نگرانی های امنیتی و برخی اختلافات سیاسی بر طرح ویزای مشترک گردشگری شورای همکاری سایه انداخته است
شنگن خلیجفارس؟
شورای همکاری خلیج فارس (جیسیسی) در حال آمادهسازی ویزای مشترک برای کشورهای عضو است که برخی آن را با ویزای شِنگِن اروپا مقایسه کردهاند. انتظار میرود این ابتکار که «ویزای بزرگ توریستی جیسیسی» نام دارد، بهزودی کار خود را آغاز کند.
ویزای مشترک جیسیسی کاربرد مشابهی با شنگن دارد. این مدرک گردشگران را از ویزای توریستی مجزا برای هر کشور عضو جیسیسی بینیاز میکند. هدف ویزای مشترک تسهیل سفر گردشگران، حذف موانع اداری و بوروکراتیک و تقویت گردشگری در کشورهای عضو است.
اعضای جیسیسی عبارتند از عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت ، قطر، بحرین و عمان.
پس از آغاز به کار سیستم جدید، مسافران در مرزهای هوایی و زمینی معطل نخواهند شد. سیستم پذیرش گردشگران خارجی نیز با تکنولوژیهای مدرن به روز میشود و امنیت مرزی را به استانداردهای جهانی میرساند. جاسم البدیوی، دبیرکل جیسیسی در بیانیه رسمی گفت: «ویزای مشترک بازتاب دیگاه رهبرانمان برای تقویت همگرایی و همکاری است. عبدالله بن طوق المَری، وزیر اقتصاد امارات نیز از دریافت آخرین تأییدیهها برای ویزای مشترک خبر داد. او با اشاره به اینکه ویزا در مرحله اجراییشدن قرار دارد، خاطرنشان کرد که این ابتکار در راستای تلاشهای جامع کشورهای خلیج فارس برای تقویت گردشگری و تقویت درآمد است.»
مزایای ویزای مشترک
در سال ۲۰۲۳، کشورهای جیسیسی پذیرای ۶۸.۱ میلیون مسافر بودند که ۱۱۰ میلیارد دلار درآمد به ارمغان آوردند. این مقدار حاکی از افزایش ۴۲.۸ درصدی گردشگری نسبت به دوران پیشاکرونا است. تعداد مسافران تقریباً برابر با جمعیت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است. از آنجایی که ویزای جیسیسی مختص گردشگری است، انتظار میرود مسافرانی که برای کسبوکار به این کشورها میآیند، با طولانیکردن مدت اقامتشان، از مزایای این ویزا بهره مند شوند. به گفته تایمز آو ایندیا، تنها در کشور امارات بخش گردشگری و سفر توانست ۸۳۳ هزار شغل در سال ۲۰۲۴ ایجاد کند. تنها بین ژانویه و آوریل ۲۰۲۵، امیرنشین دوبی ورود بیش از ۷.۱ میلیون مسافر را ثبت کرد. مرکز آمار جیسیسی در آخرین آمار خود خبر داد که بخش گردشگری ۱۱.۴ درصد از اقتصاد کشورهای عضو را در بر میگیرد. این نهاد انتظار دارد رشد سالانه این بخش از ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۴، از ۴.۲ درصد عبور کند. همچنین مجمع جهانی سفر و گردشگری تخمین زده که تا سال ۲۰۳۰، یک میلیون نفر در این بخش مشغول خواهند شد. ایکل کورتباوی، یکی از بنیانگذاران و شریک ارشد شرکت حقوقی BSA Law اظهار کرد: «ویزای یکپارچه جیسیسی بسیار بزرگ و مثبت است.» او معتقد بوده این ابتکار نهتنها سفر را تسهیل و گردشگری را تقویت میکند، بلکه نمادی از تلاش جامع برای یکپارچگی منطقهای است و به کشورهای جیسیسی امکان میدهد در قامت بلوکی منسجم در صحنه جهانی ظاهر شوند. او همچنین این ابتکار را با توافقنامه شنگن مقایسه کرد که از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۵ اجرایی شد و گردشگری، تجارت و هویت اروپا را تقویت کرد. او معتقد است که جیسیسی میتواند نتایج مشابهی به دست آورد.
