گزارشی از جشن سالانه کتاب که به روزهای آخر نزدیک میشود
از بوی کاغذ تا صدای نویسنده
مرجان قندی
خبرنگار
واپسین روزهای سیوششمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران است. جایی که هیجان آخرین فرصتهای خرید کتابهای جدید در میان بازدیدکنندگان موج میزند و در هر قدم بوی عطر کتاب تازه چاپشده به مشام میرسد. هرچند امسال نمایشگاه شاید آن ازدحام سال های دور را نداشته باشد، اما عاشقان کتاب به روال گذشته فضای نمایشگاه را گرما بخشیده اند.؛ اما نباید فراموش کرد در سایه شعار «بخوانیم برای ایران»، نمایشگاه امسال همچون همه نمایشگاه هایی که در این حوزه برپا شده اند و می شوند، کارکرد موثر خود را دارد. نمایشگاه سی و ششم نیز نه تنها پنجرهای به سوی جهانهای ناشناخته، بلکه پلی به سوی آیندهای روشنتر برای کشورمان است. هر کتاب که زیر انگشتان خوانندگان ورق میخورد، نوای تعهدی است به دانستن، فهمیدن و ساختن. اینجا، خواندن دیگر تنها یک لذت فردی نیست، بلکه رسالتی است برای توسعه فرهنگی و اجتماعی، برای ایران، برای فردایی که نمی توان منکر نقش کلمات در آن بود. نمایشگاه امسال با مشارکت نسبتا خوب ناشران داخلی و خارجی همراه شده و علاوه بر کتابهای چاپی، بسترهای دیجیتال نیز نقش مهمی در این دوره ایفا کردهاند. انتشارات «سوره مهر» با ۹۵۰ عنوان کتاب، نشر «آموت» با ۴۰۰ عنوان و «طاقچه» با ارائه خدمات کتاب دیجیتال و صوتی، از جمله فعالترین و شلوغترین غرفههای حاضر در این نمایشگاه هستند.
پیشتازان نشر در دنیای دیجیتال
در چند سال اخیر، صنعت نشر دیجیتال رشد قابلتوجهی داشته است. نمایشگاه امسال فرصتی برای معرفی این شکل جدید مطالعه بود. «طاقچه»، یکی از بزرگترین پلتفرمهای کتاب دیجیتال، امسال حضور متفاوتی داشت و با برنامههای جذابی همچون دیوار نویسندگان و یادداشتهای مخاطبان، تلاش کرد ارتباط نزدیکی با کاربران برقرار کند.
محمدرضا صمیمی، سرپرست توسعه کسبوکار طاقچه، میگوید:« روند نمایشگاه نشان میدهد که آینده نشر دیجیتال روشنتر از همیشه است. پلتفرمهای آنلاین با ارائه پیشنهادهای متناسب با سلیقه کاربران، ارائه تخفیفهای ویژه و توسعه تکنولوژیهای هوش مصنوعی، تلاش دارند تجربه مطالعه را شخصیتر و مؤثرتر کنند. با افزایش قیمت کتابهای چاپی و تغییر سبک زندگی، بسیاری از مخاطبان به سمت مطالعه دیجیتال و استفاده از پلتفرمهایی مانند «طاقچه» و «فیدیبو» و... سوق پیدا کردهاند که این تغییر در رفتار مطالعه، نشاندهنده تحول بزرگی در صنعت نشر است.»
او با بیان اینکه کتاب صوتی تجربه نوینی است از شنیدن کتابها، جایی که چشمها استراحت میکنند و گوشها کتاب میخوانند، میافزاید: «ناشران دیجیتال امسال حضور پررنگتری دارند و تلاش میکنند تجربه مطالعه در فضای مجازی را برای مخاطبان راحتتر کنند. ما به عنوان یکی از پیشگامان این حوزه، با ارائه دیواری از تصاویر نویسندگان مطرح و امکان تعامل نزدیک با کاربران، تلاش کردیم ارتباط عمیقتری با مخاطبان برقرار کنیم. بدین صورت که سرویسهای پایه و جدید را به آنها معرفی کنیم و انتقادها و پیشنهادهای آنها را بشنویم.»
