اپراتورهایی که از ۱۰ ساعت پاکسازی در اعماق آلوده‌ترین نقطه پایتخت گفتند
کارزار ناپیدای پالایشگران فاضلاب
آفتاب دومین روز از فروردین امسال هنوز طلوع نکرده بود که زنگ هشدار تصفیه‌خانه جنوب پایتخت به صدا درآمد ؛ فوریتی که نه تعطیلات نوروزی می‌شناسد، نه عید و نه عزا. همان جایی که فاضلاب‌های شرق و جنوب شرق تهران به آن ختم شده و بعد از تصفیه راهی دشت ورامین می‌شود. با اعلام هشدار از کار افتادن دستگاه‌های آشغال‌گیر تصفیه‌خانه، بلافاصله اپراتورها به عمق سه متری تصفیه‌خانه رفتند. اینجا یکی از آلوده‌ترین محیط‌های کاری است؛ جایی که فاضلاب‌های شهری ، صنعتی و بیمارستانی به آنجا می‌رسند. کسانی که به عنوان اپراتور در این تصفیه‌خانه مشغول کار هستند باید شبانه‌روز با جمع کردن آشغال‌ها مانع از خاموش شدن دستگاهها شوند. ۱۰ ساعت کار در عمق تصفیه‌خانه و در میان انواع آلودگی و بوی بد، رمقی برای آنها نگذاشته بود. سرانجام با تلاش زیاد دستگاهها دوباره روشن شدند و تصفیه فاضلاب از سر گرفته شد. شاید در نگاه اول این یک خبر و اتفاق ساده باشد اما اگر توقف دستگاه‌های تصفیه‌خانه ساعت‌های بیشتری ادامه پیدا می‌کرد، فاضلاب‌ها بدون تصفیه راهی دشت می‌شدند و این سرآغاز یک فاجعه انسانی بود. تصفیه فاضلابی که هر روز وارد کانال این تصفیه‌خانه جنوب پایتخت می‌شود و مشکلات و سختی‌هایی که کارگران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، روایتی از انسان‌هایی است که سال‌هاست ناشناس به مردم خدمت می‌کنند که اگر نباشند انتهای مسیر فاضلاب پایتخت به فاجعه ختم می‌شود.
یوسف حیدری
10 ساعت نفسگیر در دل آلودگی
روز دوم نوروز امسال برای اپراتورهای بخش آشغال‌گیر واحدهای 1 تا 4 تصفیه‌خانه جنوب پایتخت روزی بود طاقت فرسا. نیم ساعتی بود که در شیفت خود حاضر شده بودند که با صدای زنگ هشدار متوجه شدند آشغال‌گیر در عمق 3 متری کانال ورودی فاضلاب از کار افتاده است. چند دقیقه بعد اپراتورها وارد کانال شدند. اما کار بیش از اینها سخت بود و بعد از 10 ساعت نفسگیر، سرانجام زباله‌ها از دستگاه جدا شدند تا روند تصفیه فاضلاب متوقف نشود. روایت این ساعت‌های نفسگیر از زبان یکی از اپراتورها واقعیت‌های تلخی را نمایان می‌کند. از بی‌توجهی مردم و ریختن زباله‌ها در فاضلاب تا رها شدن نفت و گازوئیل در فاضلاب شهری. جهانبخش زارعی 36 ساله یکی از این 4 اپراتور است که روز حادثه وارد کانال شد. او توضیح می‌دهد که حوادثی مانند تجمع بیش از حد الیاف و آشغال و از کار افتادن دستگاه آشغال‌گیر تقریباً یک اتفاق شایع است و در هر شیفت رخ می‌دهد، اما شدت اتفاق روز دوم فروردین بیشتر از اینها بود: «13 سال است که در تصفیه‌خانه جنوب تهران کار می‌کنم اما تا به حال چنین حجمی از زباله و پرز و مو ندیده بودم. اگر از خودگذشتگی همکاران نبود، ممکن بود اتفاق‌های ناگواری رخ بدهد. فاضلاب‌های شرق تهران از طریق کانال‌های فاضلاب به واحدهای 1 تا 4 تصفیه‌خانه‌های فاضلاب جنوب پایتخت منتقل می‌شوند و بعد از تصفیه و جدا‌سازی آشغال و کلرزنی، فاضلاب تصفیه شده راهی دشت ورامین می‌شود. در این تصفیه‌خانه چند بخش مهم قرار دارد که یکی از آنها قسمت آشغال‌گیر است و من و همکاران اپراتور هفته‌ای سه بار باید آن را تمیز کنیم. این دستگاهها آشغال‌های فاضلاب را جدا کرده و داخل باکس‌هایی قرار می‌دهند اما گاهی اوقات پیش می‌آید که آشغال‌های زیادی وارد دستگاه شده و اطراف آن را می‌گیرند. اما در روزهای پایانی سال که فعالیت قالیشویی‌ها و خانه‌تکانی‌ها زیاد است این اتفاق بیشتر می‌افتد. در این مواقع دستگاه را از حالت اتومات به دستی تغییر می‌دهیم تا بتوانیم آشغال‌هایی که در اطراف دستگاه گیر کرده‌اند را خارج کنیم تا دستگاه خراب نشود.»
