زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

 وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چاره‌ای ندارد جز آنکه روستایی که روی شهر 6 هزار ساله چگاسفلی است را جا به جا کند. این نکته را «علیرضا ایزدی» مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی به «ایران» می‌گوید. او از انتخاب زمینی برای جا به جایی 30 خانوار ساکن این روستا خبر داد و افزود: « شرط ثبت جهانی چگاسفلی در یونسکو جا به جایی این روستاست.»
آغاز ماجرا
تلاش برای جا به جایی روستایی روی چگاسفلی که تاریخ شهرنشینی ایرانیان بر کرانه‌های خلیج فارس را به هزاره چهارم قبل از میلاد می‌برد، عمری به اندازه سه دولت دارد.
کلنگ باستان‌شناسان به چگاسفلی در دشت باستانی زهره در بهبهان که رسید، آنان با ساکنانی روبه‌رو شدند که در 6 هزار سال پیش برای اولین بار آجر را کشف کرده‌ بودند. کاوش باستان‌شناسان به مدیریت عباس مقدم اما یافته‌های دیگری نیز داشت که باعث شد بیش از 100 باستان‌شناس  در نامه‌هایی از دولت بخواهند روستای روی این محوطه را جا به جا کند. باستان‌شناسان در این کاوش‌ها به سرنخ تاریخ منطقه در سواحل خلیج فارس رسیده‌اند؛ سرنخی که نشان می‌دهد کشورهایی چون امارات، عربستان، فلسطین اشغالی و... در هزاره‌های بعد تحت تأثیر تمدن ایران بوده اند. این یافته ارزشمند تنها با کاوش تعداد اندکی از 5 هزار گور 6 هزارساله به دست آمد.
 ورود رسانه‌ها به ماجرا باعث شد تا معاون اول دولت دوازدهم از میراث فرهنگی، استانداری خوزستان و وزارت راه و شهرسازی بخواهد تا زمینه جا به جایی روستایی که روی این محوطه ارزشمند است را اجرا کنند. این تفاهمنامه نتیجه تلاش تیم باستان‌شناسی، حمایت جامعه باستان‌شناسی و رسانه‌ای کشور بود اما روستا در دولت دوازدهم جا به جا نشد. تلاش‌ها برای جا به جایی و نجات این سند مهم در دولت سیزدهم ادامه یافت اما وزیر وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آب پاکی را روی دست همگان ریخت و گفت پولی برای جا به‌ جایی ندارد.
حالا و در دولت چهاردهم، ایزدی از انجام مکاتباتی با سازمان امور اراضی و مسکن و شهرسازی خبر می‌دهد تا برای جا به جایی روستایی که روی شهر 6 هزار ساله چگاسفلی قرار دارد، مکانی را انتخاب کنند.
او روی حقوق مالکانه ساکنان روستای چگاسفلی تأکید می‌کند و می‌گوید:« مردم با مکان اولیه‌ای که انتخاب شد، موافق نبودند، بنابراین به سمت یک گزینه دیگر رفتیم.»
به گفته ایزدی، میراث فرهنگی در حال رایزنی برای تأمین آب و برق روستای جدید با هدف انتقال روستاست. او می‌گوید: « یکی از شروط ثبت جهانی چگاسفلی در یونسکو قطع به یقین انتقال این روستاست.»
او با اظهار امیدواری نسبت به این که جا به جایی روستا امسال انجام می‌شود، می‌گوید:«اما بالاخره با انتقال روستا، فراهم کردن زیرساخت‌ها در یک بازه زمانی دو، سه ساله به سرانجام می‌رسد که انجام آن قاعدتاً زمان‌بر خواهد بود.»
ایزدی درباره مخالفت اهالی روستا با اولین گزینه مکانی برای جا به جایی روستا هم توضیح می‌دهد: « در چنین مواردی چند گزینه مطرح می‌شود تا مشخص شود کدام یک از آن گزینه‌های مکانی به نتیجه رسیده و مورد قبول مردم واقع می‌‌شود. یکی از نقاط مورد نظر که پیشنهاد شد، چندان مورد توجه مردم قرار نگرفت، چون محل احداث روستا به لحاظ جاده دسترسی، ارتفاع و پستی و بلندی برای اهالی روستا مهم است. بنابراین به دنبال آن هستیم که محل جدید روستا با نظر اکثریت مردم انتخاب شود.»
ایزدی از موافقت مردم روستا با مکان‌یابی جدید و از توافق نهایی برای ساخت روستا خبر می‌دهد و می‌گوید:« بزودی وارد بحث تملک اراضی، جا به جایی روستا و نحوه تأمین زیر ساخت‌های مورد نیز می‌شویم.»
همچنین مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، تعداد خانوارهای ساکن در روستای چگاسفلی را 30 خانوار اعلام می‌کند.

