علی عوض‌خواه
روزنامه‌نگار

حزب کارگران کردستان موسوم به «پ.ک.ک»، سازمانی سیاسی-نظامی است که از سال ۱۹۷۸ فعالیت خود را در کردستان ترکیه آغاز کرد. این حزب پس از دهه‌ها مبارزه مسلحانه علیه دولت ترکیه، دیروز به طور رسمی انحلال خود را اعلام کرد. این تصمیم به دنبال درخواست «عبدالله اوجالان»، رهبر زندانی «پ.ک.ک» برای خلع سلاح و پایان دادن به فعالیت‌های مسلحانه این گروه و نیز در پی نشست‌های اخیر گروه رهبری آن گرفته شد؛ اقدامی که گرچه ذی‌نفع مستقیم آن ترکیه است، اما بر تحولات منطقه غرب آسیا بویژه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران هم تأثیرگذار خواهد بود. به همین دلیل بود که تصمیم اوجالان، با استقبال جمهوری اسلامی ایران مواجه شد. اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان ابراز امیدواری کرد که این تحول در منطقه آثار مثبت داشته باشد.
اما انحلال «پ.ک.ک» می‌تواند از چند جنبه بر امنیت ملی ایران تأثیر بگذارد.
مسأله ایران با «پ.ک.ک» چیست؟
در کنار کشورهای ترکیه، عراق و سوریه، ایران هم در مقاطعی با معضل فعالیت‌های گروه‌های تجزیه‌طلب کرد روبه رو بوده است. تأسیس جمهوری خودمختار مهاباد در سال‌های ابتدایی دهه 20 شمسی در کنار حکومت خودمختار فرقه دموکرات در آذربایجان، بزرگ‌ترین تهدید تمامیت ارضی ایران در زمان حکومت پهلوی بود.
این تهدید امنیتی در اولین سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با ظهور و بروز گروهک‌هایی چون حزب دموکرات کردستان و کومله، بازتعریف و در اقدامات مسلحانه آنان برای تجزیه ایران و جداکردن استان کردستان نمایان شد.
با وجود این جمهوری اسلامی ایران با توجه به تجربه شکست خورده پهلوی در مدارا با تجزیه‌طلبان، برخورد با این گروه‌ها را در دستور کار خود قرار داد. در سال‌های بعد به دلیل شدت گرفتن فعالیت‌ها و برنامه‌های ضد تروریستی و ضدتجزیه طلبانه نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، تجزیه‌طلبان وادار شدند پایگاه‌های خود را به خارج از مرزها کوچ بدهند.
در این مدت فعالیت‌های ایذایی تروریست‌ها و ضربه‌های سنگین نیروهای مسلح ایران ادامه داشت تا اینکه در سال 1401 با امضای توافقنامه امنیتی جمهوری اسلامی ایران و عراق عملاً فرآیند خلع سلاح این گروهک‌ها آغاز شد.
با وجود این در دو دهه اخیر در شرایطی که گروه‌های قدیمی تجزیه‌طلب عملاً محلی از اعراب نداشتند، حمله نظامی آمریکا به عراق نقطه عطفی در فعالیت‌های تجزیه‌طلبی ایجاد کرد.
در سال 2004 و در دوران ضعف و انفعال گروهک «کومله» و گروهک‌های «حزب دموکرات»، «پژاک» به عنوان شاخه ایرانی «پ.ک.ک» به وجود آمد تا عملیات‌ مسلحانه علیه امنیت سرزمینی ایران از سر گرفته شود.
فعالیت‌های «پژاک» به عنوان شاخه ایرانی گروه کردی-ترکی «پ.ک.ک» به گونه‌ای بود که عملاً سراسر دهه 1380 شمسی، بخش عمده‌ای از فعالیت‌های امنیتی و نیروهای مسلح در نوار مرزی غرب کشور به مقابله با اقدامات تروریستی پژاک گذشت.
بنا به گزارش «تسنیم»، «تأسیس «پژاک» با اطلاع آمریکایی‌ها و در چهارچوب راهبرد میان مدت آنان باهدف توسعه جنگ از عراق به سایر کشورهای منطقه در چهارچوب طرح خاورمیانه بزرگ بوده است تا با ایجاد حرکات تجزیه طلبانه و ایجاد مناطق خود مختار، راه را برای کشاندن جنگ به سایر کشورها چه در بعد سیاسی و چه در بعد نظامی فراهم کنند.»
«سیمور هرش»، روزنامه‌نگار شناخته شده آمریکایی نیز 27 نوامبر 2006 در مقاله‌ای در روزنامه «نیویورکر» که با عنوان «اقدام بعدی» منتشر شد، به روابط آمریکا و رژیم صهیونیستی با «پژاک» پرداخت و نوشت: «اسرائیل و آمریکا در حمایت از یک گروه کرد به نام حزب زندگی آزاد در کردستان (پژاک) با یکدیگر همکاری کرده‌اند.
این گروه به عنوان بخشی از تلاش برای یافتن ابزار‌های مختلف به منظور فشار به ایران حملات پنهانی در داخل مرزهای این کشور انجام می‌دهد.»