وی ادامه داد: «روز دوم فروردین به دلیل حجم زیاد آشغال به خصوص پرز فرش و کرک و چیزهای دیگر دستگاهها متوقف شدند. ساعت‌های بسیار سختی بود و باید در عمق سه متری در جایی که بوی بسیار بدی دارد و بسیار هم آلوده است، آشغال‌ها را از دستگاه جدا می‌کردیم. این بوی بد با وجود دستگاه حذف بو و رعایت نظافت و استحمام مداوم و تجهیزات ایمنی همیشه همراه اپراتورهاست. انگار این بو همیشه هست حتی وقت غذا خوردن!»
زارعی در ادامه از عملیاتی نفسگیر گفت و ادامه داد: « سرانجام بعد از 10 ساعت موفق شدیم با جدا‌سازی آشغال‌ها دستگاهها را دوباره به کار بیندازیم. حال تصور کنید فاضلاب بیمارستانی ، صنعتی و شیمیایی هم وارد تصفیه‌خانه شود که این سختی کار را چند برابر می‌کند. در همه آن لحظات به سلامتی مردم و اینکه از کار افتادن این دستگاهها چقدر می‌تواند به سلامتی مردم لطمه بزند فکر می‌کنیم و همین توان ما را برای ادامه کار چند برابر می‌کند. متأسفانه با وجود این همه سختی و مشکلات بهداشتی و انواع آلودگی اما شغل ما جزو مشاغل سخت و زیان‌آور نیست. شاید خیلی از مردم نمی‌دانند که فاضلاب‌هایی که در جوی‌های سطح شهر یا کانال‌ها به سمت جنوب شهر می‌روند چه سرنوشتی پیدا می‌کنند. باور کنید من هم مثل رفتگران شهرداری وقتی در خیابان‌ها می‌بینم برخی بدون ملاحظه زباله‌های‌شان را داخل کانال فاضلاب می‌ریزند ناراحت می‌شوم چون همین زباله‌ها در انتهای مسیر و در تصفیه‌خانه‌ها مشکلات زیادی را به وجود می‌آورد. باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کنیم تا مردم زباله، نفت و گازوئیل را در کانال‌های فاضلاب نریزند. متأسفانه گازوئیل یا نفتی که داخل کانال فاضلاب ریخته می‌شود می‌تواند باعث آلودگی آبی که از تصفیه زباله به دست می‌آید و با آن دشت آبیاری می‌شود، شده و از بین رفتن محصولات کشاورزی را در پی داشته باشد. حتی باکتری‌های مفیدی که در آب وجود دارد نیز نابود می‌شوند.»
شغلی که نه تعطیل می‌شود، نه تمیز
این شغل نه تعطیلی دارد و نه پاکی. این را مدیر واحدهای 1 تا 4 تصفیه‌خانه‌های فاضلاب جنوب پایتخت می‌گوید و توضیح می‌دهد:« شغل ما مثل خیلی از شغل‌های خدماتی تعطیلی ندارد و طبیعتاً کارکنان واحد بهره‌برداری همه ایام سال حتی نوروز باید سر کار باشند و به هیچ عنوان تا زمانی که مردم در شهر حضور دارند، تعطیلی ندارند. تنها فرق شغل ما با دیگر شغل‌‌ها آلودگی بسیار بالا در محیط است.»
