سرقت آثار تاریخی از مرقد شاه نعمت الله ولی، هشداری که باید جدی گرفت
حفاظت از نسخ خطی یک ضرورت ملی
زیست بوم- همه چیز خیلی عجیب و سریع اتفاق افتاد. مردی 42 ساله با خونسردی تمام به موزه آرامگاه شاه نعمتالله ولی در ماهان کرمان رفت و چند قرآن تاریخی و نسخههای خطی 800 ساله را برداشت. نسخ سرقتی را روی دستهایش گرفت، از جلوی دوربینهای مدار بسته خیابانهای اطراف گذشت و بدون هیچ مانع انسانی آثار را با خود برد. انگار در آن لحظه هیچ کس در آرامگاهی که محل رفت و آمد گردشگران است، نبود. فیلم سرقت در فضای مجازی که منتشر شد، مسئولان انتظامی کرمان اعلام کردند، سه نفر از کارکنان مجموعه را بازداشت کردهاند. چند روز بعد نیز خبر رسید که سارق دستگیر شده است. فردی که به گفته نیروی انتظامی هیچ سابقه کیفری ندارد و فقر و بدهی باعث شده تا نقشه سرقت آثار را از موزه شاه نعمتالله ولی بکشد و موفق نیز شد.
فکر سرقت، فروردین ماه در ذهن او کشیده میشود. آن طور که او بعد از دستگیری و پشت دوربینها میگوید: «فروردین برای بازدید موزه رفتیم، اما وقتی قرآنهایی را دیدم که کنارشون نوشته شده بود «قرآن با آبطلا» وسوسه شدم. بهخاطر مشکل مالی، گفتم اگر یک عدد از اینها را بفروشم، مشکلاتم حل میشود.» او البته یک نسخه را برنمیدارد، بلکه هنوز هم مشخص نیست چند نسخه تاریخی را از موزه خارج کرده است.
ثبت سرقت در سایت دیوار
مسئولان میراث فرهنگی و انتظامی کرمان نیز جزئیات زیادی از پرونده را رسانهای نکردند اما برخی افراد با گمانهزنی در رسانهها این فرضیه را مطرح کردند که سارق بعد از سرقت، کتاب شعر منتسب به شاه نعمتالله ولی را در سایت دیوار به قیمت یک میلیارد تومان بارگذاری میکند و همین مسأله سرنخی میشود تا تیمی از پلیس آگاهی به همراهی کارشناسان و یگان حفاظت میراث فرهنگی رد او را در یکی از محلههای حاشیهای و فقیرنشین بزنند. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و اوقاف تاکنون به این گمانهزنی رسانهای واکنشی نشان ندادهاند. ولی فروش آثار و نسخ تاریخی در سایت دیوار خبر جدیدی نیست و بارها به انتقاد و واکنش رسانهای منجر شده است.
آغاز ماجرا
همزمان با آغاز روز جهانی موزهها و هفته میراث فرهنگی بود که فیلمی در فضای مجازی خبرساز شد که در آن سارق با خونسردی چند جلد قرآن نفیس خطی شامل صفحات مزین به خط کوفی با قدمت ۸۰۰ سال را نشان داده است. آن طور که سردار جلیل موقوفهای، فرمانده انتظامی استان کرمان میگوید: «این فرد چند سکه تاریخی را از آرامگاه شاه نعمتالله ولی برمیدارد، سارق ساعت 5 عصر از در چوبی سردابه آرامگاه وارد میشود و قرآنهای خطی را سرقت میکند.»
سرقت از تخت جمشید
این اتفاق پس از رسانهای شدن تلاش گروهی برای سرقت یکی از کتیبههای تخت جمشید در مرودشت شیراز به وقوع پیوست. آنها قصد داشتند یکی از کتیبههای متعلق به دوره ساسانیها را در این مجموعه 2500 ساله به سرقت ببرند. نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی تخت جمشید، پیش از آنکه قاچاقچیان وارد عمل شوند از نقشه آنها خبر داشته و به کمین آنها نشسته بودند. وقتی سارقان وارد عمل میشوند، یگان حفاظت با شلیک هوایی حضور خود را اعلام میکند. در نهایت نیز سارقان دستگیر میشوند اما در این میان یکی از نیروهای حفاظت میراث فرهنگی با چاقو زخمی میشود. هنوز اخبار سرقت ناموفق از تخت جمشید در میان انبوه خبرهای میراث فرهنگی گم نشده بود که این مرد در کرمان تصمیم میگیرد داستان جدیدی را از سرقت موزههای کشور بنویسد که در آن پای هیچ سارقی در میان نیست.
