نیلوفر منصوری
خبرنگار

وارد پارک که می‌شوی، دیگ‌های جوشان گلاب‌گیری و شربت‌های گیاهی توجه را جلب می‌کند. از گلاب ممتاز تا گلاب دو آتیشه، از عرق نعنا تا دارچین، هل و بهارنارنج. جمعیت زیادی برای بازدید آمده‌اند. آرام آرام از بین جمعیتی که با این فضا عکس‌های یادگاری می‌گیرند، عبور می‌کنم و خود را به مرکز گلاب‌گیری می‌رسانم. یکی در حال عکس گرفتن از گل‌های چیده شده داخل دیگ است، دیگری مقداری گل در دست دارد و آن‌ها را به هم ریسه می‌کند تا تاجی از گل بر سرش بگذارد. آن یکی با ژستی عاشقانه گلی در دست دارد و آن را به معشوق خیالی خود تقدیم می‌کند. آن طرف‌تر هم صدای دف فضا را پر می‌کند و حس شاعرانه‌ای به مراسم می‌دهد.
مرد جوانی که در کنار همسرش به شوق تماشای گلاب‌گیری به پارک پرواز آمده، به «ایران» می‌گوید: «اردیبهشت حال‌و‌هوای بهشتی دارد بخصوص اگر در کاشان باشید. گردشگران زیادی از سراسر ایران به کاشان می‌روند تا آیین گلاب‌گیری که از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی است را از نزدیک ببینند. ما هم برای مشاهده این مراسم به کاشان یا شهرهای اطراف می‌رفتیم اما به دلیل ازدحام گردشگر چند سالی است که این مراسم را در تهران می‌بینیم. اینجا فرصتی برای خانواده‌ها فراهم کرده تا در کنار هم جمع شوند، از فضای باز استفاده کنند و با سنت گلاب‌گیری و فرهنگ‌های بومی آشنا شوند.» کمی آن طرف‌تر زن میانسالی در حالی که با شوق فراوان نحوه گلاب‌گیری را به دختر نوجوان‌اش توضیح می‌دهد، می‌گوید: «‌گل محمدی اصالت ایران است و مردم با این گل خاطره‌ها دارند. یکی از رسم‌های کهن و قدیمی ایرانی‌ها برگزاری آیین گل غلتان برای نوزادانی است که اولین بهار عمر خود را تجربه می‌کنند. پس از جمع‌آوری گل‌ها، آنها را پرپر می‌کنند و نوزاد تازه حمام کرده را در پارچه‌ای سفید که پر از گلبرگ‌های گل محمدی است، می‌غلتانند.‌»

جشن زندگی در فضای سنتی
جشنواره گلاب‌گیری به شکلی طراحی شده که بازدید از آن برای اقشار مختلف مردم جذاب است. غرفه گلاب‌گیری، با سلیقه متنوعی طراحی شده است. علاوه بر تولید گلاب، محصولات دیگری هم در این غرفه‌ها عرضه می‌شود. از نوشیدنی‌های گیاهی، شربت‌های سنتی و عرقیات تا ریسه‌های گل، قند گلاب، دارچین و هل. مهدی شیری، مدیر و برگزارکننده این جشنواره با اشاره به اینکه آیین گلاب‌گیری در فهرست میراث معنوی به ثبت رسیده است، می‌گوید: «گلاب‌گیری کاشان یکی از آیین‌های سنتی است که بسیاری از ‌گردشگران از آن بازدید می‌کنند. این آیین که در فهرست میراث‌معنوی به ثبت ملی رسیده با برداشت گل‌های محمدی از گلستان‌های کاشان از اواسط اردیبهشت‌ماه آغاز و تا پایان خردادماه ادامه دارد.»
این فعال عرصه تولید گلاب و گلاب‌گیری که ساکن تهران است، اصالتی کاشانی دارد و به همین جهت از گلاب‌گیری به عنوان شغل آبا و اجدادی یاد می‌کند: «مراسم گلاب‌گیری، یک سنت دیرینه است و به همین جهت مردم بسیاری از نقاط کشور در این موقع از سال به کاشان و شهرهای اطراف می‌روند. این روزها ازدحام جمعیت آنچنان زیاد است که مردم به راحتی نمی‌توانند با فرآیند گلاب‌گیری آشنا شوند. به همین جهت به این نتیجه رسیدیم که در تهران نیز این مراسم را اجرا کنیم.»

