مصلای تهران در این روزهای اردیبهشتی پذیرای مراجعانی بود که از قبل می دانستند چه می خواهند
نمایشگاه سی و ششم میزبان کتابخوان های هدفمند
گروه فرهنگی/ شور برپایی سی‌وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، از لحظه ورود بازدیدکنندگان به شبستان مصلی قابل لمس است؛ فضایی که نه‌تنها پر از کتاب، بلکه مملو از تعامل، گفت‌وگو و هیجان انتخاب است. بازدیدکنندگان، اغلب با فهرست‌هایی از پیش آماده شده و هدفی مشخص، از دریچه این رویداد بزرگ، به کشف اندیشه‌ها و آثار می‌پردازند. ازغرفه‌های قدیمی و پرطرفدار گرفته تا چهره‌های سرشناس فرهنگی و ناشران مستقل، همه تلاش می‌کنند این نمایشگاه را به فضایی دلنشین برای کتابخوانی و تعامل پیشرفته‌تر فرهنگی تبدیل کنند. امسال تصویر متفاوتی از جامعه‌ای کتاب‌خوان‌تر و آگاه‌تر به چشم می‌خورد؛ مردمی که برخلاف گذشته، با لیست در دست و هدفی مشخص وارد نمایشگاه می‌شوند.
کتابخوانی هدفمند، چهره تازه جامعه فرهنگی
همان بدو ورود به نمایشگاه کتاب تهران، بلندگوهای مستقر در نقاط مختلف مصلی خبرهایی تازه از کتاب و اهالی‌اش را با بازدیدکنندگان به اشتراک می‌گذارند؛ از حضور حسن بنی‌عامری نویسنده و تئاتری شیرازی در نمایشگاه بعد از سال‌ها تا جشن امضای آثار نویسندگان و مترجمان سرشناس. با وجود افزایش بی‌رویه قیمت‌ها و سنگینی‌اش بر جلد کتاب‌های عرضه شده، کتاب‌دوستان همچنان با شور و اشتیاق با کتاب و اهالی‌اش دیدار می‌کنند؛ با این حال به نظر می‌رسد که قیمت‌های آنچنانی، آنان را در انتخاب آثار محتاط کرده است، اتفاقی که شاید بتوان نگاهی مثبت به آن داشت؛ اینکه جامعه کتابخوان، با نگاهی جدی‌تر قدم به نمایشگاه کتاب تهران می‌گذارند؛ از سالن‌های آثار آموزشی و دانشگاهی که خرید از آنها بنا به ضرورت‌های علمی- تحصیلی است که بگذریم، کافی است سری به سالن شبستان بزنید تا با مراجعه‌کنندگانی روبه‌رو شوید که اغلب فهرست به دست میان راه‌روها، به دنبال غرفه‌ها و کتاب‌های مورد نظرشان می‌روند. البته نه اینکه سردرگم شده باشند، چراکه هم مانیتورهای بزرگ جست‌و‌جوی کتاب و غرفه‌های ناشران در سالن‌ها قرار گرفته‌‌اند و هم اینکه در جای جای مصلی، افرادی برای اطلاع‌رسانی و پاسخ به سؤالات بازدیدکنندگان مستقر شده‌اند.
بهاره مریوانی، یکی از دختران جوانی است که پاسخگوی مراجعه‌کنندگان در غرفه‌های اطلاع‌رسانی نمایشگاه کتاب امسال است؛ او تأکید می‌کند که هر روزه افراد بسیاری برای اطلاع از محل استقرار انتشاراتی مورد علاقه‌شان به او و همکارانش مراجعه می‌کنند؛ او می‌گوید: «اغلب مراجعه‌کنندگان ما به دنبال غرفه‌های مشخص آمده‌اند؛ بیشتر آنان فهرست به دست دارند و می‌دانند قرار است چه کتاب‌هایی بخرند.» البته برخی نیز همچنان به نمایشگاه کتاب تهران به عنوان محلی برای اطلاع از تازه‌های نشر و فرصتی برای گردش فرهنگی می‌نگرند؛ با این حال شواهد گویای خریدهای هدفمند مراجعه‌کنندگان است؛ مسأله‌ای که شاید آن را بتوان دلیلی بر جدی‌تر شدن جامعه کتابخوان دانست.