مو الحاج، مدیرعامل حقوقی Migrate World این ویزا را نقطهعطفی برای سفرهای گردشگری، تجاری و درمانی در منطقه میداند.
چالشهای قانونی و امنیتی
با وجود اشتیاق فراوان، کورتباوی به چالشهای قانونی عمدهای اشاره کرد که باعث تأخیر در اجرای این طرح شده است. او پرسشهایی درباره نوع ویزا (فقط ویزای بازدید یا شامل کار و اقامت)، سیستمهای یکپارچه غربالگری امنیتی، حفاظت از دادهها، صلاحیت قضایی و سیاستهای مهاجرتی مطرح کرد. برای مثال، در صورت تخلف یا اقامت غیرمجاز، کدام کشور مسئول خواهد بود؟ حل این مسائل نیازمند معاهدات سطح بالا و قانونگذاری ملی است.
الحاج نیز به پیچیدگیهای همسویی سیستمهای مهاجرتی و اطمینان از وجود اقدامات حفاظتی برای جلوگیری از تخلفات اشاره کرد.
همچنین سالم بن محمد المحروقی، وزیر میراث و گردشگری عمان در هشتمین نشست عادی شورای مشورتی تأیید کرد که نگرانیهای امنیتی و دیدگاههای متفاوت ملی باعث تأخیرهای قابلتوجهی در این طرح شده است. المحروقی اظهار کرد که اگرچه طرح ویزای یکپارچه در سال ۲۰۲۳ رسماً تصویب شده، اما همچنان در مرحله مطالعه قرار دارد و بعید است در آینده نزدیک اجرایی شود.
المحروقی با اشاره به مشکلات حلنشده امنیتی و نبود هماهنگی بین شش کشور جیسیسی گفت: «ویزای مشترک هنوز در مرحله مطالعاتی قرار داد.»
ویزای متحد، کشورهای نامتحد
اختلافات عمیق امنیتی بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هرگونه تفاهم ماندگار بین آنها را بعید میکند. از جمله اختلافات، میتوان به نگاه منفی و حتی دشمنی بیشتر کشورهای عضو با جنبشهایی مانند اخوانالمسلمین اشاره کرد؛ در حالی که قطر حامی پیشتاز این جنبشهاست. اختلاف قطر با کشورهایی همچون عربستان و امارات به اندازهای است که در سال ۲۰۱۷، ریاض، ابوظبی، منامه و قاهره روابط خود با دوحه را به طور ناگهانی قطع کرده و آن را محاصره اقتصادی کردند. این کشورها ارتباط و حمایت قطر از اسلامگرایان را توجیه اقدام خود عنوان کردند. اگرچه در سال ۲۰۲۲، روابط آنها با قطر عادی شد، اما دوحه در حمایتش از اسلامگرایان تغییری نداد و تنشهای آتی دور از انتظار نیست.
طی چند سال گذشته، چند کشور عربی از جمله برخی اعضای جیسیسی روابط خود با اسرائیل را عادی کردند. در همین حال، قطر همچنان از بزرگترین مدافعان آرمان فلسطین و جنبشهای فلسطینی مانند حماس در جهان عرب به شمار میرود. وجود نگاه دوگانه به مسأله فلسطین در شورای همکاری خلیج فارس میتواند هرگونه ابتکار مشترک، خصوصاً زمانی که پای مسائل امنیتی و سیاسی در کار باشد را با مشکل مواجه کند.
جدول زمانی و چشمانداز
اگرچه تاریخ رسمی اعلام نشده، الحاج امیدوار است که پیشرفت تا اواخر ۲۰۲۵ یا اوایل ۲۰۲۶ حاصل شود. برخی نیز معتقدند که با همکاری نزدیک عربستان و امارات، ممکن است این طرح زودتر از انتظار اجرایی شود، اما کورتباوی احتمال تأخیر تا سال ۲۰۲۷ را به دلیل چالشهای غربالگری امنیتی مطرح کرد. او به پروژههای زیرساختی گستردهتر مانند راهآهن سراسری جیسیسی اشاره کرد که نشاندهنده تعهد بلندمدت منطقه به همگرایی است.