آنطور که بهنام قاسمی روایت می‌کند اپراتورها با زحمت بسیار زیاد توانستند دستگاهها را تمیز کنند، آن هم درست در زمانی که همه مشغول دید و بازدید عید بودند. این مشکل البته همیشگی است، اما در ایام عید به خاطر شست‌وشوی زیاد، آشغال یا مو و کرک حاصل از فاضلاب قالیشویی‌ها چند ساعتی دستگاه آشغال‌گیر را از کار انداخت.
حامد سلیمانی، رئیس بهره‌برداری واحدهای ۱ تا ۴ تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران هم در این رابطه می‌گوید: «الیاف فرش و موها به هم تابیده می‌شود. این گرفتگی در روزهای بارانی و نوروز بیشتر اتفاق می‌افتد و گاهی مانند روز دوم فروردین کار به جایی می‌رسد که برای دوباره فعال شدن دستگاهها، اپراتورها باید آشغال‌ها را دستی خارج کنند.»
سختی از کارمان جداشدنی نیست
در معاونت بهره‌برداری فاضلاب، بخش شبکه، کار جمع‌آوری فاضلاب از نقاط مختلف شهر تا تصفیه‌خانه را بر عهده دارد و تصفیه‌خانه هم فاضلاب را تصفیه و بخش مایع آن را به پساب قابل استفاده برای کشاورزی تبدیل می‌کند. بخش جامد یا لجن تصفیه‌خانه برای تولید کمپوست و کود و بخش گاز آن هم برای تولید انرژی برق مورد استفاده قرار می‌گیرد. آلودگی در همه این بخش‌ها وجود دارد و همین سختی کار را چند برابر می‌کند. سختی کار فقط در بخش آشغال‌گیر نیست. هر سه بخش مایع (پساب)، لجن (کمپوست و کود) و گاز (تولید برق) آلودگی خود را دارد.
ماجرای آشغال‌گیر و آلودگی بخش‌های مختلف تصفیه‌خانه تنها اتفاق نوروز امسال نبود. مدیر واحدهای 1 تا 4 تصفیه‌خانه‌های فاضلاب جنوب به اتفاق دیگری که در روزهای پایانی اسفند و در آستانه نوروز رخ داد، اشاره می‌کند و می‌گوید:« صافی چکنده تصفیه‌خانه در روز 30 اسفندماه آسیب دید و چرخ‌دنده آن شکست و از کار افتاد. این اتفاقی است که کمتر در طول سال رخ می‌دهد. بدین ترتیب ناچار شدیم با جرثقیل 25 تنی یک جرثقیل 6 تنی را در ارتفاع 11 متری قرار دهیم تا چرخ‌دنده را در بیاورد. تصاویر این کار عظمت و سختی آن را نشان می‌دهد.»
الزام قانونی برای فاضلاب
گرچه از کار افتادن آشغال‌گیر تصفیه‌خانه جنوب تهران اتفاقی تکراری است، اما هم خانه‌ها و هم واحدهای صنعتی الزام قانونی دارند تا فاضلاب را طوری در شبکه رها کنند که این مشکلات به حداقل برسد.
مدیر واحدهای 1 تا 4 تصفیه‌خانه جنوب تهران با تأکید بر این نکته می‌گوید:
«خانه‌ها باید آب باران را از آب فاضلاب جدا کنند تا زمان بارندگی یک‌باره حجم ورودی به تصفیه‌خانه‌ها زیاد نشود، زیرا این اتفاق فرآیند تصفیه را به هم می‌ریزد. واحدهای صنعتی هم استانداردهایی برای تخلیه فاضلاب دارند که باید رعایت کنند. برای مثال قالیشویی‌ها باید در خروجی فاضلاب آشغال‌گیر داشته باشند تا پرز و کرک را بگیرد.»
