هنر جانبخشی به طبیعت مرده با دستان پیکرتراش تهرانی
تولد دوباره درختان خشکیده
نیلوفر منصوری - روزنامه نگار/ در دل هیاهوی شهر، جایی میان آلودگی و شلوغی خیابانها، هنرمندی با چکش و مغار، درختان مرده را به زندگی بازمیگرداند. بهزاد آقاپور، پیکرتراش و هنرمند صنایع دستی، با تراشیدن گل و بلبل بر تن خشک چنارهای پیر، روایتی تازه از زیبایی، احترام به طبیعت و هنر شهری را خلق کرده است. با او درحالی همصحبت میشوم که مشغول تراش طرح گل و بلبل روی تنه یک درخت است؛ درختی که به گفته این پیکرتراش شاید ۱۳۰ سال از عمرش گذشته است. درختی که یک عمر به آدمها نفس داده، هوا را تمیز کرده و برای کوهنوردان در مسیر صعود سایه انداخته و برای خیلیها خاطره ساخته است. حالا چند سالی میشود این درخت، خشک و بیرمق افتاده است. زیباسازی و خلق آثار از درختان خشکشده ایدهای خلاقانه و زیباست که با هزینه بسیار کم، روح و هنر را در خیابانهای شهر زنده میکند. تنههای خشک و بیجان درختان از نگاه هنرمندان پیکرتراش میتوانند هویت جدید بگیرند؛ هویتی که از نگاه بسیاری از شهروندان، علاوه بر نشانه احترام به مؤلفههای محیط زیستی، ارائه جذابیت بصری و زیبایی در فضای شهری به شهروندان هستند. بهزاد آقاپور را در هیاهوی تقاطع خیابان دربند و گلابدره میبینیم؛ هنرمندی که در گرمای هوای اردیبهشت و شلوغی و ازدحام خیابان در حال ایجاد هویت جدید برای درخت بیجان منطقه یک تهران است. آنطور که این هنرمند پیکرتراش به «ایران» میگوید: «پیکرتراشی روی درختان خشکیده و بیبر، یکی از شاخههای تخصصی هنر کار با چوب است که خوشبختانه مدتی است با استقبال خوبی مواجه شده است.»
از نگاه بهزاد آقاپور، چوب در هر شکلی زیباست، چه زنده و سبز و مأمن پرندگان باشد و چه درختی خشک و بیبار که با عشق و فکر خلاق یک هنرمند، میتواند زندگی دوبارهای بگیرد و به پیکرهای ماندگار تبدیل شود.
شاید به همین دلیل است که میگوید: «قشنگترین ویژگی یک اثر هنری، ایجاد یک اتفاق خوشایند از یک اتفاق تلخ مثل خشک شدن یک درخت است. اثری که شاید در نگاه رهگذران شهر، فقط چشمنواز باشد اما واقعیت این است که از وقتی روی جسم بیجان درختی کار میکنیم تا آن را به یک هویت جدید و زیبا تبدیل کنیم، جزئیات پنهان و نهفته زیادی وجود دارد. هر درخت با درخت دیگر تفاوت دارد. چنار، بلوط، افرا و ... از نگاه خیلیها یک درخت است اما از نگاه هنرمندان تفاوتهایی باهم دارند و در همان نگاه اول ایدههایی از تنه و حجم درخت در ذهن تجسم مییابد.
البته ناگفته نماند که من معتقدم این خود درختان هستند که با ما حرف میزنند و از ما میخواهند که به چه شکل ماندگار شوند و ما از شنیدههای آنها الهام میگیریم. گویی با ما درددل میکنند. با حسی که از درخت میگیریم به او هویت جدید میدهیم و به این شکل گویی از او قدردانی میکنیم که سالها سایهگستر و تصفیهکننده هوا بوده و اکنون قرار است به شکل دیگری، جلوه زیباتری به شهر بخشد.»
دوستی گل و بلبل
آقاپور با لباس کار روی چهارپایه نشسته، ساده و آرام قصه بیرون آمدن نقشها را از تن درخت خشکیده میشنود و حکایتش را روی تنه درخت اجرا میکند: «انتخاب درخت در وهله اول به مجوز سازمان حفاظت محیطزیست و تأیید شهرداری برمیگردد. درخت باید کاملاً خشک شده باشد و امکان حکاکی و پیکرتراشی روی آن وجود داشته باشد. این درختان به دستان هنرمندان تراشیده میشوند و هویت جدیدی پیدا میکنند. به عبارت دیگر، شهروندان به جای دیدن یک درخت خشکیده، یک اثر هنری را مشاهده می کنند که خوشایند است.»
به اعتقاد او، مردم به کارهای کلاسیک علاقه بسیاری دارند، هرچند کارهایی با المانهایی که مدرن هستند، به وفور یافت میشود اما اکثر مردم با المانهایی که تم کلاسیک دارند ارتباط بیشتری برقرار میکنند. آقاپور در پاسخ به این سؤال که درختی که در حالحاضر روی آن کار میکنید چه تمی دارد و قرار است به چه اثر هنری تبدیل شود، میگوید: «شاید بتوان گفت یک اثر کلاسیک و برداشتی از دل طبیعت که در خود طبیعت هم کار میکنم.
