زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

دستی که شفا می‌دهد. دست‌ دعایی که رو به آسمان باز می‌شود. دست‌هایی که درمان می‌دهند. گردشگری مشهد روی چنین دست‌هایی می‌چرخد. این روزها مشهد پر از زائران حرم رضوی است که آمده‌اند تا هم از او شفا بگیرند هم بیماری جسمی خود را به تبحر و تخصص پزشکان ایرانی بسپارند. شهری زیارتی- سیاحتی که بیشترین تعداد گردشگران زیارتی در کشور را میزبانی می‌کند. خیابان‌های منتهی به حرم محل عبور و مرور گردشگران عرب است.  
گردشگرانی که میهمان مشهدند بیشتر از عربستان، کویت، بحرین، امارات، قطر و عمان آمده‌اند. گردشگران عراقی در صدر آنها قرار دارند. هر زمان از روز یا شب که به خیابان‌های منتهی به حرم رضوی بروید، مردانی دشداشه‌پوش و زنانی را که چادر عربی به سر کرده‌اند، می‌بینید. مانتوهای بلند تیره هم پوشش مرسوم زنان عرب است.  مردی عرب است که شاید از زیارت حرم برمی‌گردد و روبه‌روی باغ موزه نادر شاه افشار درباره سفر به «ایران» می‌گوید دو ماه یکبار به مشهد می‌آید. خودش ساکن عراق است اما عاشق امام رضا(ع) است.

پزشکان ایران بهتر از پزشکان عراق
حیدر هاشم از «حله» عراق به مشهد آمده است. می‌گوید: «هزینه‌های درمان در ایران فرقی با عراق ندارد اما پزشک‌های ایرانی خیلی بهتر  از پزشکان عراق هستند.» حرف او درباره قیمت خدمات پزشکی را البته پزشکان و کادر درمانی که در تاریخ 24تا 27 اردیبهشت ماه در هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و صنایع دستی مشهد شرکت کرده بودند، قبول ندارند. به گفته آنها درمان عراقی‌ها در ایران ارزان‌تر از خود عراق است.
 هتل محل سکونت خبرنگاران ایران هم میزبان تعداد زیادی از گردشگران عربستان سعودی است که البته علاقه‌ای به گفت‌و‌گو ندارند. آنها، هم برای زیارت می‌آیند هم برای درمان. بر اساس آماری که «داوود خودشکن»، مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد به «ایران» می‌دهد مشهد ۵۹ بیمارستان و مرکز خدمات درمانی دارد که مجوز جذب گردشگران سلامت (آی.پی.دی) از کشورهای دیگر را دریافت کرده‌اند. از این تعداد ۱۵مرکز دولتی و بقیه خصوصی هستند. گردشگران سلامت برای درمان چشم، بیماری‌های صعب‌العلاج، کاشت مو، پیوند اعضا و... به ایران می‌آیند. البته مقصد همه آنها مشهد نیست. تهران اولین انتخاب گردشگران سلامت خارجی است و بعد از آن مشهد را انتخاب می‌کنند. شیراز هم در رتبه سوم جذب گردشگران سلامت خارجی است. برای مثال، گردشگران عمانی بیشتر به شیراز می‌روند. علاوه بر درمان بیماری‌ها، خدمات زیبایی ایران هم مشتریان خود را بویژه در میان اعراب حاشیه خلیج فارس دارد. زنان عرب برای کارهای زیبایی مثل تزریق فیلر و بوتاکس زیاد به ایران می‌آیند و مردها هم ایران را برای کاشت مو انتخاب کرده‌اند. فروشندگان مشهدی هم از حضور آنها راضی هستند.
 یکی از فروشنده‌های زعفران و زرشک و انواع و اقسام گیاهان دارویی به «ایران» می‌گوید: «عرب‌ها از بازار مشهد همه چیز می‌خرند؛ به دلیل کاهش ارزش پول ملی، همه چیز برای آنها ارزان درمی‌آید.»
روبه‌روی مغازه او دو مرد عراقی در حال نگاه کردن به پرچم، کتیبه، شمعدان و... هستند. فروشنده جوان مغازه می‌گوید که آنها همه وسایل مراسم‌های مذهبی را از ایران می‌خرند چون هیچ کارگاه یا کارخانه‌ای در عراق برای تولید ندارند.

