده قرار گیرد.»
 
اهمیت پروژه انتقال آب از ارس
طبق گفته این مقام مسئول،  با کاهش آبگیری مخازن سدها به دلیل کمبود بارندگی‌ها و رواناب‌ها، منابع آبی تبریز دیگر پاسخگوی نیاز مردم نخواهد بود؛ همین امر عزم دولت را برای تأمین منابع جدید آب و نقش حیاتی مردم در مصرف بهینه آب تا شروع بارندگی‌های فصل پاییز (آبان‌ماه) دوچندان کرده است. لذا در کنار اجرای پروژه‌های موقت و کوتاه‌مدت تأمین آب شرب، از ظرفیت چاه‌های کشاورزی در مسیر خطوط آبرسانی نیز استفاده کرده‌ایم تا همزمان با مدیریت صحیح منابع آب در پیک مصرف، خود را برای آغاز بارندگی‌ها و آبگیری مجدد سدها آماده کنیم. البته باید تأکید کرد که زمان قطعی بارندگی‌ها قابل پیش‌بینی نیست و همین امر بر دامنه نگرانی‌ها نسبت به تأمین آب موردنیاز تبریز تا 75 روز آینده افزوده است.»
یوسف غفارزاده، یکی از اقدامات حیاتی برای تأمین آب کلانشهر تبریز را پروژه انتقال آب از رودخانه ارس به شهرستان‌های مرند، شبستر و تبریز دانسته و تأکید می‌کند: «پروژه انتقال آب از ارس به طول ۱۴۵ کیلومتر، یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین پروژه‌های زیربنایی استان آذربایجان شرقی محسوب شده و قرار است آب شرب ۲۲ شهر و ۱۶۹ روستا با جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون نفر را تأمین کند. در حال حاضر 35 کیلومتر از پروژه انتقال آب ارس تکمیل شده و 105 کیلومتر باقی‌مانده نیز در حال سپری کردن تشریفات قانونی به منظور واگذاری به پیمانکار است. تکمیل نهایی این پروژه به حدود 25 همت اعتبار نیازمند است که در صورت تأمین از سوی دولت محترم، پیشبرد کار به صورت موازی از 8،7 جبهه آغاز خواهد شد. علاوه بر آن، قرارداد مناقصه مراحل نهایی را در سازمان برنامه و بودجه سپری می‌کند که با انجام تشریفات قانونی و تأمین منابع مالی موردنیاز، طرح انتقال آب ارس به تبریز و شهرستان‌های اطراف به ثمر نشسته و مشکلات بی‌آبی در استان آذربایجان شرقی در کمترین زمان ممکن برطرف خواهد شد.»
 
رعایت الگوی مصرف آب
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی ادامه می‌دهد: «آبگیری سد بوکان طی 50 سال گذشته در فصل پاییز و همزمان با شروع بارندگی‌ها آغاز می‌شود؛ بر این اساس امیدواریم امسال نیز این رویه تکرار شده و با شروع بارش‌ها، آبیگری مخازن سد آغاز شود. باید توجه داشت که کمبود آب سد بوکان را نمی‌توان از منابع دیگر تأمین کرد؛ لذا در تلاشیم با افزایش ظرفیت چاه‌های کشاورزی و سدهای کوچک، بخشی از آب موردنیاز استان را تأمین کنیم.» وی می‌افزاید: «با اجرای طرح‌های یادشده، حدود ۵۰ درصد مشکل فعلی تأمین آب کلانشهر تبریز قابل حل بوده و ۳۰ درصد باقی‌مانده نیازمند همکاری مردم و رعایت الگوی مصرف است. امیدواریم شهروندان با صرفه‌جویی 20 درصدی در مصرف آب، در گذر از بی‌آبی همراهی‌های لازم را به عمل آورند تا از این مرحله نیز به سلامت عبور کنیم.»