مصطفی راغب در گفت‌و‌گو با «ایران» مؤلفه‌های مداحی فاخر را بررسی کرد
ریشه‌های موسیقایی مداحی
چند سالی است اهالی موسیقی بویژه خواننده‌های موسیقی پاپ که اغلب سلیقه والبته الگوی نسل جوان هستند، به تولید آثارمذهبی و فعالیت در این حوزه می‌پردازند که از استقبال خوبی هم برخوردار بوده، ازجمله مصطفی راغب. این خواننده در کنار برگزاری کنسرت‌های موسیقی در ایام سال، در دهه محرم در شهر یزد که بزرگ شده آنجاست، به نوحه‌خوانی و مداحی می‌پردازد. راغب از دوران نوجوانی علاقه‌مند به تلاوت قرآن و مداحی بود و این عشق و ارادت به امام حسین(ع) بدون هیچ سفارش و فرمایشی در جان و دل او بوده و هست کمااینکه دو سال گذشته کنسرت عاشورایی «چهار پایه عشق» را به‌صورت رایگان در برج میلاد تهران به روی صحنه برد. گفت‌و‌گو با این خواننده را در ادامه می‌خوانید.
ندا سیجانی
گروه فرهنگی
شما از جمله خوانندگانی هستید که علاوه بر فعالیت در حوزه موسیقی پاپ، در ایام محرم هم به مداحی می‌پردازید. آیا این انتخاب براساس علاقه شخصی شماست؟
داستان مداحی یا نوحه خوانی‌ام به دوران کودکی برمی‌گردد. پدرم از اعضای هیأت‌امنای یکی از هیأت‌های یزد بود و همین مسأله باعث شد از کودکی با فضای نوحه و مرثیه‌خوانی آشنا شوم و این عرق و دوست‌داشتن و عاشقی از همان دوران رقم خورد. در واقع باید بگویم همواره نوحه‌خوانی یزدی را یک هنر آیینی می‌دانستم و همین نگاه مرا به این مسیر کشاند و جذب آن شدم.
به عنوان خواننده موسیقی پاپ که به نوعی الگوی نسل جوان هستید، به نظر شما در تولید کارهای آیینی و مذهبی چه آثاری باید برای نسل امروز ارائه شود که با آن ارتباط بگیرند و قابل شنیدن باشد؟
برای جذب نسل جدید به مضامین عاشورایی، باید از ظرافت‌های هنری بهره برد و در این زمینه انتخاب شعر فاخر، ملودی مناسب، ریتم‌های متنوع و به‌روز بودن درعین حفظ اصالت‌ها، از ارکان اصلی تأثیرگذاری بر مخاطب امروز است. بویژه اینکه طی این سال‌های اخیر و پیشرفت علم و تکنولوژی این موضوع بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در واقع از نگاه من نوحه‌خوانی و مرثیه‌خوانی یک علم است و باید با دانش موسیقایی پیش رفت.
در تولید و اجرای موسیقی برای اهل بیت(ع) باید به لحاظ انتخاب شعر و ملودی شأنیت این بزرگان رعایت شود. انتخاب‌های شما در این زمینه به چه صورت بوده است؟ آیا از اشعار مداحان قدیمی استفاده می‌کنید یا کارهای تازه‌ای هم در این زمینه تولید کرده‌اید؟
ایام محرم در یزد نسبت به دیگر شهرهای ایران بسیار متفاوت است و همین موضوع کار ما را سخت‌تر کرده است. به این جهت که مردم یزد، بویژه سینه‌زن‌های آن، که به زعم من در هر هیأت نقش گروه کر را برعهده دارند، از گوش موسیقایی قوی برخوردار هستند، چرا که هرسال در معرض ملودی‌های مختلف در دستگاه‌های موسیقی ایرانی قرار می‌گیرند و این مسأله کار را برای نوحه‌خوان سخت‌تر می‌کند. شعر برای مخاطب و سینه‌زن هیأت یزدی بسیار بسیار مهم است و همان‌طور که قبل‌تر اشاره کردم شعر و ملودی باید در حدی فاخر باشد که بتواند این مخاطبان سخت‌پسند را تحت‌تأثیر قرار دهد.