خدمات پزشکی ارزان برای عمانی‌ها
عمان یکی از پنچ کشوری است که در هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و صنایع دستی مشهد شرکت کرده بود. شیخ خمیس الیعربی، یکی از فعالان گردشگری عمان می‌گوید: «به طور کلی، عمان و جمهوری اسلامی ایران رابطه‌ای دیرینه دارند که قرن‌ها قدمت دارد و همچنان به طور مداوم در حال تجدید است. ما به دلیل همسایه بودن، شباهت‌ها و همگرایی‌های فرهنگی زیادی داریم. برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی با هدف نزدیک‌تر کردن دو کشور و گسترش روابط است.»
 به گفته او، مردم از عمان برای زیارت‌های مذهبی و همچنین گردشگری و تجارت به ایران می‌آیند. عمان بسیاری از محصولات ایرانی، چه کشاورزی و چه صنعتی را وارد می‌کند.
الیعربی می‌گوید: «ایران محبوب‌ترین مقصد گردشگری برای گردشگران عمانی است که به دنبال خدمات پزشکی و درمانی در خاورمیانه هستند. در مقایسه با سایر مقاصد، خدمات پزشکی ارائه شده در ایران با سطح بالایی از خدمات متمایز شده و ارزان‌تر در نظر گرفته می‌شود.»
او می‌گوید: «ایران دارای تأسیسات تجاری، پتروشیمی، نفت و گاز متعددی است و بهترین کشور برای صادرات به جهان محسوب می‌شود.»
این فعال تجاری می‌گوید: «شرکت ما با توجه به امکانات ممتاز ایران، در صنایع غذایی، گردشگری و پتروشیمی با این کشور همکاری می‌کند.» شیخ خمیس الیعربی می‌افزاید: «هدف نهایی ما ایجاد پلی برای عرضه محصولات ایرانی به سایر کشورهاست.»
او درباره حضور در نمایشگاه هم می‌گوید: «به لطف خدا، روابط بین ایران و سلطنت عمان خوب بوده است و همین امر باعث شده که ما یکی از اولین شرکت‌هایی باشیم که در این نمایشگاه حضور پیدا کرده‌ایم.»
این فعال تأکید می‌کند با توجه به همکاری موفق بین دو کشور، اشتیاق بیشتری برای همکاری با آنها دارد و می‌افزاید: «من به تنهایی نمی‌توانم به اهدافم برسم و از رسانه‌ها می‌خواهم که به من کمک کنند.»

سفر سه میلیون عراقی به ایران
رضا السلطانی از عراق می‌گوید: «سالانه بیش از ۳ میلیون زائر عراقی با طی مسافتی بیش از ۱۷۵۰ کیلومتر برای زیارت  حرم امام علی بن موسی الرضا(ع) و همچنین برای اهداف پزشکی و گردشگری به ایران سفر می‌کنند.» السلطانی می‌افزاید: «واقعیت غالب بین جمهوری اسلامی ایران و عراق در روابط جاری بین بازدیدکنندگان و مسافران جمهوری اسلامی ایران به عراق یا بازدیدکنندگان عراقی که به شهر مقدس مشهد یا اماکن گردشگری ایران سفر می‌کنند، مشهود است.»
 به گفته السلطانی، این روابط تنها به گردشگری محدود نمی‌شود؛ بخش گردشگری تنها یکی از مظاهر و نتایج روابط بین دو کشور است. روابط فرهنگی بین دو دولت و ملت را می‌توان در قالب رویدادها، جشنواره‌ها، بازدید از جاذبه‌های گردشگری و موزه‌ها و سفر به شهرهایی که تاریخ عمیق این دو کشور متمدن را در خود جای داده‌اند نیز مشاهده کرد.
در سال‌های اخیر، ایران به مقصدی جذاب برای بسیاری از افراد جامعه عراق تبدیل شده است. طبق آمار اعلام شده توسط سفارت عراق در تهران، ایران در حال حاضر میزبان بیش از ۸۰ هزار دانشجوی عراقی است که در مراکز علمی و دانشگاه‌های این کشور مشغول تحصیل هستند.
لغو روادید برای شهروندان عراقی به ایران نیز منجر به سفر روزانه شهروندان عراقی به صورت زمینی و هوایی بین دو کشور شده است.
السلطانی معتقد است: «دلیل بازدید سالانه هزاران عراقی از ایران، عدم نیاز به ویزا و... سهولت سفر به ایران در تمام طول شبانه‌روز، بویژه در ایام تعطیل است. علاوه بر بازدید از اماکن تاریخی و زیارتی، آنها می توانند برای رفع نیازهای پزشکی و درمانی خود نیز به  مشهد سفر کنند. آمارها نشان می‌دهد که عراقی‌ها عمدتاً در ماه‌های محرم، صفر، ماه مبارک رمضان و در تعطیلات تابستانی و زمستانی مدارس و دانشگاه‌های کشورشان به ایران سفر می‌کنند.»