گفت‌وگوی «ایران» با حسین محسنی، دبیر انجمن نگارخانه‌داران تهران
نگارخانه‌ها نه خاموش بودند، نه بی‌تفاوت
سعیده احسانی‌راد
روزنامه‌نگار
انجمن صنفی نگارخانه‌داران تهران در بیانیه‌ای، از آغاز به کار گالری‌ها با حفظ شأن جامعه و درک شرایط ملی و پس از عبور از روزهای بحرانی خبر داد. نادره رضایی، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز با تأکید بر لزوم ازسرگیری فعالیت‌های هنری و بازگشت زیست فرهنگی به جریان جاری زندگی، اعلام کرد که برخی گالری‌ها فعالیت خود را آغاز کرده‌اند و به‌زودی نیز از آنها بازدید خواهد شد. به گفته او، در اولین گام، مدیران وزارتخانه از برخی گالری‌ها بازدید کرده‌اند و در آینده، با حضور شخص معاون و وزیر فرهنگ، روند بازگشایی گالری‌ها بررسی و تقویت خواهد شد. در همین زمینه، «ایران» با حسین محسنی، دبیر انجمن نگارخانه‌داران تهران و مدیر گالری آرتیبیشن درباره وضعیت گالری‌ها، ضرورت‌های حمایت و چالش‌های پس از جنگ، گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.
بعد از جنگی که پشت سر گذاشتیم، چند درصد گالری‌ها آغاز به کار کردند؟
از روز جمعه، گالری‌ها به‌تدریج فعالیت خود را از سر گرفته‌اند. تاکنون ۸ گالری در تهران نمایشگاه برگزار کرده‌اند که ۶ گالری نمایشگاه‌های جدید گشوده‌اند و ۲ گالری ادامه‌دهنده برنامه‌های پیشین خود بوده‌اند.
پیش از این، انجمن صنفی نگارخانه‌داران در دو بیانیه رسمی، با تأکید بر اهمیت حفظ پیوند فرهنگی با جامعه، توقف فعالیت گالری‌ها را اقدامی موقتی و مسئولانه دانست و از لزوم بازگشایی دوباره فضاهای فرهنگی سخن گفت.
با توجه به تعطیلات پیش رو و اختلال در تقویم اجرایی، احتمال دارد در هفته جاری افتتاحیه‌های کمتری داشته باشیم و پس از تعطیلات، گالری‌ها فعالیت جدی‌تری را از سر بگیرند.
در حال حاضر چند گالری در تهران فعال هستند؟
بیش از ۱۰۰ گالری دارای مجوز در تهران فعالیت دارند که حدود ۶۰ گالری به‌صورت فعال در حال برگزاری نمایشگاه یا ارائه برنامه‌های هنری هستند.
با توجه به اعلام معاونت هنری درباره حمایت از گالری‌داران، چه انتظاری از این معاونت دارید؟
جامعه هنرهای تجسمی، همواره مستقل و متکی بر ظرفیت‌های درونی خود حرکت کرده است، اما در شرایط بحرانی، انتظار می‌رود دولت، دست‌کم در تأمین زیرساخت‌های پایه‌ای مانند بیمه و اصلاح نظام مالیاتی، مسئولانه‌تر عمل کند.
گالری‌داران همچنان مالیات پرداخت می‌کنند و درحالی‌که بسیاری از نهادهای فرهنگی، ساختار شفاف و درآمد منظم ندارند، همچنان مشمول پرداخت مالیات هستند. همچنین نبود کد کارگاهی برای گالری‌ها باعث شده تا بیمه پرسنل به‌صورت خویش‌فرما انجام شود و خبری از بیمه تکمیلی یا بیمه بیکاری نیست. اصلاح این وضعیت، نه فقط یک لطف، بلکه ضرورتی برای بقاست.
اگر در شرایط جنگ، گالری‌ها خسارت می‌دیدند، چه نهادی پاسخگو بود؟
متأسفانه، هیچ نهاد بیمه‌ای متولی جبران خسارت آثار هنری در گالری‌ها نیست. اگر گالری‌ها در شرایط بمباران آسیب می‌دیدند یا آثار به سرقت می‌رفت، هیچ نهادی پاسخگوی جبران مالی نبود.
دلیل این خلأ، نبود سازوکار رسمی برای اصالت‌سنجی و ارزش‌گذاری آثار هنری است. وقتی اثر هنری به‌لحاظ قانونی اصالت‌سنجی نشده و ارزش‌گذاری رسمی ندارد، هیچ شرکت بیمه‌ای حاضر به صدور بیمه‌نامه و تعهد پرداخت خسارت نخواهد بود. آثار هنری، خاص و یکتا هستند؛ به‌عنوان نمونه، اگر اثری از هنرمند شاخصی از میان برود، بیمه چگونه می‌تواند اصل بودن آن را اثبات یا قیمت‌گذاری دقیق کند؟
در نبود این زیرساخت‌ها، خسارات ناشی از جنگ می‌توانند جبران‌ناپذیر باشند و گالری‌دار، حتی در برابر صاحبان آثار نیز دچار مشکل حقوقی و اخلاقی شود. اهمیت این موضوع، بویژه در شرایط بحرانی جنگ، بیش از هر زمان دیگری آشکار شده است.
این وظیفه کدام نهاد است؟
ما با نقص قانون و نبود نهاد متولی روبه‌رو هستیم. در بسیاری از کشورها، نهادهایی قانونی، مسئول صدور گواهی اصالت، ارزش‌گذاری و تضمین بیمه‌ای آثار هنری هستند. در ایران، فقدان چنین ساختارهایی، به خلأیی قانونی و نهادی بدل شده که پیامدهای آن در بحران‌هایی چون جنگ به‌شدت احساس می‌شود.