این موضوع آنقدر دارای اهمیت است که گاهی ماه‌ها قبل از محرم به دنبال اشعار ریشه‌دار با مضامین عمیق و ملودی متناسب و زیبا هستیم. جالب است بدانید تلفیق شعر و موسیقی، تمرین ریتم‌ها با سینه‌زن‌ها و رسیدن به یک اجرای هماهنگ، گاه تا سه ماه زمان می‌برد تا ما را به یک نتیجه و جمع‌بندی برساند. نکته دیگر اینکه اغلب کارها به‌روز است. به شخصه طی این سال‌ها تلاشم این بوده کارهای تازه برای هم‌خوانان و سینه‌زنان تولید و تنظیم کنم، چرا که انتظار مردم از ما همین است.
به‌طور کلی نسبت بین موسیقی و مداحی را چگونه تعریف می‌کنید؟
مداحی و موسیقی، رابطه‌ای ناگسستنی و تنگاتنگ با یکدیگر دارند. درواقع باید بگویم مداحی، قرائت قرآن و هرگونه خوانندگی ریشه در هنر موسیقایی دارد. حتی قرائت قرآن نیز بر اساس مقام‌های موسیقی عربی است و شباهت‌های بسیاری به دستگاه‌های موسیقی ایرانی دارد. برای مثال، مقام نهاوند در موسیقی عرب معادل آواز اصفهان در موسیقی ماست و مقام عجم معادل دستگاه ماهور. تنوع دستگاه‌ها و مقام‌ها در موسیقی ایرانی و عرب بسیار و پیچیده است. بنابراین ملودی هایی که ساخته می‌شود و به گوش شنونده می‌رسد، همه از روی نت است. البته افراد بسیاری هستند که این ملودی‌ها را به صورت شنیداری انجام می‌دهند اما بطور کلی یک مداح باید با اصول موسیقی، دستگاه‌ها و ردیف‌های آوازی آشنا باشد. ناگفته نماند در یزد، مداحی‌های فاخر با موسیقی اصیل ایرانی عجین شده‌اند و این مسأله باعث ماندگاری آنها شده است.
آیا تولید کارهای مذهبی راهی برای مجوز فعالیت خواننده‌ها شده است؟
به نظرمن تولید کارهای مذهبی متفاوت با دیگر آثارموسیقی نیست و این موضوع در بحث مجوز گرفتن افراد اثرگذارنبوده است. پرداختن در دستگاه اهل بیت(ع) عرق خاصی است که در وجود هرکسی نهفته است. خود من به‌شخصه از کودکی نوحه‌خوان حضرت اباعبدالله(ع) بوده‌ام و سال‌های بسیاری است که ایام محرم صدایم وقف امام حسین(ع) است. البته در بحث مجوزها گاهی سخت‌گیری‌های بیشتری روی این آثار دیده می‌شود. نمی‌دانم این حساسیت‌ها به چه دلیل است با این حال، این مسأله هرگز مانع کار من نشده است.
چه میزان مداحی‌های امروزی همچون موسیقی متناسب با شرایط حال جامعه و مخاطب تولید می‌شود؟
این موضوع کاملاً سلیقه‌ای است. گاهی یک مداح یا نوحه‌خوان از بعد عشق به واقعه عاشورا نگاه می‌کند و گاهی یک نوحه خوان از اشعاری در قالب اعتراضی استفاده می‌کند و از ظالمان آن دوران یا ظالمان زمانه سخن می‌گوید اما به زعم من هر دو سلیقه‌ای است ولی اگر نوحه‌ای که انتخاب می‌شود کاملاً درقالب اعتراضی باشد، دیگر نمی‌توان به آن نوحه عنوان داد، چرا که بطور کلی از مبحث عزاداری امام حسین(ع) فاصله می‌گیرد. بطورکلی اگر بافت و مضمون شعر کاملاً اعتراضی باشد، می‌توان این کارها را در ایامی دیگر به صورت یک اثر موسیقایی فاخر تولید و منتشر کرد و شاید از استقبال خوبی هم برخوردار شود اما وقتی ما عزادار مصیبت آقا اباعبدالله الحسین و خاندان بزرگشان هستیم، باید آن غم و آن مظلومیت و ایستادگی و آزادگی و خیلی مباحث دیگر را با مضمون اصلی شعر به گوش مخاطبان دنیا برسانیم.