دوستی گل و بلبل نام طرح است با اینکه هنوز به نیمه کار نرسیده اما بازخورد خوبی از مردم دریافت کردهام، بخصوص کوهنوردان و طبیعتگردانی که دل در گرو کوه و طبیعت دارند همچنین مردمی که برای بازدید از کاخ سعدآباد در این در این مسیر تردد میکنند، استقبال میکنند. ارتفاع این طرح حدوداً 2 متر است و روی درخت چنار کهنسال 130 ساله نقش خواهد بست که سالها پیش خشک شده است. این درخت را سمپاشی کردم که نپوسد. همچنین تصمیم دارم بعد از اتمام کار با روغن زیتون و عطرهای گیاهی عطرآگین کنم، کاری که در رم باستان روی مجسمهها انجام میدادند که هم لمس خوبی داشته باشد و هم بوی خوش دهد. علاوه بر آن با این روش ماندگارتر هم میشود.»
طرحی از دل طبیعت
آقاپور در کنار مجسمهسازی، نقاشی و طراحی هم میکند، او میگوید: «حدود 30 سال سابقه فعالیت هنری و حدود 25 سال هنر شهری در حوزه مجسمههای شهری و نقاشیهای دیواری در حجم و المانهای مختلف دارم. پیش از این 6 پروژه پیکرتراشی را با درختان خشکیده کار کردهام. اولین اثری که خلق کردم مربوط به 7 سالگی است، اثری که با گذشت چهار دهه همچنان به یادگار مانده است آن هم بدون آموزش استاد بر پیکر بیجان چوب.»
این هنرمند ادامه میدهد: «در طول این سالها روی متریالهای مختلف کار کردهام، آثاری که نمونههای آن در سطح شهر تهران، تبریز، کیش و... وجود دارد اما معتقدم مزایای کار کردن روی درخت خیلی بیشتر است. چوب جان دارد و کار روی آن راحتتر است. هیچ آسیبی به محیطزیست وارد نمیکند. این خود طبیعت و محیطزیست است که اگر خوب روی آن کار شود، حیات دوبارهای پیدا میکند. بهراحتی میتوان با آن ارتباط گرفت، حس درونی را زیباتر میکند و کار با آن خستگیناپذیر است. انگار در آتلیه کار میکنم، مینشینم نگاهش میکنم چپ و راستش میکنم تا آن چیزی که دلم میخواهد در بیاید. اما کار با متریالهای دیگر اینگونه نیست. آنها سازگاری چندانی با محیطزیست ندارند و به دلیل دارا بودن مواد شیمیایی و پلاستیکی، با محیطزیست سازگار نیستند. جزو کارهای از پیش تعیینشده است که قبلاً متریال و قالب آن مشخص و معلوم است و در نهایت هنرمند با استفاده از مواد شیمیایی کار هنری ارائه میدهد که شاید حسی هم ایجاد کند، اما به حس و حال یک کار طبیعی که از دل طبیعت بیرون میآید، نمیرسد.»
این هنرمند صنایع دستی معتقد است: «یکی از مزیتهای کار کردن در فضاهای عمومی این است که مردم با این هنر بیش از پیش آشنا میشوند، با وجود اینکه پیکرتراشی و مجسمهسازی در فضاهای عمومی طی سالهای اخیر در کشور شکل گرفته، اما تمرین بصری و بازخورد هنری و رفتاری مردم خیلی خوب است. خوشحالم که این مسأله در کشور ما هم در حال جا افتادن است و به بالندگی مجسمهسازی معاصر ما کمک میکند.»
پایانی بر مرگ درخت، آغازی برای خاطره
ماندگاری پیکرتراشی روی درخت به گفته آقاپور شاید تا 200 سال هم برسد. با وجود این معتقد است که «به نحوه نگهداری از آن که به حوزه خدمات شهری و شهرداری مربوط میشود هم بستگی دارد که چگونه و با چه امکاناتی از این آثار نگهداری کنند. اما اگر آسیب و تخریبی آن را تهدید نکند سالیان سال ماندگار است.» به گفته او، «طرح درختستان، طرحی است که به واسطه آن درختهای خشک سطح شهر شناسایی و بعد از آن هر درخت به یک هنرمند داده میشود تا در یک مدت مشخص طرح هنری خود را روی هر درخت پیاده کند. هر طرح ممکن است 20 روز تا چند ماه طول بکشد.
سازمان زیباسازی تنها ارگانی است که از هنرمندان حمایت میکند. این سازمان هر سال نزدیک سال نو طرح درختستان را برگزار میکند و هنرمندان هم از آن استقبال میکنند. درختهای انتخابی برای این بخش، همگی خشکیده هستند و هیچ شاخ و برگی ندارند. در واقع این آثار روی بدنه این درختان اجرا میشود، اما هنرمندان موظف هستند که کار خراطی یا اجرای طرح را به نحوی انجام دهند که کلیت درخت دچار انهدام یا نابودی نشود و باعث بهبود شکل ظاهری آن شوند.»