محدثه جعفری
گروه اجتماعی 

امید محبی رئیس انجمن صنفی تاکسی‎های اینترنتی استان قم با بیان اینکه قوانین کار در حوزه کسب و کارهای مجازی به روزرسانی نشده است، می‎گوید: «شاغلان در سکوهای مجازی حتی برای ایجاد تشکل صنفی هم با چالش‎های مختلفی روبه‎رو هستند چرا که اشتغال درفضای مجازی با قوانین تأمین اجتماعی و قانون کاری که برای دهه 60 است، همخوانی ندارد. البته ما درخواست ایجاد انجمن را به شهرهای مختلف دادیم که استان قم همراهی خوبی نشان داد و توانستیم انجمن را به صورت رسمی ثبت کنیم. ایران برابر با کشورهای دیگر در حوزه دیجیتال در حال پیشرفت است اما قوانین در این حوزه هنوز با کسب وکارهای نوین به روز نشده است به همین دلیل در اشتغال دیجیتال خلأهایی وجود دارد که صاحبان کسب و کارها مدت‎ها از این خلأهای قانونی به نفع خودشان سوءاستفاده می‎کنند.»

صدای تشکل‎ها به گوش مسئولان می‎رسد
رئیس انجمن صنفی تاکسی‎های اینترنتی با اشاره به اینکه محوریت پیگیری‎های انجمن ما کشوری است، توضیح می‎دهد: «اگر قرار است، قدمی برای رفع مشکلات رانندگان تاکسی‎های اینترنتی برداشته شود، باید سراسری باشد نه معطوف به استان به همین دلیل تلاش کردیم مشکلات را کلان در سطح کشور پیگیر باشیم. به طور میانگین فقط در شهری مثل تهران 800 هزار راننده در سکو‎های اینترنتی فعال هستند که تشکل ندارند، اگر انجمنی در تهران برایشان ایجاد شود، صدایشان بهتر به گوش مسئولان می‎رسد به همین دلیل ایجاد تشکل صنفی در هر استان بسیار حائز اهمیت است تا بتوانند به مهم‌ترین مطالبات‌شان که بحث پوشش بیمه اجتماعی است، دست یابند.»
رانندگان سکوهای مجازی معتقدند، فعالیت‌شان مثل کارگران است چرا که هیچ دخل و تصرفی در کاری که انجام می‎شود، ندارند. مثلاً قیمت‎گذاری نرخ مسیر توسط پلتفرم انجام می‎شود، نوع مسافر توسط سکو تعیین و مبدأ و مقصد را اپلیکیشن مشخص می‎کند، راننده فقط کار جابه‌جایی مسافر را انجام می‎دهد. محبی می‎گوید: «رانندگی یکی از خطرناک‌ترین شغل‎هاست چرا که حوادث بسیاری پیش رویشان قرار دارد و از آنجایی که با وسیله نقلیه شخصی مسافر را جابه جا می‎کنند، حاشیه سود پایینی از کارشان دارند. کوچکترین توقع‎شان پوشش بیمه اجتماعی اجباری است که بتوانند ازکاری که انجام می‎دهند، آینده‌ای را متصور باشند. می‎گویند خودتان را بیمه خویش‎فرما کنید! بیمه خویش‎فرما که امتیاز خاصی برای ما ندارد چرا که بیمه ازکارافتادگی ندارد، بیمه بیکاری ندارد و... اگر راننده دچار تصادف شد و نتوانست به کارش ادامه دهد چگونه باید امرار معاش کند؟ آیا نباید بیمه اجباری داشته باشیم که در ایام بیماری و... کمک حال زندگی‌مان باشد؟»