از دیدگاه شما زبان هنر بویژه موسیقی در انتقال و ترویج فرهنگ عاشورا چه میزان اثر‌گذار خواهد بود؟
قطعاً زبان موسیقی در فرهنگ عاشورایی و این واقعه تاریخی تأثیرگذار خواهد بود کما اینکه در این سال‌های اخیر آثار ماندگار تولید شده که با ایده‌های نو و تنظیم‌های حرفه‌ای توانسته‌اند در دل مردم جا باز کرده و با آن خاطره‌سازی کنند. بی تردید در پس تولید این کارها تفکر و اندیشه بوده است و این امر بیانگر این است که زبان هنر می‌تواند استراتژی قدرتمندی در ترویج فرهنگ عاشورا باشد.
این موضوع مسأله بسیار مهمی است و از چند دیدگاه قابل بررسی است؛ اول دیدگاه اجتماعی یعنی جذب و شناسایی مخاطب. نکته دیگر انتخاب شعر و کلام است که مورد سلیقه همگان قرار گیرد و به همین سبب در بحث تولید این‌گونه آثار، زبان هنر در فرهنگ عاشورایی، ایدئولوژی و استراتژی حرف اول را می‌زند و البته استفاده درست از آن به توانایی و دانش آهنگساز و نوحه‌خوان بستگی دارد.
دو سال گذشته کنسرتی با عنوان «چهارپایه عشق» به‌صورت رایگان برای مخاطبان اجرا کردید امسال هم چنین برنامه‌ای در نظر دارید؟
کنسرت «چهارپایه عشق» یک اجرای موسیقایی عاشورایی است که به عقیده من اتفاق بزرگی را رقم زد و می‌توان از آن به عنوان یک اتفاق ویژه در جذب مخاطبان مختلف یاد کرد. استقبال مردم با هر سلیقه و عقیده‌ای از این برنامه، نشان داد که هنر آیینی می‌تواند پیام عاشورا را به همه جهان برساند. ما در این کنسرت از سازهای متنوع مانند گیتار الکتریک، بیس و ویولنسل در کنار سازهای سنتی استفاده کردیم تا اثری فرامنطقه‌ای خلق شود و به امید خدا اگر امسال هم سعادتی باشد در خدمت مردم عزیزمان خواهیم بود.
آلبومی هم در خصوص کارهایی آیینی تولید خواهید کرد؟
بله. به لطف خدا، قطعات این کنسرت بزودی در قالب آلبوم منتشر خواهد شد تا در دسترس عموم قرار گیرد.
برش
بعضی نوحه‌ها و رفتارها به فرهنگ عاشورا لطمه می‌زند
با احترام به همه سلایق باید بگویم متأسفانه برخی مداحان با اجراهای غیرحرفه‌ای، داد و فریادهای بی‌جا و حرکات نامتعارف، شأن امام حسین(ع) را رعایت نمی‌کنند و پایین می‌آورند. بعضی از این اجراها شباهتی با مراسم عزاداری ندارد. اگر موسیقی را از برخی مداحی‌های امروزی حذف کنید، می‌بینید که خواننده حتی توانایی اجرای صحیح آن را هم ندارد. این رفتارها نه‌تنها به فرهنگ عاشورا لطمه می‌زند، بلکه جوانان را نیز از این فضا دور می‌کند و اصلاً در سلیقه من نیست. لازم به ذکر است آثار فاخر بسیاری برای مداحی موجود است. بنابراین اگر دوستان تجربه و تبحری در این زمینه ندارند حداقل از آثار ارزشمند کپی‌برداری کنند و به سراغ اشعار سخیف نروند و یا کارهایی انجام ندهند که در شأنیت امام حسین(ع) نیست.
نکته دیگر اینکه متأسفانه برخی مداحان به‌جای استفاده از ملودی‌های اصیل، به کپی‌برداری از موسیقی‌های پاپ و حتی رپ روی می‌آورند. این مسأله ناشی از ناآگاهی آنها از اصول موسیقی است. یک مداح باید بتواند ملودی‌های متناسب با فضای عاشورا خلق کند، نه اینکه از ترانه‌های روز تقلید کند. مداح و نوحه‌خوان باید ازسواد موسیقایی برخوردار باشد و در کنار آن برای کاری که برای اهل بیت می‌سازد ارزش بسیاری قائل شود.