انتشارات «یساولی» برای اغلب آنهایی که هرازچندی به قصد مراجعه به کتاب‌فروشی‌های خیابان انقلاب، سری به آن محدوده و گشت‌وگذار میان آثار عرضه‌شده‌شان می‌زنند، مؤسسه شناخته شده‌ای است؛ کتاب‌فروشی دو طبقه‌ای با کتاب‌هایی نفیس. این مؤسسه هم از ناشران حاضر در سی‌وششمین دوره نمایشگاه کتاب تهران است؛ طبیعی است که کتاب‌های نفیس، به سبب برخورداری از جلد سخت و صفحات مرغوب‌تر، قیمتی به مراتب بیشتر از کتاب‌هایی با جلد مقوایی و صفحات کاغذی بالکی داشته باشند؛ با وجود این حسین ظفری، فروشنده غرفه این انتشاراتی از استقبال خوب مردم می‌گوید، البته تأکید می‌کند که آثار یساولی تنها به کتاب‌های نفیس محدود نمی‌شود و طیف گسترده‌ای از آثار را شامل می‌شود. او می‌گوید: «اغلب افرادی که تا به امروز به غرفه ما آمده‌اند، آنهایی هستند که یساولی را از قبل می‌شناختند، البته خریداران گذری که جذب طرح جلد یا راهنمایی همکارانم شده‌اند هم کم نبوده‌اند.»
حضور پررنگ ناشران کتاب‌های صوتی
برخلاف گذشته، مدتی است که ناشران کتاب‌های صوتی هم بالاخره به سالن کتاب‌های عمومی راه پیدا کرده و رسمیت بیشتری میان ناشران پیدا کرده‌اند؛ حضوری که از اصلاح نگاه مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به آنان نشأت گرفته است. آوانامه، یکی از ناشران تخصصی تولید کتاب‌های صوتی در کشورمان است که در سالن شبستان میزبانی علاقه‌مندان را به عهده دارد. زهیر حنیفه، مدیر تولید نشر صوتی آوانامه درباره استقبال بازدیدکنندگان می‌گوید: «حضور ما در نمایشگاه کتاب صرفاً نمایشگاهی و برای معرفی است، با این حال هر روز تعداد زیادی از شنوندگان کتاب‌های صوتی آوانامه به غرفه مراجعه کرده و پای گفت‌وگو با میهمانان و گویندگان حاضر در غرفه می‌نشینند و حتی از آنان امضا و دست‌خطی را به یادگاری می‌گیرند.» به گفته حنیفه، اغلب این مراجعه‌کنندگان خبرهای حضور چهره‌های فرهنگی را در این غرفه، از طریق شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنند.
رادیو گوشه، یکی دیگر از ناشران تولیدکننده کتاب‌های صوتی است؛ غرفه این مؤسسه فرهنگی با تصاویر بزرگی از گویندگان مشهور کتاب‌های صوتی و صاحبان آن آثار پوشیده شده است؛ تصاویر بزرگی از عادل فردوسی‌پور، هوتن شکیبا که گویندگی‌اش برای رمان مشهور «مغازه خودکشی» نوشته «ژان‌تولی» با استقبال زیادی همراه شد و همچنین سروش صحت و محیا ساعدی.
نگار عباس‌پور، ناظر ضبط رادیو گوشه درباره استقبال مردم از حضور چهره‌ها در نمایشگاه کتاب امسال می‌گوید: «ما حضور چهره‌ها را از طریق شبکه‌های اجتماعی اطلاع‌رسانی می‌کنیم، استقبال مردم هم خیلی خوب است. خبرها را دنبال می‌کنند و برای دیدار با چهره‌ها مراجعه می‌کنند. برای مردم جالب است که گوینده‌های مطرح و صاحبان آثار را از نزدیک ببینند و حتی از آنها امضا بگیرند.» نکته قابل توجه آن که برخی از روزها مردم برای گفت‌وگو با این چهره‌ها صف می‌بندند و مشتاقانه می‌ایستند تا از آنان امضا بگیرند یا حتی سؤال بپرسند.