دو میلیون راننده ثابت در تاکسی اینترنتی داریم
او با بیان اینکه حدود شش میلیون نفر در تاکسی اینترنتی فعالیت می‏کنند، بیان می‎کند: «حدود دو میلیون نفر راننده ثابت این سکوها هستند که شغل اصلی شان رانندگی است. در ابتدا آرمان‌شهری در اشتغال مجازی نشان جوانان می‎دهند، اما بعد از مدتی افراد متوجه می‎شوند، در این سکوها نه قوانین مشخصی وجود دارد نه احتساب معینی از حقوق ماهانه‎شان دارند. درکلانشهری مثل تهران که می‎گویند رانندگان سکوهای مجازی ماهانه 30 تا 40 میلیون درآمد دارند، نصف این مبلغ، هزینه استهلاکی است که به خودرو در این ترافیک‎ها وارد می‎شود. متأسفانه پلتفرم‌ها رانندگان را کاربر می‎خوانند یعنی کسی که از اپلیکیشن استفاده می‎کند، درآمد زایی نمی‎کند! ولی در واقعیت برعکسش اتفاق می‌افتد. درحالی که راننده با درخواست سکو کار می‎کند با قوانینی که او وضع کرده است اگر بیمه داشته باشد با رغبت بیشتری کار می‎کند که نفع آن درنهایت به جیب سکوها می‎رود».
به گفته محبی، سکوها می‎گویند، بیمه نمی‎کنند چون قراردادی وجود ندارد: «اما حرف ما این است که هر سفری که راننده انجام می‎دهد از سه ضلع مسافر، راننده و نرم‎افزار تشکیل شده و مشخص است راننده در طول روز چندساعت فعال بوده و خدمت کرده است. متأسفانه سکوها، نیروهای ثابتشان را استثمار کرده‎اند، آنها هیچ امتیازی به فردی که هر روز، روزی 10 ساعت فعال است، نمی‎دهند اما برای افرادی که شغل دومشان رانندگی است، مشوق‎هایی را در نظر می‎گیرند تا مسافر بیشتری جابه‌جا کنند.»
رئیس انجمن صنفی تاکسی‎های اینترنتی درمورد میانگین دریافتی رانندگان اینترنتی می‎گوید: «بسته به مسیر مسافر است، هر راننده طی یک ساعت می‎تواند دو سفر انجام دهد. افرادی که 10 ساعت کار می‎کنند روزی 20 سفر انجام می‎دهند که هزینه هر سفر بین 15 تا 20 درصد مربوط به سکو است، در نتیجه روزانه هر راننده در استان تهران حدود دو میلیون تومان درآمد دارد.»

رانندگان تاکسی‎های اینترنتی تابع قوانین کار هستند
فرشاد اسماعیلی حقوقدان و پژوهشگر حوزه بیمه‎های اجتماعی در مورد ضرورت بیمه برای شاغلین در کسب و کارهای مجازی می‎گوید: «سال‎هاست که تلاش می‌کنیم رانندگان تاکسی‎های اینترنتی تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار بگیرند. طبیعتاً بیمه شدن رانندگان سکو‎های مجازی برای تأمین اجتماعی تعهداتی ایجاد می‎کند اما این سازمان اعلام کرده است، ترجیح می‎دهد رانندگان بیمه باشند. اما نکته مهم این است، این دسته از رانندگان اصلاً کارگر محسوب می‎شوند یا نه؟»
او با اشاره به دلایل رابطه کارگر و کارفرما در تاکسی‎های اینترنتی توضیح می‎دهد: «تعیین فرد برای انجام کار یکی از ویژگی‎های قانون کار است به این شکل که رانندگان تاکسی در صفحه پلتفرم عکس و مشخصات دارند، به همین دلیل نمی‎توانند کار را به فرد دیگری بسپارند و اگر این اقدام انجام شود، خلاف بوده و امتیازش لغو می‎شود. دومین ویژگی رابطه مزد بگیری است، به این شکل که اپلیکیشن است که میزان هزینه سفر را مشخص می‎کند و راننده در آن هیچ دخل و تصرفی ندارد. موضوع بعدی درباره ماهیت بیمه‎ای شاغلین این نوع سکوهاست، کسب و کارهای مجازی شکل نوینی ازکار است و تابع شکل سنتی قانون کار نیستند، اما می‎تواند تابع قوانین کارگری و کارفرمایی باشد. چرا که ماهیت کار دست راننده نیست، و همه چیز در اپلیکیشن انجام می‎شود که شامل قوانین است که از سوی راننده باید رعایت شود و اگر نه لغو امتیاز شده و نامش از برنامه حذف می‎شود.»
اسماعیلی با بیان یکی از روش‎ها برای پرداخت بیمه رانندگان اینترنتی می‎گوید: «سکوها می‎توانند یک درصد از هزینه هر سفر را برای بیمه اجتماعی افرادی که مورد تأیید قرار گرفته‎اند، در نظر بگیرند و به تأمین اجتماعی پرداخت کنند، بخشی را راننده و بخشی دیگر را دولت از محل یارانه‌ها یا هر محل دیگری که می‌تواند متقبل شود. به این شکل رانندگان سکوهای اینترنتی هم می‎توانند مشمول بیمه 30 روز کارکرد شوند.»
بیمه کردن افراد توسط کارفرمایان قطعاً هزینه‌هایی را روی دست صاحبان کسب وکار می‎گذارد و شاید همین امر موجب می‌شود، صاحبان پلتفرم از بیمه کردن رانندگان شاغل خودداری کنند، حال راهکار چیست که کارفرمایان از این طرح متضرر نشوند؟ این فعال حوزه بیمه‌های اجتماعی می‎گوید: «وقتی قیمت‌گذاری هر سفر بر عهده پلتفرم است، می‎تواند در تعرفه هر سفر بخش بیمه رانندگان یا همان یک درصد را اعمال کنند. یعنی محلی برای جبران هزینه وجود دارد تا حاشیه سود سکوها کم نشود و با این اقدام رانندگان هم به واسطه بیمه شدن، هم بهتر کار می‎کنند هم ساعات بیشتری را برای پلتفرم وقت می‎گذارند. اما پلتفرم‎ها حاضر نیستند پای میز مذاکره بنشینند و به راه‎های پیش رویشان برای بیمه رانندگان فکر کنند چرا که نگران سودی هستند که ممکن است در این میان از دست بدهند. مدل‎های متنوعی برای نحوه محاسبه و پرداخت بیمه وجود دارد و در مدلی که گفتم به نوعی پرداخت هزینه مشارکتی است و سکو زیانی بابت آن نمی‎بیند.»