آیا در این مدت، نمایشگاه‌های آنلاین نیز متوقف شدند؟
بله. به دلیل اختلال جدی در اینترنت، نمایشگاه‌های آنلاین نیز عملاً متوقف شدند. ما در آرتیبیشن یکی از اولین پلتفرم‌های نمایشگاه و مزایده آنلاین آثار هنری را داشته‌ایم، اما با قطعی‌های گسترده و شرایط امنیتی حاکم، عملاً امکان فعالیت جدی در فضای آنلاین فراهم نبود.
آیا آثار هنری مرتبط با این وضعیت تولید خواهد شد؟
فرآیند خلق اثر هنری، در هنرهای تجسمی، زمان‌مند و تأمل‌محور است. انتظار داریم در ماه‌های آینده، شاهد آثاری باشیم که با عمق عاطفی و تحلیلی، روایتگر تجربه جمعی این روزها باشند.
در این مدت، گالری‌ها چه کردند؟
در تمام مدت جنگ، بسیاری از گالری‌داران در محل مجموعه‌های خود باقی ماندند. از جمله شخص من، که برای حفظ امانت آثار هنرمندان و مجموعه‌داران، گالری را ترک نکردم. هیچ‌کدام از آثار بیمه نبودند و مسئولیت حقوقی و اخلاقی بزرگی بر دوش ما بود. این شرایط به‌روشنی نشان داد که ما نیازمند سازوکاری حرفه‌ای، ساختاریافته و قانونی برای حفاظت از این سرمایه‌های معنوی هستیم.
چه چیزهایی گالری‌ها را در ماه‌های آینده تهدید می‌کند؟
متأسفانه، فشارهای اقتصادی بر گالری‌ها، صرفاً محدود به روزهای جنگ نیست. نبود حمایت ساختاری از کسب‌وکارهای فرهنگی کوچک، اختلال در فرآیندهای بانکی، رکود بازار و هزینه‌های سنگین سربار، همگی تهدیداتی جدی برای تداوم فعالیت گالری‌ها در ماه‌های آینده محسوب می‌شوند.
در شرایطی که بانک‌ها با اختلال روبه‌رو هستند و بازار خرید اثر هنری متوقف شده، گالری‌دار باید پاسخگوی حقوق پرسنل، اجاره‌بها، مالیات و سایر هزینه‌ها باشد، بی‌آنکه درآمدی داشته باشد. این فشارها ممکن است در ماه‌های آینده باعث تعطیلی برخی گالری‌ها شود.
فرهنگ و هنر، هنوز به‌عنوان یک کسب‌وکار پایدار و زیرساخت‌دار در سیاست‌گذاری‌ها جدی گرفته نمی‌شود و باید این بازار به عنوان یک بازار جدی قلمداد و متناسب با آن بررسی شود.
بیانیه اخیر انجمن صنفی نگارخانه‌داران تلاشی بود برای حفظ شأن جامعه فرهنگی و تأکید بر مسئولیت نهادهای هنری در روزهای بحران. اما فراتر از آن، این بیانیه یادآوری کرد که نگارخانه‌ها صرفاً فضاهایی برای نمایش اثر نیستند، بلکه بخشی از زیست‌بوم فکری، فرهنگی و اقتصادی کشورند. در شرایطی که نیاز به بازسازی روانی و اجتماعی جامعه بیش از گذشته احساس می‌شود، توجه هوشمندانه به نگارخانه‌ها، نه لطفی فرهنگی، بلکه ضرورتی راهبردی برای حفظ سرمایه‌های معنوی و تداوم امید در بستر جامعه است.
برای حمایت روی مخاطب حساب می‌کنیم
لیلی گلستان
نقاش و گالری‌دار
اول اینکه خیلی معتقد نیستم که به مرحله «بعد» رسیده باشیم. ما هنوز در بحران هستیم و باید ببینیم طرفین متقابل چه سیاست‌هایی را پیاده خواهند کرد تا برسیم به پایان قطعی جنگ. به نظر من که همیشه به عنوان فردی خوشبین و مثبت شناخته شده‌ام، متأسفانه این بار خیلی این «بعد» را نزدیک نمی‌بینم!
به هر حال بگذریم. گالری‌ها را فقط مخاطب حمایت خواهد کرد. جمعه ششم تیر به چند گالری برای دیدار از آثار دعوت شده بودم، و از سه گالری دیدن کردم. مخاطبینی بودند و من چقدر از حضور آنها برای تماشای آثار خوشحال شدم. همیشه گفته‌ام که ما ملت عجیبی هستیم و با هیچ ملت دیگری قابل مقایسه نیستیم.
من به شخصه در این سی و پنج سال کار در گالری و سه سال آنلاین هرگز حمایتی از دولت طلب نکرده‌ام و همیشه در مورد حمایت، روی مخاطب‌ام حساب کرده‌ام و توانسته‌ام با مخاطب و هنرمندان گالری، اعتماد متقابلی ایجاد کنم که این خودش بزرگ‌ترین دستاورد من در این سی‌وهشت سال کار در حیطه گالری‌داری است. اتفاق عجیب و در عین حال بامزه‌ای که افتاده فروش سه اثر در نمایشگاه آنلاین در دوران این جنگ دوازده روزه بوده!
هم عجیب است، هم بامزه است و هم ثابت می‌کند که ملت غریبی هستیم.
از تمام گالری‌گردهای جمعه‌ها تقاضا می‌کنم به حمایتشان از گالری‌ها ادامه دهند و نگذارند غباری روی این رابطه زیبای مخاطب و گالری‌ها بنشیند.
