دو اظهارنظر رئیس‌جمهوری در دو رویداد متفاوت، بر یک تغییر راهبرد در دولت چهاردهم گواهی می‌دهد. این تغییر راهبرد را می‌توان به «چرخش دولت به سمت جامعه» تعبیر کرد. همان‌طور که اشاره شد، مستندات و شواهد برای اینکه می‌توان چنین برداشتی از دولت چهاردهم داشت، دو اظهارنظر جدید رئیس‌جمهوری است. چهارشنبه گذشته جلسه شورای اجتماعی کشور با حضور رئیس‌جمهوری برگزار شد و پزشکیان صبح پنجشنبه هم از بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تهران بازدید کرد. رئیس‌جمهوری در جلسه شورای اجتماعی کشور، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها را برای حل مشکلات ناکارآمد توصیف کرد و گفت: «حل آسیب‌های اجتماعی جز از مسیر شبکه‌سازی مردمی و جلب مشارکت اجتماعی میسر نیست.» وی تأکید کرد: «امروز بیش از هر زمان باید به مردم بازگشت و آنان را در تصمیم‌سازی‌ها سهیم کرد.» رئیس‌جمهوری در بازدید از نمایشگاه نفت و گاز هم «اتصال شرکت‌های حوزه نفت، گاز و پتروشیمی به دانشگاه‌های برجسته کشور را ضروری و یک رویداد برد-برد» دانست.

سوابق بازگشت به مردم در دیدگاه پزشکیان
این اولین بار نیست که مسعود پزشکیان از ضرورت بازگشت به جامعه، یا ضرورت قوی شدن جامعه، همزمان با قوی شدن دولت می‌گوید. آذرماه سال گذشته پزشکیان در دیدار فعالان سیاسی و اجتماعی سیستان و بلوچستان، از ضرورت قدرتمندشدن جامعه گفت و با اشاره به اینکه مطابق فرمایش حضرت علی(ع) «مردم به آرامش نمی‌رسند مگر با یک حاکم صالح، و حاکم و حکومت نیز صالح نمی‌شوند و صالح نخواهند ماند، مگر با یک جامعه مطالبه‌گر» گفت: «معتقدیم همانگونه که حاکمیت برای موفقیت باید از قدرت برخوردار باشد، جامعه نیز برای کنترل حاکمیت به قدرت نیازمند است.» وی خطاب به فعالان سیاسی و اجتماعی سیستان و بلوچستان افزود: «این شما هستید که می‌توانید این قدرت را در جامعه ایجاد کنید، اما در چهارچوب قانون، چرا که اگر قانون و پیمان‌های اجتماعی به هم بخورد، اختلاف در جامعه ایجاد خواهد شد و حق از بین خواهد رفت.»
نکته مهم این سخنرانی پزشکیان، ارجاع او به یک کتاب مهم و تأثیرگذار در توسعه ملت‌ها بود. پزشکیان در این باره، با بیان اینکه «آزادی، راهی باریک میان حاکمیت دارای قدرت و جامعه دارای قدرت است» به کتابی معروف به نام «راه باریک آزادی» اشاره کرد که خلاصه آن، این است که هر جامعه‌ای، درصورت توانمندی و قدرتمندی همزمان دولت و ملت پیشرفت می‌کند و قدرتمندی دولت و حاکمیت بدون قدرتمندی جامعه، یا قدرتمندی جامعه بدون قدرتمندی دولت و حاکمیت، به شکست و زوال آن جوامع می‌انجامد. پزشکیان در همین رابطه تأکید کرد «تغییر بدون خواست جامعه و بدون حاکم صالح امکان‌پذیر نیست.»
به این ترتیب، این سخن که بازگشت به جامعه یا چرخش به سمت جامعه یک راهبرد مهم و دارای اولویت دولت چهاردهم است، واقعیتی است که می‌توان نشانه‌های آن را در بسیاری از سخنان، رویکردها و برنامه‌های رئیس‌جمهوری دید. آخرین آنها وقتی بود که او در شورای اجتماعی کشور، برای اصلاح و رفع آسیب‌های اجتماعی اعلام کرد که صرفاً نمی‌توان با بخشنامه و دستورالعمل کارها را پیش برد و باید از شبکه‌های مردمی کمک گرفت.

دلالت‌های ضعف اجرایی دولت
اما مسأله فقط این نیست که تکیه صرف به بخشنامه مؤثر نیست و باید از ظرفیت‌های جامعه نیز بهره برد. بلکه مسأله این است که خود دولت هم ظرفیت‌های لازم را برای اجرا و پیشبرد هر آنچه تصویب یا تعیین می‌کند ندارد. دلالت‌های این ضعف در اجرا را، می‌توان در سخنان پزشکیان به عنوان عالی‌ترین مقام اجرایی کشور پیدا کرد. به عنوان مثال بهمن ماه سال گذشته در سفر به خوزستان گفت: «اگر ما و شما در کشور بیل نزنیم، با امضا و کاغذ کار درست نمی‌شود.» یا در سفر آذرماه سال گذشته به سیستان و بلوچستان اظهارکرد: «ما معتقدیم تغییر در روندهای نادرست لزوماً به معنای تغییر در مدیران نیست و نباید به جای استفاده از مدیران با تجربه آنان را به بهانه‌های مختلف حذف کرد.» وی افزود: «مشکل کشور مدیران نبوده‌اند، 45 سال آدم‌ها را عوض کردیم، اما حالا باید پاسخ دهیم چرا وضعیت درست نشده است؟» همان‌طور که پزشکیان اشاره کرد، هنگام بروز هر مشکلی یا شکست در هر برنامه درازمدتی، اولین اقدام هر دولتی برکناری مدیر و اولین اقدام هر مجلسی، استیضاح وزیر مربوطه بوده است، بدون آنکه به واقع بررسی شود که ضعف‌های اجرایی چیست و چرا قوانین در فاصله تصویب تا اجرا به سرنوشتی، غیر از آنچه در قانون آمده بود، دچار می‌شوند؟