مخالف آیین‎نامه بیمه رانندگان اینترنتی هستیم
اشتغال در پلتفرم‎ها بویژه در رابطه با رانندگان تاکسی اینترنتی به علت نداشتن قراردادکاری و نبود تعهد برای شاغلینش، هیچ رابطه کارگر و کارفرمایی را ایجاد نمی‎کند و کارفرمایان یا همان صاحبان کسب و کار هیچ مسئولیتی در قبال بیمه اجباری آنها ندارد. اینها بخشی از صحبت‎های رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی در مورد بیمه اجباری اجتماعی شاغلان در سکو‎های مجازی بویژه رانندگان تاکسی‎های اینترنتی است. او به «ایران» می‎گوید: «رانندگان هیچ رابطه قراردادی با پلتفرم ندارند، تا سرساعت مشغول به کار شوند یا خاتمه کار داشته باشند. سازمان تأمین اجتماعی مدتهاست به این موضوع ورود کرده است، اما گفتیم این دسته از شاغلین می‎توانند از بیمه‌ای شبیه به بیمه خویش‌فرما استفاده کنند.»
الفت نسب با بیان اینکه با نوشتن آیین‎نامه ماهیت قانون را تغییردادند، توضیح می‎دهد: «آیین‌ نامه‎ای را برخلاف قانون برنامه هفتم توسعه نوشته‎اند. در قانون آمده است «رانندگان مجاز هستند» اما در آیین‎نامه بیمه‎ اجتماعی را «تکلیف» اعلام کردند که این تغییر مورد اعتراض ما قرار گرفته است. ماهیت کسب و کارهای مجازی، اشتغال دل‎بخواهی آن است، یعنی افراد هر زمان که دوست دارند، کار می‎کنند و هر زمان که بخواهند از کار کناره می‎گیرند. به زبان ساده افراد در این نوع اشتغال تعهدی به کارفرما یا همان صاحب کسب و کار ندارند.»
رئیس اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی در مورد ایجاد مشوق از سوی تأمین اجتماعی برای بیمه رانندگان می‎گوید: «اگر سازمان تأمین اجتماعی می‎خواهد با اجباری کردن بیمه برای رانندگان تاکسی اینترنتی ناترازی‎اش را جبران کند، بهتراست طرحی مشوقانه بگذارد و بخشی از بیمه را خودش بر عهده بگیرد، بعد با پلتفرم توافق کند. یعنی هر سه ضلع؛ بیمه، راننده و پلتفرم به توافق برسند، نه اینکه بخواهند بیمه اجتماعی رانندگان را بر دوش صاحبان کسب وکار بگذارند. سکو چرا باید هزینه بیمه شخصی را پرداخت کند که با او قراردادی ندارد؟!»