بانک مرکزی در آستانه همایش سیاست‌های پولی و ارزی استراتژی‌های خود را تشریح کرد
تثبیت به‌جای ارز تک‌نرخی
بانک مرکزی فعلاً توصیه ای برای کاهش نرخ سود بانکی ندارد
در آستانه سی‌ودومین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی کشور با محور «اعتلای حکمرانی پولی و بانکی» مدیران اقتصادی از چالش‌ها و اهداف اصلی بانک مرکزی در حوزه ارزی سخن گفتند. مهم‌ترین نکته سخنان مسئولان اقتصادی آن است که سیاست تک‌نرخی‌کردن ارز هرگز هدف اصلی بانک مرکزی نبوده و سیاست تثبیت نرخ ارز با تمرکز بر کنترل ترازنامه و امنیت بازار باز در اولویت قرار دارد؛ اما سؤال اینجاست: آیا در شرایط رفع تحریم‌ها و کاهش ریسک‌های سیاسی، مسیر به‌سوی تک‌نرخی‌سازی باز خواهد شد؟
بازخوانی سیاست‌ها
روز شنبه، در نشست خبری مربوط به سی‌ودومین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی، دو تن از مسئولان ارشد نظام پولی کشور، محمد اخباری، مدیر اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی و کوروش پرویزیان، رئیس پژوهشکده پولی و بانکی، از راهبردهای اصلی بانک مرکزی و ساختارهای پولی کشور پرده‌برداری کردند.
این نشست که در آستانه برگزاری یکی از مهم‌ترین رویدادهای سالانه پولی برگزار شد، با هدف مرور تجربه‌های پیشین، تبیین سیاست‌های جاری و ترسیم چشم‌انداز آینده طراحی شده بود.
نه به یکسان‌سازی ارز، آری به تثبیت
محمد اخباری، مدیر اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی، در سخنانی شفاف در پاسخ به پرسش روزنامه ایران مبنی بر اینکه چرا ایجاد بازار ارز تجاری نتوانست نرخ ارز را تک نرخی کند، بیان کرد: «برخلاف تصور رایج، هدف این بانک هیچ‌گاه یکسان‌سازی نرخ ارز نبوده است.»
او با بیان اینکه ریسک‌های بالای اقتصاد ایران مانع تحقق چنین سیاستی می‌شود، افزود: «نمی‌توان به‌دقت نرخ بازار رسمی و غیررسمی را یکی کرد، مگر آنکه فضای اطمینان در مسائل ارزی به‌طور قابل‌توجهی بهبود یابد.» اخباری گفت: «در سال‌های اخیر بانک مرکزی دو سیاست اصلی را دنبال کرده است؛ اول امنیت بازار باز و دوم کنترل بر ترازنامه بانک‌ها. اما هریک از این سیاست‌ها با محدودیت‌هایی روبه‌رو بوده‌اند؛ از جمله ناترازی‌های بودجه‌ای دولت و ضعف شبکه بانکی کشور.» او با اشاره به محدودیت‌هایی که ناشی از تحریم و کمبود منابع ارزی است، اضافه کرد: «با این شرایط، حتی اگر بخواهیم نرخ ارز را در بازار رسمی و غیررسمی به هم نزدیک کنیم، به دلیل انگیزه‌های صادرکنندگان برای فروش در نرخ‌های بالاتر، همواره بخشی از ارز از بازار رسمی به غیررسمی نشت می‌کند.»
نرخ ارز در کشاکش سیاست و واقعیت
در طول یک دهه گذشته، موضوع یکسان‌سازی نرخ ارز یکی از آرزوهای دیرینه اقتصاددانان و فعالان اقتصادی بوده است. با این حال، در سخنان اخباری بار دیگر بر این موضوع تأکید شد که سیاست نگاه به بازار غیررسمی در بانک مرکزی وجود ندارد و هدف از ایجاد بازار مبادله ارز و طلا، تنظیم بازار رسمی برای تأمین ارز مورد نیاز واردات و صادرات بوده نه حذف بازارهای موازی.
اخباری در این باره افزود: «بازار ارز به‌شدت متأثر از اخبار سیاسی است و هر گونه تحول در سطح بین‌المللی می‌تواند شکاف میان نرخ‌های رسمی و غیررسمی را افزایش دهد.»
دورنمای سرمایه‌گذاری؛ نیاز به نقدینگی و اعتماد
در بخش دیگری از این نشست خبری، مدیر اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی با اشاره به ضرورت جذب سرمایه‌گذاری برای رشد اقتصادی، گفت: «اقتصاد ایران نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌هاست، بویژه در حوزه انرژی که دچار استهلاک بالایی شده و اگر سرمایه‌گذاری مؤثر در این بخش انجام نشود، رشد اقتصادی کشور آسیب می‌بیند.»
