سمیه افشین‌فر
خبرنگار

میوه‌فروش محل که تا هفته پیش شاید میوه‌هایش را کمی‌هم گران‌تر می‌فروخت، بنری نصب کرده که در این روزها به همان قیمت خرید به مردم می‌فروشد.
 پزشکانی نیز برای ارائه خدمات درمانی رایگان به مردم اقدام می‌کنند که جلوه‌ دیگری از ایثار در قامت سپیدپوشان کادر درمان معنا می‌شود. چند داروخانه پای کار می‌آیند، صاحبان ویلا هم در اطراف تهران و شمال شهر خانه‌هایشان را به رایگان در اختیار مردم می‌گذارند. ورزشکارها هم هستند، یکی، از کرایه هتل برای هم وطنان نیازمند می‌گوید و دیگری برای پشت مرز مانده‌ها اقامت رایگان فراهم می‌کند. 
همین تجربه‌های مشترک گاهی انفرادی، تجلی پیدا می‌کند. بعضی افراد بدون منت به دیگران کمک می‌کنند، هوای سالمندان را دارند، تلاش می‌کنند تا استرس را از دیگران دور کنند و کارهایی را که نمی‌توانند انجام دهند برایشان انجام می‌دهند.انگار نیازی به گفتن نیست، همین تجربه مشترک تبدیل به موتور محرکی در جامعه شده است. صحنه‌هایی خلق می‌شود درست مانند آن چیزی که در هشت سال دفاع مقدس شاهدش بودیم؛ صحنه‌هایی که به ما یادآور می‌شود جنگ با همه زشتی‌هایش، تصویرهای زیبایی هم دارد؛ تصاویری که تجربه‌های مشترک آن را خلق می‌کنند. این تصاویر همان همدلی است که می‌گویند در دنیای امروز کمرنگ شده اما اینجا همدلی تک‌تک ایرانیان، ایرانی همدل را متجلی می‌کند.
توانایی انتقال حمایت از دیگران برای ایجاد روابط مثبت بسیار مهم است. همدلی به ما توانایی می‌دهد  تا با دیگران ارتباط برقرار کنیم، به آنها این احساس را بدهیم که شنیده می‌شوند.
 توانایی همدلانه برای در نظر گرفتن وضعیت شناختی یک فرد دیگر و دیدن مشکل از دریچه چشمان او، می‌تواند ارتباطات را بیشتر تقویت کند. در روابط سالم، مردم انتظار دارند وقتی با سختی‌ها یا مشکلاتی مواجه می‌شوند، با آنها همدلی کنند و فقدان حس همدلی عاملی مهم در سرد شدن روابط بین فردی است.
ابراز همدلی به ما کمک می‌کند با دیگران همکاری کنیم، دوستی بسازیم، تصمیمات اخلاقی بگیریم و وقتی می‌بینیم دیگران مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند، مداخله کنیم. انسان‌ها در دوران کودکی شروع به نشان دادن علائم همدلی می‌کنند و این ویژگی به طور پیوسته در دوران کودکی و نوجوانی رشد می‌کند. با این حال، بسیاری از مردم احتمالاً نسبت به افرادی مانند خودشان احساس همدلی بیشتری دارند و ممکن است نسبت به کسانی که خارج از خانواده، جامعه، قومیت یا نژادشان نیستند، احساس همدلی کمتری داشته باشند. همدل بودن به ما کمک می‌کند با دیگران ارتباط برقرار و به آنها کمک کنیم. دکتر روح الله ساعی، جامعه‌شناس در مورد ضرورت همدلی در شرایط بحران می‌گوید:«جامعه ایرانی به دلیل شرایط خاص خود نسبت به سایر جوامع جهان از ویژگی‌های خاصی برخوردار است. یکی از این ویژگی‌ها داشتن خصلت‌های همدلانه و مسئولانه در بحران‌های مختلف اجتماعی است که یکی از بحران‌ها می‌تواند جنگ باشد. ما جنگ را فقط یک وضعیت نظامی‌نمی‌دانیم، بلکه وضعیتی است که اگر درست مدیریت نشود، می‌تواند ستون‌های اجتماعی جامعه را دچار تزلزل کند. اما اگر بحران درست مدیریت شود، به تقویت انسجام اجتماعی منجر می‌شود و می‌تواند ظرفیتی باشد تا حس با هم بودن، برای هم بودن و حس تعلق در جامعه را داشته باشیم. » ساعی معتقد است اتفاقاتی که در چند روز اخیر رخ داده نشان می‌دهد مردم هنوز حس مسئولانه را دارند. او با اشاره به رفتارهای همدلانه مردم می‌گوید:«اینکه برخی در فضای مجازی اطلاعیه داده و خانه‌هایشان را در اختیار افرادی قرار می‌دهند که مجبور به ترک خانه و زندگی خود شده‌اند یا در زمینه ایاب و ذهاب، افرادی با وسیله شخصی خود در شهر هموطنان را بدون دریافت هزینه به مقصد می‌رسانند یا پزشکان و فعالانی که در بخش خصوصی کشور فعالیت می‌کنند و خدمات رایگانی به مردم ارائه می‌دهند، همه این موارد، ویژگی‌های همبستگی ملی مردم کشورمان را نشان می‌دهد.»ساعی با اشاره به نظریه یورگن‌هابرماس که یکی از جامعه‌شناسان مطرح دنیاست توضیح می‌دهد:«بر اساس نظر‌هابرماس، ما در وضعیت جنگی به کنش ارتباطی نیاز داریم، نه به کنش ابزاری که منجر به سود و منفعت شخصی است. آن چیزی که در کنش ارتباطی وجود دارد این است که افراد نیازهای همدیگر را درک و بر مبنای آن با هم ارتباط برقرار کرده و به همدیگر کمک می‌کنند.
