دکتر وحید شالچی
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم

ما ایرانی‌ها ذاتاً صلح‌طلبیم اما وقتی در میانه میدان قرار می‌گیریم حماسه‌ می‌آفرینیم. نسل امروز به دنبال قهرمان‌سازی نبود اما در موقعیت سختی قرار گرفت و قهرمان از این ماجرا بیرون آمد. در جنگ، جایی که دشمن همه را هدف می‌گیرد، معنای زندگی تازه پررنگ می‌شود. دوره جنگ دوره‌ای است که همه اقشار، با درد و رنج مواجه‌ می‌شوند و زندگی هم در میانه درد و لذت معنا می‌یابد. دردها و روایت‌های تلخ مردم از جنگ، آنان را کنار هم جمع کرد و همبستگی اجتماعی را تقویت کرد و چنین همبستگی‌ای، تاب‌آوری جامعه را بالا می‌برد؛ روندی که ما در جنگ تحمیلی 12 روزه در جامعه خودمان شاهدش بودیم. اما بخشی از این تاب‌آوری بالای‌ جامعه به دلیل تاریخ و فرهنگ عمیقی است که ما داریم و باعث پایداری ما طی هزاران سال شده و ما را از بحران‌های متعدد گذر داده است.
 
همه اقشار در سیاست‌گذاری‌ها دیده شوند
جنگ چالش‌های بسیاری دارد که برای گذر از آنها همبستگی اجتماعی ضروری است. در این بین اگر بخشی از جامعه احساس کند که شنیده و دیده نمی‌شود، همبستگی اجتماعی به خطر می‌افتد. بنابراین برای اینکه تاب‌آوری و مقاومت اجتماعی را در جامعه تقویت کنیم باید «عدالت اجتماعی» را به مرکز توجه آوریم و نابرابری‌های اجتماعی را چه از جنس اقتصادی باشد و چه از نوع سیاسی- فرهنگی، کمرنگ کنیم. برای اینکه جامعه بتواند مقاومت و ایستادگی کند، لازم است همه گروه‌ها شنیده و دیده شوند و در روایت رسمی جامعه و دولت حضور داشته باشند. این یک اصل اساسی در سیاست‌گذاری فرهنگی است که باید آن را برای حفظ اقتدار ایران جدی‌تر بگیریم.
 
هویت تقلیل‌یافته، تاب‌آوری جامعه را تهدید می‌کند
در پس همبستگی اجتماعی، مفهومی از هویت نهفته است که پایه‌های دولت- ملت را شکل می‌دهد. ما باید به درکی از هویت برسیم که همه ایرانیان را در بر بگیرد و هیچ گروهی احساس بیرون ماندگی از آن نداشته باشد. ایران، دال مرکزی وحدت ماست که تاریخی چند هزار ساله دارد اما اگر گروهی تلاش کنند ایران را فقط نمایانگر منافع و دیدگاه خود بدانند و دیگران را از این دایره بیرون بگذارند، این دال را از معنا تهی کرده‌اند. این اتفاق در دوره پهلوی اول رخ داد که بخش‌های مهمی از هویت تاریخی و فرهنگی مردم ما مثل دین و تنوع قومی در آن نادیده گرفته شد و به درک ناقص و تک ‌بعدی از ایران منجر گردید و ایران در این دوره، از واقعیت تاریخی و فرهنگی خود فاصله گرفت و هویت ایرانی نتوانست نقش نجات‌بخش خود را برای جامعه‌اش ایفا کند.
 
«تمامیت معنایی» ایران را باید حفظ کنیم
ایران باید تمامیت معنایی و ایده‌آل‌هایش را حفظ کند و به این منظور باید تصویری جامع از هویتش ارائه شود که همه اقوام، زبان‌ها و باورها را در بر گیرد و این تنوع و همزیستی باید اساس هویت ملی ما باشد تا میان هویت ملی ، دینی و قومی‌ ما تقابلی ایجاد نشود. اما متأسفانه ما در برهه‌هایی ناخواسته و حتی گاه تعمدی، شاهد چنین تقابل‌ها و تقلیل‌هایی بودیم؛ دوگانگی‌هایی که انرژی و توان جامعه را تخلیه کرد که ناشی از خوانشی خاص و سیاسی از تاریخ ایران بود.
نگاه گزینشی به هویت و تاریخ ایران، بخش‌های درخشان و حتی تاریک ایران را نادیده می‌گیرد در حالی که برای اینکه به قدرت هویت ایرانی‌مان پی‌ ببریم نیاز داریم که تاریخ و فرهنگ چندهزار ساله این سرزمین را بدون چشم‌پوشی بر بخشی از آن ببینیم و درس بگیریم.

بــــرش

ایران، خانه هویت همه ماست
ایرانیت ما ترکیبی از هویت باستانی، آریایی، اسلامی، شیعی و حتی مدرن است. ممکن است هر کدام از ما به بخشی از این فرهنگ و هویت بیشتر علاقه‌مند باشیم اما مهم این است که کل این فرهنگ و هویت را بپذیریم و از تقلیل آن پرهیز کنیم چون این موضوع تهدیدی برای همبستگی اجتماعی ماست. ایرانیت شامل دین، موسیقی و فرهنگ متنوعی است که همه ما باید به تمام جنبه‌های آن احترام بگذاریم و «دیگری» را از این دایره به رسمیت بشناسیم. در دنیای امروز داشتن نیروی نظامی قوی ضروری است اما این تنها یکی از ضروریات جامعه ماست. برای حفظ تمامیت سرزمینی باید تمامیت مفهوم ایران را با همه پیچیدگی‌ها و تنوع‌هایش به ‌رسمیت بشناسیم. ایران، خانه هویت همه ماست.