سمیه افشین‌فر
خبرنگار

حفظ سلامت روان در بحران‌ها اهمیتی برابر با حفظ سلامت جسمی دارد، بنابراین توجه به آن امری حیاتی و ضروری است. به همین دلیل پروتکل‌هایی برای این منظور در شرایط بحران  و تقویت تاب‌آوری جامعه و کاهش آثار منفی این شرایط بر روان افراد طراحی شده‌اند. این پروتکل‌ها مجموعه‌ای از راهکارهای عملی، علمی و قابل اجرا هستند که هدفشان کمک به افراد در مدیریت احساسات منفی، کاهش اضطراب، تقویت مهارت‌های مقابله‌ای و ایجاد محیطی حمایتی و امن است. به‌کارگیری این پروتکل‌ها می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌های روانی  و ارتقای سطح کیفیت زندگی افراد در شرایط پرمخاطره ایفا کند. در همین رابطه معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور از تهیه راهنمای کاربردی برای حفظ و ارتقای سلامت روان در شرایط بحرانی خبر می‌دهد. موسوی چلک در توضیح این دستورالعمل می‌گوید:«در تدوین پروتکل‌ها بر رویکردهای  جامع و چند‌جانبه‌ای تأکید شده که شامل آموزش مهارت‌های مدیریتی، پرورش روحیه امید، ترویج همبستگی اجتماعی و ایجاد فضای امن فیزیکی و روانی است.» معاون سلامت اجتماعی بهزیستی می‌گوید:«استفاده منظم از این راهکارها می‌تواند نقش مهمی در کاهش اثرات مخرب بحران بر سلامت روان جامعه داشته باشد و به ارتقای تاب‌آوری کمک کند.» به گفته موسوی چلک، در زمان بحران حفظ آرامش و مدیریت احساسات از اهمیت اساسی برخوردار است.  او تاکید می‌کند:«تمرین تنفس عمیق و آرام را هر روز چند دقیقه در برنامه روزانه‌تان بگنجانید. بر افکار مثبت و امیدبخش تمرکز و از تماشای اخبار و اطلاعات نادرست پرهیز کنید.» معاون سلامت اجتماعی بهزیستی معتقد است:«‌احساساتی مانند ترس، اضطراب، اندوه و حتی خشم در بحران‌ها، واکنش‌های طبیعی هستند و نباید سرکوب شوند.» او می‌گوید:«با صحبت کردن راجع به جنگ و احساسات و هیجانات منفی ناشی از آن در جمع‌های خانوادگی و گروه‌های حمایتی احساسات‌تان را مدیریت کنید.» به نظر او تلاش در حفظ نظم خواب و بیداری، خوردن وعده‌های غذایی منظم و سالم، انجام فعالیت‌های خلاقانه مانند نقاشی، موسیقی، نویسندگی و گوش دادن به موسیقی برای تخلیه هیجانات مفید هستند. چلک تأکید می کند:«با خانواده و دوستان‌تان تماس منظم داشته باشید و با هم حرف بزنید. همچنین تکنیک‌های تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا برای کاهش استرس و افزایش آرامش مؤثر هستند.»

