میترا جلیلی
دبیر گروه علم و فناوری

اینترنت، این ابزار ارتباطی پرمخاطب که این روزها در کنار محبوبیت، به ابزاری حیاتی برای اطلاع‌رسانی تبدیل شده، در میانه درگیری رژیم صهیونیستی و ایران، طبیعی است که شرایط پیش از تجاوز اسرائیل را نداشته باشد. تنها چند ساعت بعد از شروع حملات تروریستی رژیم صهیونیستی به نقاط مختلف کشور، کاربران در شبکه‌های اجتماعی از کند شدن اینترنت و گاه از کار افتادن فیلترشکن‌های خود خبر دادند؛ موضوعی که گلایه کاربران را به دنبال داشت و این سؤال برای آنها مطرح شد که در چنین شرایطی، میزان دسترسی آنها به اینترنت قرار است چه وضعیتی داشته باشد و آیا ممکن است به دلیل اختلال در اینترنت، نتوانند اطلاعات را در شبکه‌های اجتماعی مختلف با دوستان و اعضای خانواده خود به اشتراک بگذارند یا احیاناً نتوانند آنها را از سلامت خود مطمئن کنند؟ داده‌های جهانی بر کاهش سرعت تأکید کرده و نشان می‌دهد که دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت بین‌الملل تا 50 درصد کاهش داشته است.

اینترنتِ نسبتاً پایدار در کشور
با کند شدن اینترنت، گمانه‌زنی‌های متعددی مطرح شد و برخی، دلیل آن را بروز مشکل در زیرساخت‌های اینترنت عنوان کردند که البته این موضوع قویاً رد شد. در میانه سردرگمی مردم از چرایی کاهش سرعت اینترنت و از کار افتادن فیلترشکن‌ها و حتی به نوعی عدم دسترسی به شبکه اجتماعی واتس‌اپ که چندی است از آن رفع فیلتر شده، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در قالب اطلاعیه‌ای اعلام کرد: با توجه به شرایط ویژه‌ کشور و با تدابیر مراجع‌ ذی‌صلاح، موقتاً محدودیت‌هایی بر اینترنت کشور اعمال شده است و مطمئناً با بازگشت وضعیت به حالت عادی، این محدودیت‌ها برطرف خواهد شد‌. چند روزی از آغاز حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی به ایران می‌گذرد اما هنوز اینترنت کیفیت لازم را ندارد و گاه نیز شاهد اختلال در آن هستیم. در پاسخ به گلایه‌های دوباره شهروندان و درخواست آنها برای رفع محدودیت‌های اینترنت، احسان چیت‌ساز، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در قالب توئیتی نوشت:«ما هم دلمان می‌خواست اینترنت باز باشد تا فیلترشکن‌ها به گذرگاهی برای نفوذ و خیانت به وطن تبدیل نشوند. ولی می‌دانید که این تصمیم در اختیار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیست.» توئیتی که نشان می‌دهد وزارت ارتباطات اساساً علاقه‌ای به ایجاد محدودیت در اینترنت ندارد ولی در شرایط فعلی مجبور به اعمال برخی محدودیت‌هاست.
یکی از منابع آگاه در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌و‌گو با «ایران» یادآور شد:«در حال حاضر اینترنت به شکل نسبتاً پایدار در اختیار مردم قرار دارد.» به گفته وی، دسترسی کاربران به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی به راحتی و بدون اختلال انجام می‌شود، همچنین انجام عملیات بانکی و جست‌و‌جوی اخبار در وب نیز بدون هیچ محدودیتی امکانپذیر است. کاربران  بجز لحظاتی مشخص که برای حفظ امنیت سایبری آنها شبکه کندتر می‌شود، برای خرید و فروش آنلاین، استفاده از تاکسی‌های اینترنتی، شرکت در کلاس‌های آنلاین و... نیز مشکلی ندارند و تنها به دلیل از کار افتادن فیلترشکن‌ها، به راحتی نمی‌توانند از پیام‌رسان‌های خارجی استفاده کنند. بنابراین نمی‌توان‌ گفت شبکه با اختلال دائم همراه است ولی آنچه مسلم است اینکه وضعیت فعلی اینترنت، متناسب با شرایط و وضعیت کشور است.»