به گفته سینا بنیاسد دادستان عمومی و انقلاب ماهان،«پس از وقوع این سرقت، نمایندگان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان به موزه شاه نعمتالله ولی آمدند تا تعداد دقیق نسخ خطی و اموال سرقت شده و ارزش آنها را مشخص کنند.» با وجود این هنوز اعلام نشده که سارق چند نسخه و قرآن تاریخی از این مجموعه بیرون برده است. آیا همه نسخههای به سرقت رفته، ضبط و ثبت شدهاند یا نه؟ کدام نسخهها به سرقت رفته بودند؟ براساس اطلاعات موجود، ۲۰ نسخه قرآن متعلق به دوره ایلخانی در این موزه وجود داشته که چهار نسخه آن منحصربهفرد و جهانی بوده است. با وجود این، سردار جلیل موقوفهای، فرمانده انتظامی استان کرمان ارزش آثار سرقت شده شامل نسخ خطی قرآن و سکهها را بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد تومان اعلام میکند.
«محسن موحدی»، معاون میراثفرهنگی ادارهکل میراث کرمان هم میگوید: «آثار تحویل اداره میراث استان شده است، اما باید ابتدا کارشناسی شده و بعد با فهرستهای موجود در موزه انطباق داده شوند تا بتوانیم فهرست اموال مسروقه را اعلام کنیم.»
ورود به آرامگاه آسان نیست
موضوع دیگری که محل تأمل است، شرایط ورود به آرامگاه شاه نعمتالله ولی است. نگارنده این گزارش در بیش از 20 سال فعالیت رسانهای در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به یاد ندارد که ورود به آرامگاه شاه نعمتالله ولی بدون اجازه میسر بوده باشد. بازدید از این آرامگاه هر بار با همکاری و هماهنگی میراث فرهنگی با اداره اوقاف امکانپذیر شده است. «سینا بنی اسد»، دادستان عمومی و انقلاب ماهان نبود و نقص عملکردی تجهیزات نظارتی در این مجموعه را یکی از دلایل بروز این سرقت اعلام میکند.
سرقت از موزه آرامگاه شاه نعمتالله ولی سر پیکان انتقادها را به سمت میراث فرهنگی برد تا «محسن موحدی»، معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان در پاسخ به این انتقادها به ایرنا بگوید: «موزه آرامگاه شاه نعمتالله ولی ماهان، زیر نظر اداره اوقاف اداره میشود و آثار سرقت شده از این موزه نیز زیر نظر میراث فرهنگی استان کرمان نبوده است.»
موحدی گفت: «موزهها، برای ارتقای امنیت، ایمنی و حفاظت اشیا به لحاظ فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیک و جلوگیری از اتفاقات ناگوار باید با ما همکاری و هماهنگی کنند.»
ثبت اشیای تاریخی اوقاف توسط میراث فرهنگی
در نهایت این سرقت عجیب باعث شد تا «مرتضی نیکرو»، سرپرست ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان کرمان نیز اعلام کند بعد از نشستی که با مسئولان انتظامی و قضایی داشتند، تصمیم بر این شد که فهرست اشیای تاریخی زیر نظر اداره اوقاف در استان توسط کارشناسان میراثفرهنگی ثبت شود؛ اتفاقی که باید پیش از این میافتاد و اداره اوقاف فهرست اموال و اشیای تاریخی در اختیار خود را به میراث فرهنگی ارائه میکرد. کسی نمیداند در فاصله چند روزی که از سرقت این آثار گذشته اگر آنها فروخته شده یا از کشور خارج میشدند، چطور میشد بدون فهرست ثبتشده در وزارت میراثفرهنگی و درج اطلاعات دقیق، این آثار را مسترد کرد.
آرامگاه شاه نعمتالله ولی سال 840 هجری قمری در دوره تیموری در شهر ماهان کرمان احداث و سال 1310 در فهرست آثار ملی ثبت شد.