۱۴۸۰ و ۱۲۳ در خدمت سلامت روان
 مشاوره تلفنی، تعامل کلامی بین تماس‌گیرنده و متخصص (مشاور) برای شناخت مشکل تماس‌گیرنده از طریق گوش دادن فعال، همدلی، حمایت و سئوالات پیگیر است. از این طریق تماس‌گیرنده می‌تواند راهکار مناسبی را برای کاهش یا حل مشکل خود انتخاب کند و درصورت لزوم برای بهره‌مندی از خدمات مشاوره حضوری، ارجاع انجام شود. خدمات روانشناختی و مشاوره حضوری (دولتی و غیردولتی)، با هدف ارتقای سطح سلامت روان افراد جامعه در مراکز مشاوره و خدمات روانشناختی به متقاضیان ارائه می‌شود. روانشناسان و مشاوران باتجربه، در زمینه ارائه خدمات مشاوره‌ای، آموزشی و مداخلات روانشناختی در حیطه‌های فردی، گروهی، خانوادگی، کودک و نوجوان، کودکان با نیازهای ویژه، سالمند، ازدواج و خانواده، صنعتی و سازمانی، تحصیلی و تربیتی، روان‌سنجی، سلامت جنسی و روان درمانی فعالیت می‌کنند. معاون سلامت اجتماعی بهزیستی با اشاره به اینکه گاهی برای مدیریت احساسات نیازمند مداخله متخصصان سلامت روان هستیم،  به خدمات سازمان بهزیستی در این خصوص اشاره می‌کند و می‌گوید:«یکی از مهم‌ترین اقدامات در این شرایط خدمات از راه دور در قالب مشاوره‌های تلفنی  است. این روزها خط شناخته شده ۱۴۸۰ یا صدای مشاور که در سراسر ایران فراگیر است، آماده خدمات‌رسانی به هموطنان است.» او می‌گوید:«با توجه به شرایط این روزها، در کمیته بحران استان‌ها و در جلسات ستادهای بحران، نمایندگان سازمان بهزیستی حضور دارند. در مواقع لزوم اورژانس اجتماعی هم مداخلات خاص خودش را انجام خواهد داد.» به اعتقاد این متخصص سلامت اجتماعی، اگر در میان اطرافیان احساس کردید نیاز به مداخله بیشتری وجود دارد  یا علائم شدید اضطراب، افسردگی یا افکار آسیب زدن به خود در افراد دیده می‌شود، آنها را برای مراجعه به متخصصان سلامت روان تشویق کنید. نشانه‌های استرس و اضطراب و علائم هشداردهنده سلامت روان را جدی بگیرید.» معاون سلامت اجتماعی بهزیستی کشور تأکید می کند:«در صورت نیاز به خدمات مشاوره، سامانه صدای مشاور۱۴۸۰ برای مصاحبه غیرحضوری و تلفنی از سوی دولت در نظر گرفته شده است که هموطنان از طریق برقراری ارتباط با این خط تلفنی از خدمات این سامانه به صورت رایگان استفاده کنند. 
یعنی هیچ هزینه‌ای بجز هزینه تماس شهری از سوی افراد پرداخت نمی شود. تماس با این سامانه بدون کد شهرستان و استان انجام می‌شود.  این سامانه تلفنی همه روزه از ساعت هشت صبح تا ۲۴ شب و در برخی استان‌ها به شکل شبانه‌روزی  مشاوره رایگان روان‌شناسی می‌دهد. همه تماس‌های مردمی با خط صدای مشاور ۱۴۸۰، محرمانه و امن است و افراد می‌توانند مشکلات و مواردی را که مطرح کردن آنها به صورت حضوری دشوار است، به صورت تلفنی با مشاوران درمیان بگذارند. امکان شنود صرفاً برای ناظرین علمی بهزیستی یعنی سوپروایزرهای این سازمان و با اطلاع تماس‌گیرندگان مجاز است.» موسوی چلک می‌گوید:«علاوه بر صدای مشاور تلفنی ۱۴۸۰، مردم می‌توانند با مراجعه به سامانه 
https://moshaver.behzisti.ir و ارتباط با مشاوران مجازی، خدمات مشاوره را دریافت کنند و خبر خوب این است که خدمات مشاوره مجازی سازمان بهزیستی نیز رایگان است. همچنین سامانه اورژانس اجتماعی ۱۲۳ در سراسر کشور به صورت رایگان به ارائه خدمات به هموطنان می‌پردازد. خدمات مددکاری، روانشناسی، تربیتی، حقوقی، فرهنگی و آموزشی از جمله خدمات این اورژانس است.»

توجه ویژه به سالمندان و کودکان
 به اعتقاد موسوی چلک، معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، در بحران‌های مختلف، کودکان و سالمندان نیازمند توجه ویژه‌ای هستند. او می گوید:«با زبان ساده با کودکان صحبت کنید، مداخلات مبتنی بر بازی و سرگرمی بسیار تأثیرگذار هستند، همچنین ایجاد محیطی امن برای کودکان اهمیت بسیاری دارد و مراقبت روانی مداوم برای سالمندان توصیه می‌شود. این مراقبت روانی می‌تواند احوالپرسی یا حتی گرفتن دستان‌شان باشد تا حس امنیت و توجه را به آنها منتقل و از استرس و اضطراب‌هایشان کم کند.» معاون سلامت اجتماعی توصیه می کند:«مشاهده و شنیدن اخبار بویژه اخبار منفی و استرس‌زا را از خود دور و از حضور مستمر در فضای مجازی پرهیز کرده و اخبار را فقط از منابع رسمی به صورت محدود پیگیری کنید. از انتشار اخبار غیرواقعی خودداری کرده و اقدام به انتشار مستمر فیلم و عکس در شبکه‌های اجتماعی نکنید.» هر فرد در این شرایط نیاز به حمایت، همدلی و آموزش دارد. او با بیان این موضوع تأکید می‌کند:«احساسات‌تان را بپذیرید و  از سرکوب آنها بپرهیزید. احساسات بحران  را طبیعی بدانید و درباره آنها صحبت کنید. برای خود و خانواده برنامه‌های کوتاه‌مدت قرار دهید. بپذیرید که هیچ شرایطی برای همیشه ماندگار نیست. از خودگویی‌های مثبت به جای جملات منفی برای تنظیم هیجان خود استفاده کنید. حفظ حس امید و تمرکز بر آینده روشن، انگیزه‌ مهمی برای زندگی است. مراقبت مداوم از روانتان را همواره در اولویت قرار دهید.»