ولی نصر
استاد دانشگاه جانز هاپکینز

مذاکرات هسته‌ای بین ایران و آمریکا بر سر حق ایران برای تولید و ذخیره اورانیوم به بن‌بست رسیده است. آمریکا ابتدا اعلام کرد با مقداری غنی‌سازی موافق است، اما سپس اصرار دارد ایران باید از این حق صرف‌نظر کند. طبق گزارش‌ها، واشنگتن اکنون غنی‌سازی موقت اورانیوم و در سطح محدود تا ۳ درصد را پذیرفته است و پس از آن ایران باید از حق غنی‌سازی در خاک خود صرف‌نظر کند و توانایی انجام این کار را از بین ببرد.
با این حال، تهران غنی‌سازی را حقی انکارناپذیر می‌داند و آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران به آمریکا واکنش نشان داده است. ایران مایل است اجازه بازرسی بین‌المللی از برنامه هسته‌ای خود را بدهد تا تضمین شود که در حال توسعه سلاح نیست اما اصرار دارد اورانیوم با غنای پایین برای نیازهای انرژی، صنعتی و پزشکی ضروری است و نمی‌تواند برای تأمین آن به دیگران متکی باشد. دونالد ترامپ نگران است که اگر ایران غنی‌سازی را متوقف نکند، توافق هسته‌ای او مانند توافق باراک اوباما خواهد بود -توافقی که ترامپ پیش از خروج، آن را «بدترین توافق تاریخ» توصیف کرده بود- ترامپ آشکارا خواهان توافق است و ممکن است محاسبه کرده باشد که فشار بین‌المللی بیشتر و تهدید اقدام نظامی، ایران را مجبور به تسلیم خواهد کرد.
این یک قمار خطرناک است. در صورت عدم پیشرفت، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند این ماه رسماً علیه ایران قطعنامه صادر کند. سپس فرانسه و بریتانیا می‌توانند ساز و کار بازگشت تحریم‌های سازمان ملل (اسنپ‌بک) را آغاز کنند. اگر این اتفاق بیفتد، ایران تهدید کرده است از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد. این امر می‌تواند یک بحران بین‌المللی را تسریع کند، به بازرسی‌ها خاتمه دهد، ایران را به تسلیحاتی شدن نزدیک‌تر و احتمالاً خطر تقابل را تشدید کند.خطر این است که واشنگتن و تهران کنترل بحران رو به تصاعد را از دست بدهند. در این صورت، ترامپ ناگهان مجبور خواهد شد با هزینه‌ها و عواقب درگیری با ایران روبه‌رو شود؛ چیزی که نه او آن را می‌‌خواهد، نه رأی‌دهندگانش و نه متحدان آمریکا در خلیج فارس. با شدت گرفتن روند تقابل، مسیر بازگشت به دیپلماسی باریک‌تر خواهد شد.
ترامپ گفته است، درگیری برای ایران بد خواهد بود، اما برای آمریکا و خاورمیانه نیز بد خواهد بود.
ایران از حق غنی‌سازی اورانیوم که طبق NPT اعطا شده، صرف‌نظر نخواهد کرد. تهران، درخواست آمریکا را یادآور رویارویی تاریخی ایران با آمریکا و بریتانیا در سال ۱۹۵۳ بر سر حقوق حاکمیتی خود بر صنعت نفت می‌داند که منجر به کودتای آمریکا و بریتانیا شد. ایران میلیاردها دلار هزینه کرده و تحریم‌های تنبیهی را تحمل کرده است تا زیرساخت هسته‌ای خود را به یک صنعت عظیم تبدیل کند که توسط یک شبکه بزرگ تجاری و تولیدی با هزاران کارمند پشتیبانی می‌شود. رهبران ایران همچنین نگرانند که کوتاه آمدن در مورد غنی‌سازی، تنها ایالات ‌متحده را برای مطالبه بیشتر -احتمالاً شامل امتیازاتی در مورد برنامه موشکی ایران و حضور منطقه‌ای- جسورتر کند. حفظ حق غنی‌سازی، به ایالات متحده دلیلی برای پایبندی به توافق می‌دهد در غیر این صورت، به محض اینکه ایران قابلیت غنی‌سازی خود را از بین ببرد، ترامپ می‌تواند دوباره از توافق خارج شود.واشنگتن و تهران باید به مصالحه‌ای برسند که حق غنی‌سازی ایران را در ازای اعمال محدودیت بر آن به رسمیت بشناسد. در این صورت، هر دو طرف می‌توانند ادعای پیروزی کنند. یک ایده این است که غنی‌سازی ایران در یک کنسرسیوم تولید سوخت هسته‌ای منطقه‌ای با سایر کشورهای خلیج فارس ادغام شود. ایالات متحده می‌تواند موافقت کند که ایران می‌تواند در داخل کشور برای تأمین یک نیروگاه هسته‌ای و نیازهای پزشکی خود غنی‌سازی کند، اما این کنسرسیوم تمام نیازهای انرژی هسته‌ای آینده را تأمین خواهد کرد. این می‌تواند به عنوان پلی برای یک معامله بزرگ‌تر باشد.
منبع: Financial Times