رئیس سازمان امور اجتماعی کشور:
سامانه «نماد» از دانش‌آموزان مراقبت می‌کند
غزل رضایی‌ثانی
خبرنگار
هشت میلیون دانش‌آموز از میان ۱۷ میلیون نفر دانش‌آموزی که مشغول تحصیل هستند، غربالگری شدند. این غربالگری با کمک سامانه «نماد» و برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی انجام شده است. ناگزیر کودکان و نوجوانان از همسالان یا از بسترهای مختلف از جمله فضای مجازی، آموزه‌هایی خواهند داشت که به نفع آنها نیست و باید پیش از اینکه ادامه یابد، اقدامات پیشگیرانه را انجام داد. سازمان امور اجتماعی کشور و همچنین دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش، تلاش خود را می‌کنند تا کودکان و نوجوانان در معرض خطر را شناسایی کرده و از آنها مراقبت کنند. معاون وزیر و رئیس سازمان امور اجتماعی کشور معتقد است آموزش و پرورش و احیای برنامه نماد، اصلی‌ترین مسیر برای نجات کودکان و نوجوانانی است که گرفتار آسیب‌های اجتماعی شده‌اند. سید محمد بطحایی در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره اقدامات پیشگیرانه در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی می‌گوید:«اصلی‌ترین مرجع برای کنترل و مدیریت کردن آسیب‌های اجتماعی در حوزه دانش‌آموزی و نوجوانان، وزارت آموزش و پرورش است. خوشبختانه آموزش و پرورش در دوره جدید با تلاشی که برای احیای طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) داشته، اقدامات خوبی انجام داده است.»
سامانه نماد احیا می‌شود
بطحایی درباره احیای دوباره سامانه نماد -نظام مراقبت و ارزیابی دانش‌آموزان- می‌گوید:«سامانه نماد مجدداً در یک سال اخیر بازنمایی و احیا و یک برنامه فراگیر برای این موضوع در نظر گرفته شده که با حمایت تخصصی و مالی در مواقع لزوم از طرف سازمان امور اجتماعی و وزارت کشور انجام می‌شود. در حال حاضر «نماد» بیشتر به مرحله شناسایی وارد شده و بعد در مرحله مراقبت و صیانت وارد عمل خواهد شد تا بتواند آسیب‌های اجتماعی که امروزه دانش‌آموزان ما را تهدید می‌کند، مدیریت و کنترل نماید.»
او ریشه آسیب‌های اجتماعی افراد را وابسته به دوران کودکی و نوجوانی آنها می‌داند و می‌گوید:«بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در افراد بزرگسال، ریشه در دوران کودکی و نوجوانی آنها دارد. به همین دلیل بخش عمده‌ای از منابع و برنامه‌های ما در سال ۱۴۰۴ ناظر بر گروه سنی نوجوانان خواهد بود.»
معاون وزیر کشور نقش خانواده را عامل مؤثری در مراقبت از دانش‌آموزان در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی می‌داند و می‌گوید:«در بخش پیشگیری، خانواده‌ها سهم بسیار مهمی در برنامه‌های ما در سال ۱۴۰۴ دارند. امیدوارم با اجرای برنامه‌هایی که از طریق آموزش و پرورش برای خانواده‌ها برگزار می‌شود، بتوانیم یک خیز جدی در آموزش فرزندانمان برای خود‌مراقبتی و آشنا شدنشان با تهدیدهایی که آنان را در معرض خطر قرار می‌دهد، داشته باشیم. سازمان امور اجتماعی سازمانی هماهنگ‌کننده است، نه عمل‌کننده. به تعبیر دیگر، اصلی‌ترین وظیفه ما هماهنگی بین دستگاه‌های مختلفی است که در حوزه‌های متعدد اجتماعی از جمله آسیب‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند.»
دانش‌آموزان ۳۲ منطقه کشور پایش می‌شوند
مدرسه به عنوان مکانی که دانش‌آموزان بیشترین وقت خود را در آنجا می‌گذرانند، می‌تواند به آنها کمک کند تا ترس‌ها، استرس‌ها، اضطراب‌ها و نگرانی‌های خود را کنار بگذارند، نه اینکه خود موجب نگرانی باشد. به همین دلیل سامانه نماد از دل مدرسه بیرون آمد و بنا به گفته مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی، «نماد» اکنون راهی برای کمک به دانش‌آموزانی است که احتیاج به مراقبت و حمایت دارند. سمیه سادات ابراهیمی در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره اقدامات پیشگیرانه از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان بیان می‌کند:«برنامه آموزش و پرورش برای پیشگیری، کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی، استفاده از سامانه نماد است. نماد شامل پنج مرحله است؛ اولین مرحله که مهم‌ترین هم هست، مربوط به مهارت‌های ارتقایی می‌شود. مهارت‌های ارتقایی خود شامل دو بخش از جمله آموزش‌های ارتقایی و آموزش‌های ترویجی است، موضوع اقدام پیشگیرانه به همین مرحله اول مربوط می‌شود.»
ابراهیمی در ادامه می‌گوید:«ما در بخش مهارت‌های ارتقایی که شامل آموزش‌های پیشگیرانه و مهارت ترویجی است برای سه گروه اولیا، دانش‌آموزان و همکاران فرهنگی کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌کنیم. برای اجرای نماد، ۳۲ منطقه هدف را در کل کشور به صورت پایلوت انتخاب کردیم، البته ما نماد را برای همه نقاط کشور اجرا می‌کنیم، ولی برای این ۳۲ منطقه با سرعت بیشتری کار خواهیم کرد. مثلاً برای مدیران مدارس در این مناطق کارگاه‌های مهارت‌های ارتقایی و پیشگیری برگزار کردیم. برای دانش‌آموزش دختر مقطع متوسطه هم کارگاه‌هایی در حال برگزاری است. همچنین والدین می‌توانند از این کارگاه‌ها استفاده کنند.»
