واقع‌گرایی هوشمندانه و عزت‌محور در سیاست خارجی
سعید خطیب‌زاده
رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه
در فضای بین‌المللی امروز، گزاره‌های معیوب فراوانی درباره جمهوری اسلامی ایران ساخته و پرداخته می‌شود؛ گزاره‌هایی که نه تنها واقعیت ملت ایران را وارونه نشان می‌دهند، بلکه به ابزارهایی برای مشروع‌سازی فشار، تحریم و سیاست‌های خصمانه بدل شده‌اند. در چنین شرایطی، ایجاد بسترهایی برای گفت‌وگوهای بی‌واسطه، صریح و آزاد که روایت ایران را از زبان خود ارائه دهد، ضرورتی راهبردی محسوب می‌شود. در همین راستا، «مجمع گفت‌وگوی تهران» با حضور بیش از ۲۵۰ نفر از چهره‌های ارشد بین‌المللی، از جمله تصمیم‌گیران، تحلیل‌گران و تصویرسازان سیاسی تلاش کرد تا سکویی متفاوت و مستقل از فضاهای جهت‌دار رسانه‌ای و سیاسی فراهم آورد. سکویی که بتوان در آن، بدون سوگیری و فشار، گفت‌وگویی سازنده و چندجانبه درباره مسائل مهم بین‌المللی و منطقه‌ای شکل داد؛ از فلسطین تا آمریکا، از پرونده هسته‌ای ایران تا تحولات مقاومت، و از بحران افغانستان تا قفقاز جنوبی.
در چنین بستری، شاهد شکل‌گیری گفت‌و‌گوهایی بسیار جدی و طبیعی بودیم؛ به‌ویژه با حضور جناب آقای پزشکیان، رئیس جمهوری محترم که خود به روشنی گواهی بر جدیت، اهمیت و باز بودن فضای این مجمع بود. رئیس جمهوری، بی‌پیرایه و شفاف، مواضع جمهوری اسلامی ایران را در قبال مسائل حساس منطقه‌ای و بین‌المللی بیان کردند.
رئیس جمهوری در این نشست، بدون لکنت و با صراحت، پیام‌های کلیدی جمهوری اسلامی ایران را درباره مذاکرات، تحولات منطقه و حتی اظهارات اخیر دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا بیان کردند. ایشان به روشنی به مخاطبان بین‌المللی نزدیک شد و تصویری دقیق، باورپذیر و واقع‌گرایانه از سیاست خارجی ایران ارائه داد که بر مبنای گفت‌وگو، احترام متقابل و مقاومت در برابر تحمیل و تحریف بنا شده است.
تصویری که رئیس جمهوری در این نشست ارائه دادند، برخاسته از واقع‌گرایی هوشمندانه و عزت‌محور در سیاست خارجی ایران بود. این سیاست بر سه ستون «گفت‌وگوی برابر»، «احترام متقابل» و «مقاومت فعال در برابر تحمیل و تحریف» استوار است. در دوره‌ای که سیاست‌های فشار حداکثری و سانسور روایت رسمی ایران در حال گسترش است، این صدای مستقیم، بی‌پرده و با منطق از درون تهران، برای بسیاری از تحلیل‌گران حاضر در نشست، نوآورانه و تأثیرگذار جلوه کرد.
در همین چهارچوب مجمع گفت‌وگوی تهران، سکویی برای این بازتعریف بود. این مجمع، فضایی آزاد، آلترناتیو و متفاوت در برابر ساختارهای تحریف‌گرای رایج ایجاد کرد. این همان ظرفیتی است که امروز جمهوری اسلامی ایران مبنی بر توان جمع کردن صداهای متنوع در فضایی مبتنی بر گفت‌وگو، عقلانیت و احترام متقابل در اختیار دارد.
اکنون که جهان در حال عبور از نظم تک‌قطبی به سمت تعادل‌های جدید است، بازپس‌گیری صدای ایران و بازتعریف تصویر آن در افکار عمومی جهانی، یک اقدام راهبردی و ملی است. ما در این مسیر، نه تنها نیازمند دیپلماسی رسمی، بلکه بیش از آن نیازمند دیپلماسی روایت هستیم که روایت ایران را با زبان خودش، در میدان خودش و برای مخاطب خودش بازگو کند.
در همین چهارچوب در همنشینی دیپلماتیک اخیر تهران، رویکردی فراتر از تقابل ساده میان درگیری و تسلیم به تصویر کشیده شد؛ تأکید بر عاملیت منطقه‌ای به عنوان عاملی که می‌تواند نظم جهانی به ظاهر بی‌ثبات و در حال فروپاشی را بازتعریف کند. این بازتعریف نه از مسیر انزوا و جدایی، بلکه از طریق تعامل استراتژیک و همکاری عمل‌گرایانه صورت می‌گیرد؛ تعاملی که سلسله مراتب قدرت منسوخ را به چالش می‌کشد و به جای رقابت کور، فرصت‌های همکاری را توسعه می‌دهد.