چهره‌های فرهنگی و ادبی هم حضور پررنگی در نمایشگاه کتاب امسال دارند، برخی برای صحبت درباره کتابی خاص یا رونمایی تازه‌ترین اثر خود آمده‌اند و عده‌ای هم بنابه مسئولیتی که در حوزه کتاب و در رابطه با مؤسسه‌های انتشاراتی به عهده دارند در نمایشگاه شرکت کرده‌اند.
استقبال بازدیدکنندگان
از غرفه‌های مشهور
غرفه مؤسساتی که پیش‌تر در جلب اعتماد مخاطبان موفق عمل کرده‌اند، حتی به‌رغم گرانی‌ها با استقبال خوبی روبه‌رو هستند؛ از جمله این مؤسسات می‌توان به انتشارات کرگدن اشاره کرد. مسئولان غرفه این انتشاراتی هم تأکید دارند که بخش قابل توجهی از مراجعه‌کنندگان آنان، افرادی هستند که با شناخت قبلی و به نیت خرید کتاب‌هایی مشخص مراجعه می‌کنند، به خصوص که کتاب‌های کرگدن اغلب آثاری تخصصی هستند.
غرفه انتشارات خوارزمی هم از مؤسسات به نسبت شلوغ است؛ آیت معروفی، مدیر انتشارات خوارزمی می‌گوید: «از آنجایی که میان کتاب‌های انتشارات خوارزمی، عناوین بسیار خوبی در دسترس مخاطبان قرار دارد طبیعی است که از آنها استقبال شود. من هم معتقدم تعداد مخاطبانی که با کسب اطلاعات قبلی مراجعه می‌کنند، بیشتر از سال‌های قبل شده است. خوشبختانه استقبال مردم در مقایسه با سال قبل خیلی بهتر شده، حداقل درباره خوارزمی که این‌گونه است. البته ما به دو روز پایانی نمایشگاه در پنجشنبه و جمعه هم امید زیادی داریم.»
هرمس، از جمله مؤسساتی است که هم در زمینه موسیقی و هم در ارتباط با کتاب‌های حوزه عمومی فعالیتی جدی دارد؛ غرفه این انتشاراتی هم با حضور تعداد زیادی از مراجعه‌کنندگان همراه شده است. سیدسپهر حسینی یکی از غرفه‌داران نشر هرمس درباره میزان استقبال مردم از غرفه مؤسسات شناخته شده می‌گوید: «مؤسساتی مثل هرمس که شناخته شده هستند با استقبال خوبی روبه‌رو می‌شوند، استقبالی که اغلب از سوی افرادی است که برای دیدار از غرفه‌های مورد نظر خود و خرید فهرستی که از قبل تهیه کرده‌اند مراجعه می‌کنند.» او هم معتقد است که تعداد قابل توجهی از خریداران غرفه هرمس، افرادی هستند که با فهرست کتاب‌های مورد نظرشان مراجعه می‌کنند؛ افرادی که به دلایلی از جمله افزایش قیمت کتاب‌ها، ترجیح‌شان به خرید کتاب‌هایی است که فهرست آن را از قبل تهیه کرده‌اند.»
برخی مؤسسات انتشاراتی همچون «برج» با آنکه زمان چندانی از آغاز فعالیت‌شان نمی‌گذرد اما در جلب توجه مخاطبان موفق عمل کرده‌اند؛ مؤسساتی که اغلب در شمار غرفه‌های پربازدید نمایشگاه کتاب امسال هستند. بهشاد فرجی، مسئول بخش مارکتینگ و روابط عمومی برج درباره مخاطبانی که تا به امروز از غرفه «برج» خرید کرده‌اند، می‌گوید: «تقریباً اغلب مخاطبان‌مان، افرادی هستند که آثار برج را دنبال کرده و پیگیر آثار تازه مؤسسه‌مان بوده‌اند. کتاب‌هایی را از برج خوانده و دنبال کتاب‌های جدیدی آمده بودند. با اینکه منکر اثرگذاری قیمت کتاب‌ها بر خریدهای سنجیده‌تر نیستم اما به گمانم بتوان امیدوار شد که جامعه کتابخوان جدی‌تر شده‌اند. هرچند که چند سالی است کتاب‌های مرتبط با روانشناسی- فلسفه و آنهایی که مبتنی بر توسعه فردی هستند با طرفداران بیشتری روبه‌رو هستند.» او امیدوار است که برای دوره‌های بعد به جانمایی غرفه‌ها براساس تشابه حوزه کاری و موضوعاتی که منتشر می‌کنند توجه شود.
