محبوبه ستارزاده
خبرنگار

هوش مصنوعی بویژه فناوری‌های یادگیری عمیق و پردازش تصویر، تحول عمده‌ای در زمینه شناسایی افراد ایجاد کرده و یکی از کاربردهای بارز این فناوری، تشخیص چهره است که با استفاده از شبکه‌های عصبی مصنوعی، می‌تواند تصاویر و ویدیوهای متعدد را بررسی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد چهره هر فرد را استخراج و ثبت کند. هرچند این فناوری موفق شده در فرودگاه‌ها و... بسیار کارآمد باشد اما فعالان حوزه هوش مصنوعی معتقدند وقتی پای جنگ به میان می‌آید، نیمه تاریک این فناوری روی خود را نشان می‌دهد.

نقش فناوری تشخیص چهره
 در مدیریت بحران
حیدر ربیعی، استاد دانشگاه تهران به «ایران» می‌گوید:«فرآیند تشخیص هوشمند چهره، عملاً با بهره‌گیری از بانک‌های داده بزرگ(بیگ دیتا) شامل تصاویر مختلف افراد، مدل‌های شناسایی دقیق و قابل اطمینانی ایجاد می‌کند؛ سپس این مدل‌ها می‌توانند در حین تحلیل تصاویر زنده یا ذخیره‌شده، حضور یا عبور یک فرد مشخص را شناسایی کنند.»
عضو اصلی انجمن هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران با اشاره به اینکه این قابلیت، کاربردهای متنوعی از حفاظت از اماکن حساس مانند فرودگاه‌ها و مراکز دولتی گرفته تا کمک به نیروهای انتظامی‌و امنیتی در مقابله با تهدیدات احتمالی دارد، می‌افزاید: «این تکنولوژی در حوزه‌هایی مانند مدیریت بحران، شناسایی افراد مفقود شده و تسهیل خدمات عمومی‌(مثلاً ورود به اماکن ویژه) نیز استفاده می‌شود.
اما ابعاد امنیتی این فناوری و حفظ اطلاعات شخصی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی، از چالش‌های اصلی است که باید با قوانین و استانداردهای دقیق، از جمله رمزنگاری داده‌ها و محدودیت‌های دسترسی، مدیریت شود.
 واقعیت این است که هرگونه نادیده‌گرفتن این موارد، می‌تواند منجر به نقض حقوق شهروندان و ایجاد ناامنی اجتماعی شود.»
توسعه‌طلبی رژیم صهیونیستی
 با هوش مصنوعی
استاد دانشگاه تهران باور دارد که از منظر حقوقی و اخلاقی، استفاده از فناوری تشخیص چهره باید در چهارچوب قوانینی روشن و شفاف صورت گیرد تا تعادل میان امنیت جامعه و احترام به حقوق فردی حتی در سطح بین‌المللی، برقرار باشد.
ربیعی، شفافیت در هدفگذاری، اطلاع‌رسانی عمومی‌و امکان نظارت مستقل را از اصول کلیدی در استفاده مسئولانه از این فناوری می‌داند و البته می‌گوید: «با اینکه در جوامعی مانند کشور ما که ارزش‌های دینی، فرهنگی و انسانی، جایگاه ویژه‌ای دارند، مرزهای اخلاقی به دقت رعایت می‌شود، اما در شرایط خاص ایران پس از حمله وحشیانه رژیم صهیونیستی، می‌توان گفت که این رژیم بدون هیچ تعهدی، از فناوری‌های روز از جمله تشخیص هوشمند چهره، برای توسعه‌طلبی خود بهره می‌برد.
 از نگاه وی، با توجه به این موارد، مسئولان باید بیش از پیش به موضوع هوش مصنوعی و الگوریتم‌های یادگیری عمیق شبکه‌های عصبی اهمیت بدهند.»
حفاظت از داده‌ها
 رمز مقابله با تهدیدات دشمن
عضو اصلی انجمن هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران همچنین با اشاره به بالاتر رفتن حساسیت استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی و تشخیص چهره در شرایط خاص و بحرانی مانند حمله وحشیانه رژیم صهیونیستی به کشور، می‌گوید: «این رژیم با روش‌های غیرانسانی و دور از اصول اخلاقی، از فناوری‌ برای نفوذ و ایجاد ناامنی استفاده می‌کند، بنابراین تأکید بر توسعه بومی‌هوش مصنوعی، حفاظت از داده‌ها و بهره‌گیری هوشمندانه از این فناوری در کشور، برای مقابله با تهدیدات نرم و امنیتی دشمن، یک موضوع حیاتی است.»

ضرورت تدوین قوانین بین‌المللی و آموزش نیروهای متخصص
اما فناوری تشخیص چهره چگونه می‌تواند منجر به ردیابی افراد شود؟ این استاد دانشگاه تهران به تشریح این فناوری هوشمند از منظر فنی می‌پردازد و می‌گوید: «تشخیص چهره شامل چند مرحله اصلی از جمله استخراج ویژگی‌های کلیدی از صورت فرد (مانند فاصله چشم‌ها، شکل بینی، زاویه چانه و …)، تطبیق این نشانه‌ها با نمونه‌های موجود در دیتابیس و در نهایت، تصمیم‌گیری درباره تطابق یا عدم تطابق است.
به گفته ربیعی، الگوریتم‌های یادگیری عمیق بویژه شبکه‌های عصبی کانولوشنی (CNN)، نقش کلیدی در بهبود دقت این فرآیند دارند و اتصال این فناوری به شبکه گسترده دوربین‌های نظارتی، امکان ردیابی آنی افراد را فراهم می‌کند.»
استاد دانشگاه تهران در پایان، پیشرفت هوش مصنوعی در عرصه شناسایی و ردیابی افراد را زمینه‌ساز ایجاد فرصت‌ها و البته برخی چالش‌ها می‌داند و تأکید می‌کند:« پیگیری توسعه علمی‌و فناوری‌های بومی، تدوین قوانین و مقررات بین‌المللی جامع و آموزش نیروهای متخصص در زمینه امنیت اطلاعات، از جمله گام‌های اساسی برای بهره‌برداری بهینه و امن از این توانمندی‌ها محسوب می‌شود که باید با حساسیت بیشتری به آن توجه کرد.»