جوانمرگی، پایان یک عمر بیست ساله
با این توضیحات و با توجه به آنچه درباره «پ.ک.ک» رخ داد و نیز تغییر جهت‌گیری‌های عبدالله اوجالان به عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین رهبر این گروه، می‌توان پیش‌بینی کرد که انحلال «پ.ک.ک» در ترکیه، به عمر 20 ساله شاخه ایرانی آن یعنی «پژاک» هم پایان خواهد داد، بویژه آنکه در دو سال گذشته و با وجود خلع سلاح گروهک‌هایی چون «کومله» و «حزب دموکرات» از سوی دولت عراق و اقلیم کردستان این کشور، کادر رهبری گروهک «پژاک» همواره ادعا می‌کرد حاضر به تحویل سلاح و تخلیه پایگاه‌هایش در منطقه کردستان عراق نیست.
در چنین شرایطی، انحلال «پ.ک.ک» به این معنی است که منابع مالی، تسلیحاتی و آموزشی «پژاک» بشدت محدود خواهد شد که این هم به نوبه خود به این معنی است که عملاً توانایی این گروه برای انجام عملیات تروریستی علیه ایران از بین می‌رود یا بشدت کاهش می‌یابد؛ امری که باعث خواهد شد مأموریت اقلیم کردستان عراق برای از بین بردن خطر گروه‌های تجزیه‌طلب علیه ایران، تسهیل شود.
مأموریتی که در قرارداد امنیتی 1401 ایران و عراق بر سر آن توافق شده است و  شاید به همین دلیل بود که «نچیروان بارزانی» رئیس اقلیم کردستان عراق بلافاصله به خبر انحلال رسمی «پ.ک.ک» واکنش نشان داد و آن را «گامی تأثیرگذار برای تقویت حفظِ ثبات در سراسر منطقه» دانست.

نفس های آخر تجزیه طلبی
در کنار اینها، انحلال «پ.ک.ک» می‌تواند  توان گروههای تجزیه طلب را  کاهش دهد و از جذب نیرو از سوی گروهک‌های تجزیه‌طلب جلوگیری کند.
«پ.ک.ک» به‌عنوان یک گروه شبه‌نظامی با بیش از چهار دهه فعالیت، برای برخی گروه‌های کرد یک الگوی مبارزه مسلحانه تلقی می‌شد. انحلال این گروه، بویژه پس از پذیرش شکست ایدئولوژی جدایی‌طلبی از سوی اوجالان، می‌تواند انگاره احتمال موفقیت تجزیه‌طلبی را تغییر داده و مشروعیت گروه‌های تجزیه‌طلب را زیر سؤال ببرد.
از طرفی پایگاه‌های کوهستانی «قندیل» واقع در مرز ایران و عراق که محل آموزش و سازماندهی نیروهای «پ.ک.ک» و «پژاک» بوده‌اند، با انحلال «پ.ک.ک» در معرض فروپاشی قرار می‌گیرند. این موضوع توانایی گروه‌های تجزیه‌طلب برای آموزش و جذب نیروهای جدید را بسیار محدود می‌کند.
چالش‌های احتمالی
و لزوم هوشیاری ایران
با همه اینها ایران باید نسبت به چالش‌های احتمالی، از جمله جابه‌جایی نیروهای «پ.ک.ک» به گروه‌های دیگر و افزایش فعالیت گروه‌های غیروابسته مانند «پاک» هوشیار باشد. برای بهره‌برداری از این فرصت و مدیریت چالش‌ها، ایران باید سیاست‌های جامعی اتخاذ کند تا از تأثیرات منفی احتمالی انحلال «پ.ک.ک» جلوگیری کند.
تأکید بیشتر بر عراق مبنی بر اجرایی شدن کامل تعهدات امنیتی و گسترش تعامل امنیتی بیشتر با ترکیه و عراق برای جلوگیری از رشد سایر گرو‌هک‌ها، می‌تواند بخشی از این سیاست‌ها باشد.