وی گفت بانک مرکزی تلاش می‌کند با هدایت منابع به‌سمت سرمایه‌گذاری زیرساختی و همچنین تسهیل دسترسی کسب‌وکارهای خرد به تسهیلات، در بهبود فضای کسب‌وکار مؤثر باشد.
چالش نقدینگی؛ راه‌حل یا بحران دوم؟
اخباری با اشاره به سیاست‌های بودجه‌ای دولت نیز گفت: «برای جبران ناترازی‌های مالی، دولت اقدام به انتشار اوراق کرده، اما این اقدام خود به افزایش نقدینگی و در نتیجه خلق چالش‌های تازه‌ای برای بانک مرکزی انجامیده است.»
وی تأکید کرد: «داشتن نقدینگی به‌تنهایی برای رشد اقتصادی کافی نیست و باید ابزارهای هدایت نقدینگی به بخش مولد اقتصاد تقویت شود.»
تحلیل تورم و نرخ سود
در بخشی از این نشست، اخباری درباره سیاست نرخ سود بانکی که سؤال روزنامه ایران نیز بود، گفت: «بانک مرکزی فعلاً توصیه‌ای به کاهش نرخ سود ندارد، چراکه اقتصاد کشور با ریسک‌های بالا مواجه است. پس از کاهش نااطمینانی‌ها می‌توان با دقت بیشتری درباره سیاست‌های پولی تصمیم‌گیری کرد.»
وی همچنین به حذف ارز نیمایی اشاره کرد و افزود: «اثرات تورمی این اقدام به‌اندازه یک‌دهم وزن تورم‌زاهای اصلی در کشور بوده و در فروردین‌ماه ۱۴۰۴ تورم ماهانه ۳.۸ درصد ثبت شده است.»
پرویزیان: سیاست پولی باید شفاف، پویا و با ثبات باشد
در ادامه نشست، کوروش پرویزیان، رئیس پژوهشکده پولی و بانکی نیز تأکید کرد: «سیاست پولی کشور، سیاستی تک‌بعدی نیست و در هم‌راستایی با سیاست‌های عمومی و اسناد بالادستی طراحی می‌شود. اگر بخواهیم این سیاست‌ها دوام و پویایی داشته باشند، باید از ثبات کافی برخوردار باشند.»
او افزود: «در این همایش ۱۶۵ مقاله دریافت شده که از میان آنها ۲۷ مقاله پذیرفته شده و ۱۸ مقاله در همایش ارائه خواهد شد. همچنین ۱۱ کارگاه آموزشی و ۱۰ نشست تحلیلی نیز در نظر گرفته شده است.»
آیا یکسان‌سازی ارز با بهبود روابط خارجی ممکن است؟
با توجه به آنچه در این نشست خبری مطرح شد، پرسشی که به‌طور جدی در محافل اقتصادی و رسانه‌ای مطرح است آن است که در صورت رفع تحریم‌ها و افزایش دسترسی به منابع ارزی، آیا بانک مرکزی مسیر تک‌نرخی‌سازی ارز را در دستور کار قرار خواهد داد یا همچنان تثبیت نرخ ارز و چندنرخی بودن را واقع‌گرایانه‌تر می‌داند؟
این سؤال بویژه در شرایطی اهمیت می‌یابد که بازار ارز ایران همچنان به‌شدت تحت تأثیر اخبار سیاسی، فضای روانی و عرضه‌های محدود ارزی قرار دارد و شکاف میان نرخ رسمی و غیررسمی، حتی در بستر بازار مبادله، همچنان پا برجاست.
تثبیت به جای ادغام، تعادل به جای همسان‌سازی
بنابراین از مجموع سخنان اخباری و پرویزیان می‌توان چنین نتیجه گرفت که بانک مرکزی بیش از آنکه به یکسان‌سازی نرخ ارز بیندیشد، بر«ایجاد تعادل» در بازار رسمی و «مدیریت انتظارات» در بازار غیررسمی تمرکز دارد. یعنی همان سیاست تثبیت نرخ ارز که خود محل انتقاد نیز هست.
البته تجربه‌های چند سال اخیر نیز نشان داده‌اند در شرایطی که دسترسی آزاد به منابع ارزی وجود ندارد، سیاست تک‌نرخی کردن ارز نه‌تنها عملیاتی نیست بلکه ممکن است به التهاب‌های تازه‌تری در اقتصاد دامن بزند. نشان به آن نشان با ایجاد بازار ارز تجاری در نیمه دوم سال 1403، شوک درمانی جدیدی به اقتصاد وارد شد و همین امر به جهش تورمی و جهش نرخ ارز انجامید.
همایش سیاست‌های پولی و ارزی، با شعار «اعتلای حکمرانی پولی و بانکی با نگاه به اسناد بالادستی» فرصتی است برای بازاندیشی در ابزارها و راهبردهای پولی؛ اما در این بازاندیشی، بیش از همه چیز باید واقعیت‌های اقتصاد ایران دیده شود؛ اقتصادی که همچنان میان فشارهای داخلی و خارجی در نوسان است.