 این همان مسئولیت اجتماعی است که به سودِ فردی و شخصی فکر نمی‌کند. البته در مدیریت بحران شرایط هم باید به گونه‌ای باشد که بتواند نیازهای اولیه جامعه را تأمین و به افراد بحران‌زده کمک کند. به هر حال کسانی که عزیزانشان یا خانه و زندگی‌شان را از دست داده‌اند، شرایط همه این افراد باید به درستی مدیریت شود تا آسیب بیشتری به این گروه از افراد جامعه وارد نشود.»

راهکارهایی برای تقویت همدلی
این جامعه‌شناس در ادامه با بیان اینکه چگونه می‌توان این حس همدلانه‌ای را که این روزها شکل گرفته تقویت کرد، می‌گوید:«محققان اعتقاد دارند افراد می‌توانند همدل بودن را پرورش و در اولویت قرار دهند. افرادی و زمان بیشتری را با دیگران سپری می‌کنند، تمایل دارند دیدگاه همدلانه‌تری نسبت به دیگران داشته باشند. تحقیقات دیگر نشان می‌دهد خواندن رمان می‌تواند به تقویت توانایی قرار دادن خود در جای دیگران، کمک کند. همچنین ثابت شده است مدیتیشن به پرورش حالات مغزی کمک می‌کند و همدلی را افزایش می‌دهد. در مورد کودکان، استدلال پیشرفته‌تر در مورد افکار دیگران، در حدود سن 5 یا 6 سالگی ایجاد می‌شود و والدینی که همدلی داشته و الگوی این رفتار هستند، فرزندان همدل‌تری تربیت می‌کنند.» به گفته این جامعه‌شناس، در مرحله اول باید آگاه‌سازی فراگیری نسبت به شرایط جامعه داشته باشیم.
 او می‌گوید:«باید اطلاعات صحیح به مردم ارائه و نیازها را بدون ملاحظات خاص مدیریت کنیم و از خود مردم کمک بگیریم. در همین ایام تصمیم درستی که در همین راستا گرفته شد، اطلاعیه‌هایی بود که برای شناسایی عوامل تروریستی، از مردم درخواست کمک کرده بود که اگر افراد یا ماشین‌هایی را با این مشخصات مشاهده کردید، حتماً مسئولان را در جریان قرار دهید.»
ساعی می افزاید: « بنابراین برای نیازهای مختلف جامعه می‌توانیم از ظرفیت‌های مردمی‌استفاده کنیم. باید از مردم بخواهیم بر اساس همان حس مسئولیت اجتماعی در مصرف انرژی هم کنترل داشته باشند.  حالا زمان استفاده از ظرفیت‌های تشکل‌های مدنی و مردم‌نهاد است تا مردم را پای کار بیاورند، این قطعاً  می‌تواند به تقویت حس همدلانه در جامعه منجر شود. البته نکته مهم در اینجا توجه به نقش رسانه‌هاست؛ هر چقدر حساسیت در اطلاع‌رسانی داشته باشیم و در این زمینه فعالیت کنیم، قطعاً اثرگذار خواهد بود و با حمایت و همدلی مردم می‌توانیم این دوران را همانند ایام دفاع مقدس پشت سر بگذاریم.»