ایران و ترکیه در مسیر مدیریت اختلافات
در پی حضور مسعود پزشکیان در پاستور، بسیاری در پایتختهای منطقه منتظر اولین نشانههای تغییر مبنی بر تقویت مناسبات منطقهای تهران بودند. از ریاض تا قاهره، از باکو تا بغداد. اما در آنکارا، تحلیلگران دستگاه سیاست خارجی ترکیه نگاهی متفاوت به تحولات ایران داشتند و این تحولات را نه در گسست که در ادامه مسیر یک همکاری پیچیده اما باثبات دنبال میکردند.
در ظاهر، چیزی شبیه به یک شکاف میان دو قدرت مهم منطقه پدیدار شده بود: بشار اسد دیگر در قدرت نیست و تحولات سریع در سوریه که زمانی یکی از نقاط اصلی اختلاف تهران و آنکارا بود، اکنون از دستور کار اول خارج شده است. آنکارا در حال تثبیت جایگاه خود در سوریه است و تهران به بازطراحی نقش خود در دمشق فکر میکند. با این حال، خلأ سوریه نه تنها پیوند تهران و آنکارا را تضعیف نکرده، بلکه فضای تازهای برای تنظیم مناسبات با واقعبینی بیشتر فراهم کرده است. پزشکیان با ذهنیتی واقعگرا توسعه روابط خارجی را کلید زد؛ رویکردی که در نخستین گفتوگوهای غیرعلنی با مقامات ترکیه هم بازتاب داشته است.
درک متقابل از تحولات منطقه
در ماههای گذشته، تماسهای دیپلماتیک میان تهران و آنکارا افزایش یافته است. منابع آگاه از تدارک سفرهای سطح بالا میان دو کشور خبر میدهند و دو طرف، احیای مکانیسمهای همکاری اقتصادی، انرژی، امنیتی و حتی گفتوگوهای منطقهای را به شکل جدی دنبال میکنند. در همین چهارچوب، ایران از تلاش ترکیه برای میانجیگری در بحران قفقاز جنوبی حمایت کرده و آنکارا نیز در نشست سازمان همکاری اقتصادی، از پیشنهاد ایران برای یک سازوکار امنیت جمعی در خلیج فارس استقبال کرده است. اما آنچه این شراکت را در وضعیت تازه نگه داشته، نوعی درک متقابل از تحولات منطقهای است.
اکنون، هر دو طرف در پی آنند که اختلافات لاینحل را را به نوعی مدیریت کنند. این الگو، نه تنها در سوریه، بلکه در پروندههای افغانستان، عراق، قفقاز و حتی دریای خزر نیز در حال بازتولید است. تهران و آنکارا با وجود تفاوتها در رویکرد به نظم منطقهای، به نقطهای رسیدهاند که راه جدایی را بستهاند و مسیر همکاری را باز گذاشتهاند.
آن هم در زمانی که جهان اسلام با طوفانهای ژئوپلیتیک تازهای از یمن تا فلسطین روبهروست و قدرتهای غربی نیز در حال تلاش برای تثبیت رویکرد خود در غرب آسیا هستند.
بازتعریف همکاری در جغرافیای اقتصاد
در نخستین هفتههای ریاستجمهوری پزشکیان، یکی از پرسشهای جدی در محافل اقتصادی و سیاسی این بود: آیا دولت جدید در تهران خواهد توانست قفل روابط اقتصادی با همسایگان را باز کند؟ و در این میان، نگاهها زودتر از همه، به سوی آنکارا چرخید که با وجود فراز و فرودهای سیاسی، همیشه یکی از مهمترین شرکای تجاری ایران بوده است.
ترکیه با اقتصادی مبتنی بر صادرات و تجربه دیرینه در پیوند دادن شرق و غرب، سالهاست که ایران را یکی از حلقههای استراتژیک در زنجیره تأمین انرژی و بازار مصرف منطقه میداند اما این روابط هیچگاه به پتانسیل واقعی خود نرسیده است. حالا، در دوران پزشکیان، نشانههایی از تغییر در حال پدیدار شدن است. طبق گزارشهای رسمی، دولت پزشکیان در حال تعریف در استراتژیهای اقتصادی منطقهای خود است؛ و ترکیه، یکی از نخستین کشورهایی است که در این نقشه راه، جایگاهی مهم دارد.
نشستهای مقدماتی بین مقامات وزارت اقتصاد و صنعت دو کشور از سر گرفته شده و اتاقهای مشترک بازرگانی در تهران و استانبول بهطور فعال در حال رایزنی برای احیای توافقات معلق هستند. ایران که به دنبال گسترش صادرات محصولات صنعتی، کشاورزی و دانشبنیان است، ترکیه را دریچهای مطمئن برای ورود به بازارهای اروپا، بالکان و قفقاز میداند. در همین حال، آنکارا نیز با چالش تأمین پایدار انرژی روبهروست و ایران، با ظرفیتهای گازی و شبکه برق منطقهای، شریک ایدهآلی برای کاهش هزینههای انرژی ترکیه محسوب میشود. دولت پزشکیان همچنین در حال بررسی ایجاد سازوکارهای مالی دوجانبه برای مقابله با تحریم دلاری است.
پس از سالها سکون، اکنون صدای تازهای از صحنه دیپلماسی اقتصادی ایران و ترکیه شنیده میشود؛ صدایی که برآمده از نیاز متقابل به تجارت، انرژی، زیرساخت و همافزایی اقتصادی در منطقهای پرتلاطم است. در حالی که برخی پروندههای سیاسی هنوز باز است، اقتصاد توانسته راه خود را پیدا کند.