از گلاب تا شربت‌های گیاهی
جشنواره گلاب‌گیری پارک پرواز دو سالی است که با هدف ترویج سنت‌های ایرانی، آشنایی مردم با فرآیند واقعی تولید گلاب و عرضه محصولات اصیل و طبیعی برگزار می‌شود و همیشه مورد استقبال زیادی از مردم قرار گرفته است. مهدی شیری با بیان اینکه سابقه‌ای 15 ساله در برگزاری جشنواره‌های گلاب‌گیری در تهران دارد، به جشنواره‌های مختلفی که تاکنون برگزار شده است اشاره می‌کند و می‌گوید: «تاکنون در مکان‌هایی چون کاخ سعدآباد، برج میلاد، سی تیر و فرهنگسرای اشراق این جشنواره را برگزار کرده‌ایم و دو سال است که پارک پرواز به‌عنوان میزبان این جشنواره انتخاب شده تا دسترسی برای علاقه‌مندان راحت‌تر باشد.»
او می‌افزاید: «‌اینجا هیچ‌چیز نمایشی نیست. همه‌چیز واقعی‌ا‌ست؛ از آوردن گل‌ها تا جوشاندن دیگ‌های گلاب‌گیری. روزانه بیش از 400 کیلو گل وارد مجموعه می‌شود و محصولات گیاهی که تولید آنها به صورت زنده امکانپذیر باشد، مثل دارچین، هل و بهارنارنج را در حضور مردم انجام می‌دهیم. 8 دیگ گلاب‌گیری با کپسول گاز روشن می‌کنیم. دو دیگ گلاب ممتاز، یک دیگ دو آتیشه، دو دیگ برای دارچین، یک دیگ هل، یک دیگ بهارنارنج و دیگ نعنا. مدت زمان روشنایی گازها برای گلاب و عرق دارچین دو بار در روز است.»

گل را با مَن می‌سنجند
گلاب‌گیران سنتی و تولیدکنندگان گلاب کیفیت و غلظت گلاب را با وزن گُلی که داخل دیگ ریخته‌اند، می‌سنجند و بر اساس آن قیمت‌گذاری می‌کنند. گلاب سه مَن، گلاب چهار مَن، گلاب 40 کیلویی، گلاب 30 کیلویی از اصطلاحات رایج گلاب‌گیری است. اما این اصطلاحات چه چیزی را در باب کیفیت گلاب به ما می‌گویند؟ شیری می‌گوید: «مَن در کاشان 6 کیلو است. یعنی گلاب سه مَن از تقطیر حدود 18 کیلو گل محمدی و گلاب چهار مَن از تقطیر حدوداً 24 کیلو گل محمدی بدست می‌آید. گلاب 5 مَن که گلاب استاندارد و رند بازار است که به گلاب 30 کیلو هم معروف است. گلاب دو آتیشه نیز طی دو مرحله گلاب‌گیری بدست می‌آید. یعنی یک بار گلاب گرفته می‌شود و بار دوم به جای اینکه آب و گل را اضافه کنند، گل و گلاب اضافه می‌کنند. این نوع گلاب سنگین است و کمی مزه تلخی دارد.»

گرمای بی‌آتش گل محمدی
مرد جوان با کنجکاوی وارد غرفه می‌شود؛ نگاهی به دیگ‌های مسی می‌اندازد و آرام دستش را روی گل‌های صورتی درون دیگ می‌کشد. گرمایی از دل گل‌ها بلند می‌شود، بی‌آنکه آتشی روشن باشد. کارشناس کنار او، با لبخندی می‌گوید: «طبیعت گل محمدی گرم است. همین حالا، بدون شعله، گرما را حس می‌کنید. وقتی این گل‌ها با آب ترکیب شوند و بخارشان تقطیر شود، گلاب ناب به‌دست می‌آید. گلاب‌گیری ممکن است تا 4 ساعت هم طول بکشد، برای مثال اگر 30 کیلوگرم گل محمدی و 60 لیتر آب درون دیگ ریخته شود، بعد از این زمان 30 لیتر گلاب سنگین و درجه یک به ‌دست می‌آید. اما در گلاب دو آتیشه، 30 کیلوگرم گل و 60 لیتر گلاب ممتاز که این فرآیند دوبار تکرار می‌شود.»
مهدی شیری کارشناس حوزه گلاب‌گیری یک توصیه هم دارد: «برخی تولیدکنندگان بازار، برای کاهش هزینه، به جای استفاده از گل کامل، از تفاله گل استفاده می‌کنند یا حجم بیشتری گلاب از همان مقدار گل می‌گیرند که کیفیت نهایی را بشدت پایین می‌آورد. اگر زمانی فرصت دیدن گل محمدی را از نزدیک داشتید، حتماً آن را بو کنید و عطرش را به‌خاطر بسپارید. گلاب اصل کاشان عطر گل محمدی دارد و این عطر ملایم است. گلابی که دارای عطر تند باشد، قطعاً از اسانس‌های تقلبی در آن استفاده شده است. برای تشخیص بهتر می‌توانید مقدار کمی از آن را بو کنید یا همان مقدار را بچشید. عطر گلاب فضای اطراف را پر می‌کند و مزه گلاب اصل تلخ و گس است که آزاردهنده نیست و زود از بین می‌رود. علاوه بر آن گلاب اصل، ماندگاری بالاتری دارد اما گلاب‌های تقلبی بعد از مدتی عطر خود را از دست می‌دهند و مانند آب می‌شوند.»