کاهش سرعت اینترنت 
برای جلوگیری از حملات سایبری
به تازگی فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت دلیل کاهش سرعت اینترنت را جلوگیری از حملات سایبری به مراکز و زیرساخت‌های مهم کشور دانسته و همچنین یادآور شده است، برای پایداری شبکه، زمان‌هایی مجبور به کاهش سرعت اینترنت هستند. وی با تأکید بر اینکه این موضوع، هدفمند، کنترل شده و فنی است، یادآور شد:«این شرایط کاملاً بر اساس تصمیم‌های مدیریتی در نظر گرفته شده است. شبکه در زمان‌هایی با کاهش سرعت مواجه می‌شود که البته موقتی و برای دفع حملات سایبری است.»
اما دلیل اعمال محدودیت‌های موقت بر اینترنت در شرایط ویژه کشور چیست و چه ارتباطی با امنیت سایبری دارد؟ به دنبال حملات رژیم صهیونیستی به تهران و چندین شهر دیگر در ساعات اولیه صبح روز ۲۳ خردادماه، شاهد گردش حجم وسیعی از اطلاعات و داده‌ها در قالب عکس و فیلم در شبکه‌های اجتماعی مختلف بویژه تلگرام و واتس‌اپ بودیم. عکس و فیلم‌هایی که مربوط به مناطق مورد تجاوز رژیم صهیونیستی بود و البته به اعتقاد متخصصان حوزه امنیت سایبری و فعالان فناوری، هر یک از آنها می‌تواند حاوی داده‌هایی دقیق برای دشمن باشد. به اعتقاد این متخصصان، دشمن می‌تواند با استفاده از فناوری‌ها و ابزارهای نوینی همچون هوش مصنوعی (AI) و همچنین موتورهای جست‌و‌جوگر مبتنی بر تکنولوژی هوش مصنوعی، از این دیتا بهره بگیرد و در نهایت از همین داده‌ها علیه مردم ایران استفاده کند. 
با توجه به این نگرانی‌ها، مرکز مبارزه با جرایم سازمان‌یافته سپاه پاسداران در اطلاعیه‌‌ای از شهروندان خواست از انتقال اطلاعات بر پیام‌رسان‌های خارجی بویژه واتس‌اپ و اینستاگرام خودداری کنند. پدافند هوایی ارتش هم در اطلاعیه‌ای، انتشار  تصاویر و فیلم‌ها از لحظه درگیری سامانه‌های پدافندی کشور با پهپادها و جنگنده‌های اسرائیلی و... را راهی برای آشکار شدن محل استقرار سامانه‌های پدافندی موشکی و توپخانه‌ای دانست و یادآور شد:«این مسأله می‌تواند خطر جدی برای فعالیت مداوم سامانه‌های پدافندی ایجاد کند و جان کارکنان شجاع و جان‌ بر کف آنها را به خطر اندازد. در این اطلاعیه از شهروندان خواسته شده پس از آغاز فعالیت رینگ پدافندی، از ثبت تصویر، ضبط ویدیو و انتشار آنچه که محل استقرار سامانه‌های پدافندی موشکی و پدافند توپخانه‌ای نیروهای مسلح را به نمایش می‌گذارد، اکیداً خودداری کنند.»

داده‌هایی که می‌توانند بی‌ارزش شوند
متخصصان معتقدند با توسعه فناوری در جهان، سوءاستفاده از داده‌ها و اطلاعات فضای مجازی در شرایط جنگی کاملاً مشهود است. رژیم صهیونیستی پیش از این هم در جنگ غزه و پس از آن لبنان، از سیستم هوش مصنوعی به‌ نام Lavender (لاوندر یا اسطوخودوس) و... برای جمع‌آوری گسترده اطلاعات منتشر شده بر پیام‌رسان‌هایی همچون واتس‌اپ و تلگرام بهره گرفته و گاه از طریق همین داده‌ها موفق به انجام ترورها شده است، پس این‌بار هم این رژیم می‌تواند از گردش اطلاعات بر این پلتفرم‌ها سوء‌استفاده کند. 
در مقابل، برخی دیگر از متخصصان با وجود پذیرفتن خطر جمع‌آوری اطلاعات از طریق شبکه‌های اجتماعی توسط دشمن، معتقدند کند شدن شبکه راه‌حل نیست و باید فکر دیگری کرد. به اعتقاد آنان، اینجاست که خلأ آموزش خود را نشان می‌دهد چرا که در صورت وجود آموزش عمومی مناسب به کاربران و مدیریت هوشمند محتوا، می‌توان این خطر را به خوبی کنترل کرد، بدون اینکه مشکلی ایجاد شود و نیازی به مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی یا کند شدن اینترنت باشد. اما چگونه؟ به اعتقاد آنان، در برخی از گوشی‌های هوشمند، لوکیشن دقیق عکس در بخش «متادیتا» ذخیره می‌‌شود، به همین دلیل حتی اگر کاربر درباره عکس منتشر شده، هیچ اطلاعات خاصی هم منتشر نکند، ممکن است خود به خود اطلاعات مربوط به این مکان در اختیار افرادی خاص قرار گیرد و از آن سوءاستفاده شود. بنابراین می‌توان به مردم آموزش داد که قبل از گرفتن عکس یا فیلم، GPS گوشی خود را خاموش و همچنین قبل از انتشار عکس، متادیتای عکس‌ها را حذف کنند. به این ترتیب عملاً این داده‌ها ارزش اطلاعاتی چندانی نخواهند داشت که دشمن بتواند از آنها سوءاستفاده کند و در عین حال از دامن زدن به انتشار شایعات هم پیشگیری می‌شود.