صف علاقه‌مندان
برای نویسندگان ایرانی
چشمه هم یکی غرفه‌های پربازدید نمایشگاه کتاب امسال را به خود اختصاص داده است؛ با آنکه محل استقرار آن چندان در دسترس نیست اما اغلب مملو از بازدیدکنندگانی است که به دنبال خرید کتاب‌های مورد نظر خود آمده‌اند؛ رضا بهرامی، مدیر بخش ادبیات انتشارات چشمه درباره مخاطبانی که غالب بازدیدکنندگان نمایشگاه امسال را تشکیل می‌دهند، می‌گوید: «با آن که کتاب‌های خارجی با استقبال بیشتری روبه‌رو می‌شوند، اما خود من تا به امروز با علاقه‌مندان زیادی روبه‌رو شده‌ام که درباره آثار تازه نویسندگان مطرح ایرانی پرس‌وجو می‌کنند، حتی برای برخی از آنها صف می‌بندند؛ از جمله برای کتاب تازه نسیم مرعشی، رمان «آذرباد». هرچند توجه مخاطبان به ادبیات داستانی ایرانی دیر جلب شده اما همین هم برای شروع خوب است. برخی دیگر از مراجعه‌کنندگان با این اینکه برای خرید کتاب‌های ترجمه آمده‌اند، اما آنها هم درباره این می‌پرسند که کتاب کدام نویسنده ایرانی خوب است که آن را بخرند.» بهرامی تأکید داشت که برخی از صف‌های نمایشگاه کتاب امسال فقط به سلبریتی‌ها و چهره‌های سرشناس تعلق ندارد و کتاب‌خوان‌های جدی برای دیدار و گفت‌وگو با نویسنده‌های ایرانی هم به غرفه‌ها مراجعه می‌کنند. از نکات قابل توجه نمایشگاه امسال می‌توان به کاری اشاره کرد که غرفه‌های مؤسساتی نظیر «نگاه» انجام داده‌اند؛ دعوت از نویسندگان و مترجمان سرشناس و اعلام عمومی به علاقه‌مندانی که خواستار دیدار با آنان هستند. شمس لنگرودی، شاعر و بازیگر سینما یکی از میهمانان ویژه غرفه نگاه بود که جوانان و علاقه‌مندان زیادی برای انداختن عکس یادگاری با او صف بسته بودند.
نکته قابل توجه اینکه نمایشگاه کتاب امسال، باوجود چالش‌هایی مثل افزایش قیمت، موفق شده تصویری از یک جامعه کتاب‌خوان‌تر و هدفمندتر را به نمایش بگذارد؛ انتخاب‌های آگاهانه‌تری که نشان از بلوغ فرهنگی بالاتر مخاطبان دارد. از شبستان مصلی تا گوشه و کنار غرفه‌ها، امید به شکوفایی بیشتر کتاب و کتابخوانی همچنان زنده است؛ هرچند که همچنان کاستی‌هایی وجود دارد که برای بهبود‌شان در سال‌های آینده از همین حالا باید دست‌به کار شد.
مزیت حضور هدفمند در نمایشگاه
محمود اکرامی‌فر، سراینده شعر مشهور «یاعلی گفتیم و عشق آغاز شد» مدیریت انتشارات جام‌جم را به عهده دارد. او هم معتقد به حضور هدفمند بازدیدگان در نمایشگاه کتاب تهران این دوره است که می‌گوید: «با آنکه کتاب‌های مؤسسه جام جم تخصصی هستند و مخاطبان خاص‌تری دارند، اما استقبال مراجعه‌کنندگان خوب بوده است. اغلب آنان نیز افرادی هستند که انتشارات و آثارمان را از قبل می‌شناختند.» او هم معتقد است که حضور بازدیدکنندگان در نمایشگاه کتاب تهران هدفمندتر شده و اغلب افراد از قبل می‌دانند که چه کتاب‌هایی می‌خواهند؛ اکرامی‌فر اطلاع‌رسانی نمایشگاه امسال را هم موفق ارزیابی می‌کند.