هر چند هنوز کتابخوان های بسیاری هستند که دوست دارند با سرانگشتان خود برگ های کتابی را که می خوانند، لمس کنند؛ اما صمیمی به مزایای مطالعه دیجیتال از دید ناشران و مخاطبان اشاره میکند و میگوید:«طاقچه در حال حاضر به صورت ماهانه نزدیک به 2 میلیون کاربر فعال دارد. دسترسی سریع و آسان کاربران یکی از مهمترین ویژگیهای مطالعه دیجیتالی کتابهاست که افراد میتوانند در هر لحظه و هر مکانی کتاب مورد نظر خود را مطالعه کنند. کاهش هزینهها از دیگر مزیتهای آن است چون با حذف هزینههای چاپ و توزیع، قیمت کتابهای دیجیتال بهصرفهتر است. همچنین با کاهش مصرف کاغذ، صنعت نشر دیجیتال نقش مهمی در کاهش آسیبهای زیستمحیطی دارد. در پایان میتوانم بگویم برخلاف نسخههای چاپی، کاربران میتوانند هزاران عنوان کتاب را در تلفن همراه خود داشته باشند که این مزیت برای بسیاری از اهالی مطالعه ویژگی برجستهای به شمار میآید.»
از «پاییز آمد» تا «هارداسان»
کتاب در ایران همیشه بیشتر از یک محصول فرهنگی بوده و بهعنوان یک جریان اجتماعی و اقتصادی نقشآفرینی کرده است. نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران با توجه به حضور بیش از 2 هزار و 300 ناشر و میلیونها بازدیدکننده، تأثیر مستقیم بر اقتصاد نشر دارد. محمد صمیمی، معاون بازرگانی انتشارات «سوره مهر» با بیان این نکته میگوید:« افزایش قیمت کتاب، رفتار خرید مخاطبان را تغییر داده است؛ امری که ناشران را به ارائه تخفیفهای ویژه سوق داده تا فروش را بهبود بخشند. قبلاً خیلیها با لیست بلند بالایی از کتابهایی که نیاز داشتند به نمایشگاه میآمدند اما الان قیمت کتابها بالا رفته و چون خیلی از مردم مثل قبل قدرت خرید همه کتابها را با هم ندارند، ترجیح میدهند یکی یکی آنها را از کتابفروشیها بگیرند. اما «سوره مهر» تلاش کرده با توجه به شناختی که از کتابها و محتوای آنها و سلیقه مخاطبان پیدا کرده با مشاوره درست، آنها را ترغیب کند تا با تخفیفاتی که برای نمایشگاه درنظر گرفتهایم بتوانند خریدهایشان را به صورت یکجا انجام دهند.»
صمیمی خاطرنشان میکند: «کتاب «نیست» اثر فاضل نظری، «پاییز آمد» اثر گلستان جعفریان، «هارداسان» به قلم محمدمهدی رحیمی که ۲۲۲ روایت از هزار و ۵۰ روز همراهی با شهید جمهور، سیدابراهیم رئیسی است و «راز پرواز» به قلم محمدمهدی اسلامی که روایت مهدی مجاهد، معاون پیگیریهای ویژه دفتر رئیسجمهوری از ۴۰ روز آخر زندگی شهید رئیسی از عملیات وعده صادق یک تا آخرین پرواز را گردآوری کرده، جزو پرفروشترین کتابهای ما در نمایشگاه بوده است.» او معتقد است، سالهای قبل نمایشگاه رونق بیشتری داشت و این موضوع دلایل مختلفی دارد. صمیمی میگوید:« گرانی کتاب، تبلیغات کمتر و نحوه جانمایی غرفه ناشران، از عوامل تأثیرگذار بر میزان استقبال است. بسیاری از ناشران تأکید دارند که تبلیغات نمایشگاه نسبت به سالهای گذشته کمرنگتر بوده و همین امر باعث شده مخاطبان کمتری به نمایشگاه مراجعه کنند. همچنین، برخی از ناشران شناختهشده در بخشهای فرعی نمایشگاه مستقر شدهاند، در حالی که غرفههای اصلی در اختیار ناشران تازهکار قرار گرفتهاند. به حاشیه بردن ناشران بنام از دید برخی از آنها، بر میزان بازدید تأثیر گذاشته است.»