یک اتفاق بزرگ
اگر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بتواند روستای روی چگاسفلی را جا به جا کند و حقوق مالکانه ساکنان آن را پرداخت کرده و خانه‌های ساخته شده را در اختیار افراد این روستا بگذارد، برای اولین بار اتفاقی بزرگ در حوزه میراث فرهنگی رقم خواهد خورد؛ اتفاقی که تاکنون به دلیل فقدان همکاری دستگاهای مرتبط به وقوع نپیوسته است.
ایزدی درباره همکاری نهادهایی مثل سازمان امور اراضی(واگذاری زمین) و مسکن و شهرسازی(ساخت روستا) هم می‌گوید:« تا الان همکاری‌ها در بحث جا به جایی یک روستا بین ارگان‌های مربوطه کم بوده است.» او نقبی به همکاری سازمان مسکن و شهرسازی و امور اراضی با میراث فرهنگی در پروژ‌ه‌هایی که نیاز به زمین معوض داشته‌اند می‌زند و همکاری این ارگان‌ها در همدان و اصفهان(تپه سیلک کاشان) را خوب توصیف می‌کند.

برگ برنده وزارت میراث فرهنگی
ایزدی اعتقاد دارد که برنامه هفتم توسعه یک موقعیت و فرصت مناسب را برای میراث فرهنگی فراهم کرده است. به گفته او و براساس این برنامه توسعه‌ای، دستگاه‌ها موظف به تأمین زمین برای میراث فرهنگی هستند.
او این قانون را یک برگ برنده و یک فرصت طلایی برای وزارت میراث فرهنگی می‌داند و اعتقاد دارد بدین ترتیب بخشی از معضلات حوزه میراث فرهنگی حل خواهد شد.
ایزدی می‌گوید:« اگر حقوق مالکانه مردم چگاسفلی رعایت شود، آنها نیز با میراث فرهنگی همکاری می‌کنند.»
مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، شرایط زندگی مردم روستای چگاسفلی را به لحاظ زیرساختی بد توصیف می‌کند و می‌گوید:« بستر مناسبی برای آنها فراهم نیست، بنابراین در این جا به جایی می‌شود برای آنها یک اتفاق خوبی را رقم زد.»
ایزدی تأکید می‌کند که راهی جز جا به جایی روستا نداریم بنابراین باید حقوق مالکانه مردم رعایت شود.
ایزدی توضیح می‌دهد: «ما در اینجا دو حق داریم؛ حق حاکمیت و حقوق مالکانه مردم. این دو حق نباید در تقابل با هم قرار بگیرند. مردم باید به حق مالکانه حاکمیتی احترام بگذارند، چون میراث فرهنگی ناچار و لاجرم مجبور به جا به جایی روستاست. از طرفی حاکمیت هم خودش را در تقابل با مردم قرار نمی‌دهد. بنابراین باید نسخه‌ای را بپیچیم که آن اندک رفاهی که حق مردم است در این جا به جایی رعایت شود. یعنی آنها باید راه دسترسی داشته باشند. الان مردم در این روستا راه دسترسی ندارند. آب و برق مناسب نیز باید برای آنها تأمین شود. همچنین اسناد مالکیتی قابل قبول که در آنها حق مالکانه مردم دیده شود، برایشان صادر بشود.»
او اعتقاد دارد که سازمان مسکن و شهرسازی می‌تواند مثل طرح مسکن ملی یا اقدام ملی، طرحی را برای جا به جایی روستای چگاسفلی از روی شهر 6 هزارساله اجرایی کند که الگویی برای سایر مناطق نیز بشود.
به اعتقاد ایزدی آنچه در چگاسفلی در این جا به جایی اتفاق خواهد افتاد بر سرنوشت طرح‌های مشابه میراث فرهنگی نیز اثر خواهد گذاشت.
او تپه پیش از تاریخی «بازگیر» در مینودشت گلستان را مثال می‌زند و می‌گوید:« آنجا استانداری یک زمینی را برای جا به جایی روستا در نظر گرفته است. زیرساخت آن به دلیل نزدیک بودن  به شهر راحت‌تر تأمین می‌شود. بعد از بازدید وزیر میراث فرهنگی از این محوطه، تصمیماتی برای جا به جایی اتخاذ شد و مبلغ ابتدایی 5 میلیارد تومان هم تأمین و به استان واریز شد تا کار برای پرداخت حق و حقوق مالک زمین و افراد و همچنین صدور اسناد  مربوط  به آن شروع شود. چون ما زمانی می‌توانیم روستا را جا به جا کنیم که سند داشته باشیم. مردم باید دنبال اسناد مالکیتی خود بروند. وقتی اسناد از طریق سازمان اسناد برای مردم صادر شد، جا به جایی روستا در دستور کار قرار می‌گیرد.»
او جا به جایی روستای چگاسفلی را طرح ملی دولت می‌داند و می‌گوید: « دولت به دنبال آن است که برای اهالی روستا خانه بسازد. بنابراین باید اعتبار لازم تأمین شود. درست است که ساخت 30 خانه برای میراث فرهنگی سخت است اما وقتی مسکن و شهرسازی و بنیاد مسکن در کنار ما باشند، به نظرم ساخت این خانه‌ها، کمترین اتفاقی است که می‌تواند برای آزادسازی یکی از مهم‌ترین اسناد هویتی کشورمان اتفاق بیفتد.»
ایزدی تأکید می‌کند: « می‌دانید که چگاسفلی حداقل هزار سال تاریخ تمدنی ما را عقب‌تر می‌برد. بنابراین این عدد می‌ارزد که برای 30 خانوار 30 واحد روستایی بسازیم و نیاز آنها تأمین گردد تا مشکل عنصر ثبت جهانی یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی ما حل شود.»