کتاب «دین و موسیقی در ایران معاصر» نوشته حسین سروی رونمایی شد
دین و موسیقی دو قلمرو معنابخش زیست جهان ما
گروه فرهنگی/ داستان بودن یا نبودن موسیقی و مجازبودن یا نبودن آن، به بیش از 4 دهه برمی گردد. درواقع از بعد از انقلاب اسلامی دیدگاههای فقهی، موسیقی این هنر مظلوم را به چالش کشید. حتی در برههای از تاریخ حمل ساز و نوای موسیقی ممنوع شد. این درحالی است که موسیقی دراسلام بهعنوان یکی از مظاهر زیباییشناختی معرفی شده است. موسیقیهایی که در مراسمهای مذهبی وعرفانی نواخته و شنیده میشود و بخشی از فرهنگ و هنر کشورمان است، مانند موسیقی سوگ که قدمتی کهن دارد. جالب اینکه با گذشت چهل سال همچنان این نگاههای سلیقهای گریبانگیر موسیقی است و برخی از شهرهای ایران ممنوع از اجرای موسیقی هستند و نشان دادن ساز همچنان در رسانه ملی مسألهساز است.
حسین سروی در کتاب «دین و موسیقی در ایران معاصر» به این مباحث و چالشها پرداخته است. در این کتاب که به تازگی رونمایی شده، نویسنده، پژوهشی جدی از سالهای 1350 تا 1396 به موضوعات دین و موسیقی داشته است و آن را در قالب یک اثر مکتوب از سوی نشر سحر منتشر کرده است. این اثر حاصل سه سال تلاش یک موسیقیدان زیر نظرحسن محدثی گیلوایی جامعهشناس دین است.
در مراسم رونمایی این پروژه پژوهشی که در تالار استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد، حسین سروی مؤلف کتاب «دین و موسیقی در ایران معاصر» بیان کرد: «کتاب دین و موسیقی در ایران معاصر، حاصل بیش از سه سال تلاش پیوسته برای پرداختن به یکی از پیچیدهترین و در عین حال زندهترین روابط فرهنگی در جامعه ما، یعنی نسبت میان دین و موسیقی است. ما در جریان این پژوهش، از رویکردی چندجانبه بهره گرفتهایم که از آن جمله میتوان به تحلیل فتاوا و متون فقهی، بررسی آرشیوهای مطبوعاتی، تحلیل آماری دادهها و گفتوگوهای میدانی با طیفی گسترده از افراد، از جمله مدیران ارشد حوزه موسیقی، فعالان نشر آثار موسیقایی و موسیقیدانانی در نقشهای گوناگون آهنگساز، نوازنده، خواننده و پژوهشگر اشاره کرد.»
او تأکید کرد: «نکته ظریف و بسیار قابل تأمل این است که دین و موسیقی، نه صرفاً دو گستره جداگانه [و متضاد]، که دو قلمرو معنابخشاند؛ اما گفتوگوی میان این دو، تنها زمانی مؤثر خواهد بود که بر پایه فهم و احترام متقابل شکل گرفته باشد، چراکه امروز با توجه به توسعه روزافزون رسانههای اجتماعی، هوش مصنوعی و فن آوریهای نوین در تمامی عرصهها، انتظار از نهاد دین، در داوری نسبت به پدیدهای در گستردگی موسیقی، داشتن شناختی است که هرگونه اظهارنظر و تصمیمی را معنادار و مسئولانه کند.»
در این مسیر، نکته راهبردیای که برایم اهمیت ویژه داشت، این بود که اثر، نه صرفاً از زاویه هنری و نه صرفاً از منظر جامعهشناسی باشد، چراکه واقعیت این است که بسیاری از پژوهشهای موجود، این دو حوزه را جدای از هم تحلیل کردهاند. ما تلاش کردیم این شکاف را تا حدی پر کنیم تا جامعهشناسی و هنر موسیقی را بیش از پیش، کنار هم بنشانیم.
در بخش دوم این مراسم نشست تخصصی کارشناسان حوزههای مختلف فرهنگی و موسیقی برگزار شد. حمیدرضا نوربخش خواننده، مدرس و مدیرعامل خانه موسیقی، حسن محدثی گیلوایی مدرس دانشگاه و جامعهشناس، اکبر ایرانی پژوهشگر، مدرس دانشگاه و مدیرمؤسسه پژوهشی میراث مکتوب و عباس نعیمی جورشری مدرس دانشگاه، پژوهشگر و جامعهشناس با اجرای حسین سروی به ارائه نقطهنظرات خود پیرامون کتاب «دین و موسیقی در ایران معاصر» پرداختند.
تأکید بر بررسی دقیقتر نهاد هنر در تعامل با نهادهای دینی طی تاریخ جوامع اسلامی، نقش سازنده کارگزاران هنری نسبت به مسائل و رویدادهای اجتماعی، توجه مؤلف کتاب «دین و موسیقی در ایران معاصر» به گستردهتر شدن استقلال هنر موسیقی با وجود مشکلات پیش روی آن، تلاش برای تعمیق و بهبود پیوند میان دین و موسیقی، طرح مباحثی پیرامون نظر و آرای فقها در حوزه موسیقی، پیوست فرهنگی و علمی کتاب در ارتباط با سند ملی موسیقی کشور، قدردانی از تلاش نویسنده برای تدوین نظرات و آرای فقها از گذشته تا امروز در حوزه موسیقی، تأکید برحضور مؤثرتر زنان هنرمند در موسیقی و نادیده نگرفتن آنها در این عرصه، تحلیل وضعیت موسیقی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تأکید بر بهبود نابسامانیها و آسیبهای موجود، تأکید بر دوری جستن از نگاه سلیقهای در جریان مدیریت عرصه موسیقی کشور، ارائه جزئیاتی از نقش مهم موسیقی به مثابه یک هویت جمعی ایرانیان، ارائه توضیحاتی درباره رواج گزینهای به نام «موسیقی زیرزمینی»، توجه به قرارگرفتن موسیقی در ساختار اجتماعی با درنظرگرفتن تفاوت سلیقهها در ساختارهای طبقاتی از جمله مواردی بود که در این پنل تخصصی مورد نقد، بحث و تبادلنظر قرار گرفت.
در بخش پایانی مراسم هم حسین علیشاپور خواننده، زمان خیری نوازنده نی و فرزاد محمدنژاد نوازنده تار به اجرای برنامه پرداختند.