دانشگاه و صنعت
پزشکیان در بازدید روز پنجشنبه از بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تهران، اتصال شرکت‌های این حوزه نفت به دانشگاه‌های برجسته کشور را ضروری و یک رویداد برد-برد دانست و گفت: «چنین اتصالی موجب کمک متقابل دانشگاه‌ها و این شرکت‌ها به یکدیگر می‌شود و از یک سو نخبگان دانشگاهی با واقعیات این حوزه مواجه و درگیر می‌شوند و از سوی دیگر می‌توانند با تکیه بر دانش خود برای حل مشکلات راه‌حل ارائه کنند.»
تأکید پزشکیان درباره ضرورت پیوند صنعت و دانشگاه، و اینجا پیوند صنعت نفت و دانشگاه، امری است که در ادوار گذشته نیز از سوی دیگر رؤسای ‌جمهوری تکرار شده و درعین حال یکی از مسائل پرتکرار رسانه‌ها است. اما آنچه امروز ضرورت دارد، بررسی این امر است که چرا باوجود این تأکید چندین ساله، یعنی تأکیدی که به اندازه جمهوری اسلامی قدمت دارد، باز هم این اتفاق به خوبی نیفتاده است؟ اگر بخواهیم از سخن رئیس ‌جمهوری وام بگیریم، درباره ارتباط صنعت و دانشگاه نیز می‌توان گفت تا زمانی که صرفاً به بخشنامه، دستورالعمل یا تأکیدات مقامات بسنده شود، اتفاقی نخواهد افتاد و اتفاق، در صورت به وقوع خواهد پیوست که اشکالات و چرایی عملی نشدن این نیاز در 40 سال گذشته بررسی و موانع شناسایی شود.

بازگشت به جامعه؛ چگونه؟
بازگشت به جامعه، یا چرخش دولت به سمت جامعه سخن زیبایی است. در گذشته هم برخی چهره‌های سیاسی از ضرورت بازگشت به مردم یا مردمی شدن دولت سخن می‌گفتند. حتی در دوره‌ای فردی به سمت «دستیار رئیس‌ جمهوری در امور مردمی شدن دولت» هم منصوب شده بود. اما این انتصاب نتیجه‌ای بیش از شعارگرایی نداشت و ارتباط دولت و مردم، یا دولت و جامعه، همچنان مبهم و مغشوش باقی ماند.
امروز در دولت چهاردهم هم نشانه‌هایی مبنی بر اینکه دولت در ضمن جدیت این مسیر «گام» بر‌می‌دارد، چندان زیاد نیست. اما می‌توان گفت که برخلاف رویکردهای عوامگرایانه یا پوپولیستی گذشته مبنی بر مردمی کردن دولت، دست‌کم در این دولت تعریف اینکه بازگشت به جامعه و بهره گرفتن از ظرفیت‌های اجتماعی چگونه ممکن است، تصویر روشنی وجود دارد. این تصویر را مسعود پزشکیان در جلسه شورای اجتماعی کشور ارائه داد. وی با تأکید بر «ضرورت نهادسازی و شبکه‌سازی اجتماعی برای مقابله با آسیب‌ها و چالش‌های فرهنگی و اجتماعی، راهکار برون‌رفت از مسائل مزمن جامعه را بهره‌گیری از ظرفیت مردم» دانست. به دیگر سخن، اگر پزشکیان تأکید دارد که باید از مردم و ظرفیت‌های جامعه بهره گرفت، منظور یک عمل شعاری و سخن پوپولیستی نیست، بلکه منظور او «نهادسازی و شبکه‌سازی اجتماعی» است. زیرا ظرفیت‌های مردم و جامعه درصورتی محقق می‌شود که جامعه ساختار، شبکه و نهادهای خود را داشته باشد؛ درست مانند ساختار، نهاد و شبکه دولت. در غیاب این نهاد و ساختار و شبکه اجتماعی، مردم هیچ قدرتی ندارند و فقط یک توده بی‌قدرت هستند، توده بی‌قدرتی که هرقدر هم شعار مردمی‌سازی دولت سر داده شود، باز هم به هیچ کاری نمی‌آید. آنچه اکنون باید به انتظار نشست، کارنامه دولت مسعود پزشکیان در این «نهادسازی و شبکه‌سازی اجتماعی» است. چرا که تنها در این صورت است که در برابر یک دولت قوی، جامعه قوی هم شکل خواهد گرفت.

برش

واکنش پزشکیان
به تغییر نام خلیج فارس
به دنبال انتشار اخباری در رسانه‌های آمریکایی مبنی بر تصمیم رئیس جمهوری این کشور برای تغییر نام خلیج فارس به یک نام جعلی، هنگام سفر به این منطقه، رئیس جمهوری  نسبت به این امر واکنش نشان داد. مسعود پزشکیان در «ایکس» تصویر پرچم سه رنگ جمهوری اسلامی ایران را منتشر کرد که وسط آن، به انگیسی نام «خلیج فارس» درج شده بود. وی نوشت: خلیج فارس خلیج فارس خواهد ماند.