او با تأکید بر اینکه ما در حوزه مهارت‌های پیشگیرانه نیاز به تحول داریم زیرا نمی‌توان به نوجوان امروز مانند نوجوان دو سال گذشته آموزش داد، می‌گوید:«یک زمانی بود که ما باید به مدرسان آموزش می‌دادیم و آنها طی یک سری کلاس آموزشی به دانش‌آموزان، مهارت نه گفتن، خودآگاهی و ارتباط مؤثر را آموزش می‌دادند، اما امروزه این‌طور نیست. دانش‌آموزان ما با هوش مصنوعی کار می‌کنند و در متاورس هستند، پس ما هم باید در همین بسترها به آنها آموزش بدهیم. اگر می‌خواهیم آموزش مهارت‌های ارتقایی مؤثر و جذاب باشد، باید وارد حوزه هوش مصنوعی و متاورس شویم، مثلاً در حوزه مشاوره تحصیلی و سلامت روان، درصدد آماده‌سازی این هستیم که به وسیله بات‌های هوش مصنوعی، کمبود مشاوره را برطرف کرده و شرایط را برای عدالت تربیتی فراهم کنیم.»
او با اشاره به تأکید در کمبود نیروی مشاور در مدارس می‌گوید:«در آموزش و پرورش بشدت دچار کمبود مشاور هستیم، به گونه‌ای که برای ۱۷ میلیون دانش‌آموز فقط ۱۴ هزار مشاور داریم. با این کمبود مشاور، نمی‌توانیم در انتظار استخدام مشاوران بمانیم، اما می‌توانیم از ظرفیت هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین استفاده کنیم. در مجموع نگاه ما این است که باید در حوزه مهارت‌های ارتقایی به سمت تحول و شیوه‌های نوین برویم.»
هشت میلیون دانش‌آموز غربالگری شدند
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی با اشاره به بیش از هشت میلیون دانش‌آموز می‌گوید: «مرحله دوم «نماد» غربالگری است، در این مرحله ما هشت میلیون و ۲۵ هزار نفر از دانش‌آموزان ابتدایی، متوسطه اول و دوم را غربالگری کردیم. مرحله سوم مصاحبه تشخیصی است. مثلاً وقتی یک دانش‌آموز غربالگری می‌شود و می‌بینیم در معرض افسردگی قرار دارد، به این قسمت بسنده نمی‌کنیم. فرض را بر این می‌گذاریم زمانی که او پرسشنامه را پر کرده شاید در آن لحظه شرایط روحی مناسبی نداشته، پس مجدداً از او تست و مصاحبه گرفته می‌شود. به این شکل که مشاور ما در یک جلسه با دانش‌آموز صحبت می‌کند و بعد مشخص می‌شود که او واقعاً افسردگی دارد یا نه. اگر آنجا معلوم شد دانش‌آموز واقعاً افسردگی دارد، ابتدا به مشاور مدرسه ارجاع داده می‌شود، اما اگر دیدیم شرایط بحرانی است به مراکز مشاوره آموزش و پرورش ارجاع داده خواهد شد که در اینجا وارد مرحله چهارم یعنی درمان می‌شویم.»
ابراهیمی درباره حمایت از دانش‌آموزان آسیب‌دیده توضیح می‌دهد:«مرحله پنجم نماد حمایت‌های اجتماعی است. برخی از دانش‌آموزان هستند که مسأله آنها فقط روانشناختی نیست، بلکه به دلیل فقر شدید خانواده، بی‌سرپرستی یا بدسرپرستی دچار یک مشکل مستمر شده‌اند، اینها نیاز به مداخله روانشناسی ندارند، بلکه باید حمایت شوند.»
۱۴ دستگاه عضو ائتلاف نماد هستند
سازمان بهزیستی، کمیته امداد، دانشگاه علوم پزشکی، وزارت کار، قوه قضائیه، نیروی انتظامی، سازمان صدا و سیما، سازمان تبلیغات و بسیاری از سازمان‌ها عضو ائتلاف نماد هستند. اگر دانش‌آموزی مشکل اساسی داشته باشد به یکی از این دستگاه‌ها متناسب با مشکل دانش‌آموز ارجاع داده می‌شود. ابراهیمی درباره اینکه مداخلات در آسیب‌های دانش‌آموزان سطح‌بندی شده است، می‌گوید:«یکی از وجه تمایزهای نماد با سایر سامانه‌ها این است که ما مداخلات را به صورت سطح‌بندی شده اجرا خواهیم کرد. یعنی اولین مداخله را معلم در کلاس درس انجام می‌دهد اما نامش مداخله درمانی نیست بلکه مداخله مختصر است. نماد یک برنامه معلم‌محور است؛ اگر یک معلم سر کلاس درس متوجه شد که دانش‌آموز او چند روز حالش خوب نیست در بخش (مداخلات مختصر) سامانه نماد برای مشاوره بهتر به دانش‌آموز کمک می‌گیرد.»
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی ادامه می‌دهد:«والدین هم می‌توانند به سامانه نماد مراجعه کنند و مشکل فرزندشان را مطرح کنند تا مدرسه به آن رسیدگی کند. این امکان نیز وجود دارد تا والدین استعداد یا توانایی خاص فرزند خود را به سامانه نهاد گزارش دهند تا از استعداد آن پشتیبانی شود.»