مسئول غرفه نشر «آموت» که ناشر رمانهای خارجی است با اشاره به اینکه بازار رمانهای خارجی همچنان پررونق است و مخاطبان وفادار این حوزه، حتی با افزایش قیمت کتابها و... همچنان مشتاق خرید هستند، میگوید:« طبق تجربه سالهای گذشته در نمایشگاه میگویم مخاطبان نمایشگاه اغلب علاقهمند به کتابهای چاپی هستند و همچنان دوست دارند برای مطالعه کتابهایی بگیرند که بتوانند آن را لمس کنند. هر چند کتابهای صوتی نیز طرفداران خاص خود را دارند. جمعیت بازدیدکنندههای غرفه ما ترکیبی از جوانان و افراد بالای ۶۰ سال هستند. خیلی از آنها جزو رمانخوانهای حرفهایاند که بهدنبال تکمیل آرشیو کتابهای خود هستند.»
دنیایی از خلاقیت و آموزش
یکی از جذابترین بخشهای نمایشگاه، غرفههای مربوط به کودکان و نوجوانان است که امسال با برنامههای تعاملی و آموزشی زیادی برپا شدهاند. امسال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان حضور پررنگی در نمایشگاه دارد. در این غرفه فعالیتهای متنوعی مثل قصهگویی، کارگاههای نقاشی، نمایشهای عروسکی و جشن امضای نویسندگان کودک برای جذب مخاطبان کوچکتر برگزار میشود. چند ناشر این حوزه بر این موضوع متفقالقول هستند که کتابهای داستانی و آموزشی همچنان محبوبترین دستهبندیها در این حوزه هستند و مخاطبان وفادار این حوزه هر سال با شور و اشتیاق به نمایشگاه میآیند.
حاشیه پررنگتر از متن
نمایشگاه کتاب تهران فقط جایی برای یک بازار خرید و فروش کتاب نیست، بلکه محلی برای نشستهای تخصصی، جلسات نقد و بررسی، رونمایی کتاب و گفتوگوهای فرهنگی هم هست. یکی از مهمترین برنامههای امسال، اولین فلوشیپ ادبی تهران بود که با حضور ناشران خارجی و داخلی، فرصتهای همکاری بینالمللی را تقویت کرد. به گفته نویسندگان و ناشران این حوزه، این رویداد میتواند بستر مناسبی برای توسعه ترجمه کتابهای ایرانی به زبانهای دیگر و معرفی آثار نویسندگان ایرانی به بازارهای جهانی باشد. علاوه بر این، نشستهای علمی و فرهنگی با موضوعاتی همچون اقتباس ادبی برای کودکان و نوجوانان، وضعیت نقد ادبی در ایران و آینده نشر دیجیتال نیز از جمله برنامههای مهم بودند که مورد استقبال هم قرار گرفتند.
دورهمی فرهنگی
این نمایشگاه بزرگترین رویداد کتاب در ایران محسوب میشود و فرصتی منحصربهفرد برای علاقهمندان به مطالعه تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و کتابهای موردعلاقهشان را بیابند. کیان، یکی از بازدیدکنندگان نمایشگاه که مشغول جستوجو در تابلوی دیجیتال راهنمای نمایشگاه برای پیدا کردن کتاب مورد نظرش است، میگوید:« مطالعه نقش مهمی در کشف ارزشهای انسانی دارد. من روزانه ساعاتی را به مطالعه اختصاص میدهم. از میان کتابهایی که تا الان خواندهام، خواندن کتاب «یازده دقیقه» اثر پائولو کوئیلو، را به همه توصیه میکنم. به باور من هزینه واقعی کتاب نه در قیمت آن، بلکه در نخواندن کتاب است.»
سارا، بازدیدکنندهای از یزد است که در راهروهای غرفههای ناشران عمومی میچرخد. او امسال تجربهای هیجانانگیز از حضور خود در نمایشگاه دارد، میگوید:« با لیستی از کتابهای موردنظرم غرفهها را میگردم و از فرصت خرید رمانهای موردعلاقهام به جای کتابهای کنکوری، شادی میکنم.»
در مجموع، نمایشگاه کتاب امسال با تنوع بیسابقه ناشران که نسبت به سالهای گذشته رشد چشمگیری داشت و استقبال گسترده بازدیدکنندگان، بار دیگر ثابت کرد که کتاب در ایران نهتنها یک کالای فرهنگی، بلکه یک جریان زنده اجتماعی و محور همگرایی ملی است.
