در اوج تنش‌های میان هند و پاکستان، ایران با فرستادن سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، به دو پایتخت متخاصم منطقه، وارد میدان دیپلماسی مهار بحران شد؛ گامی کم‌سابقه و معنادار که می‌تواند آغازگر نوعی موازنه‌سازی سیاسی تازه از سوی تهران در جنوب آسیا باشد. عراقچی روز دوشنبه وارد پاکستان شد و در اسلام‌آباد با مقامات ارشد این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. محور این دیدارها، علاوه بر مناسبات دوجانبه، بررسی تبعات حمله خونین اخیر به گردشگران در کشمیر بود؛ حمله‌ای که بار دیگر روابط شکننده هند و پاکستان را تا آستانه تقابل نظامی پیش برده است.
در روزهای ابتدایی دومین ماه بهار، کشمیر بار دیگر صحنه خشونت مرگبار شد که نه‌تنها زخم‌های کهنه این منطقه را تازه کرد، بلکه بار دیگر شعله‌های خصومت میان هند و پاکستان را برافروخت. در سوم اردیبهشت، گروهی از گردشگران، عمدتاً هندو در منطقه اننت‌ناگ کشمیر تحت کنترل هند، هدف حمله مسلحانه قرار گرفتند. مهاجمان در یکی از خونین‌ترین حملات غیرنظامی در ۲۵ سال اخیر ۲۶ نفر را کشتند؛ از جمله یک تبعه نپالی و بیش از ۲۰ نفر دیگر را زخمی کردند. دهلی‌‌نو بلافاصله انگشت اتهام را به سوی اسلام‌آباد نشانه گرفت. «نارندرا مودی»، نخست‌وزیر هند این حمله را تروریستی و با منشأ برون‌مرزی توصیف کرد و وعده داد که عاملان و حامیان آن را مجازات خواهد کرد. در سوی مقابل، پاکستان هرگونه دخالت را انکار کرد و خواستار انجام تحقیقات بین‌المللی بی‌طرفانه شد. اما در کنار واکنش‌های دیپلماتیک، پاسخ‌های نظامی نیز از سوی اسلام‌آباد مطرح شد؛ تبادل آتش در نواحی مرزی و اظهارات تهدیدآمیز یکی از وزرای کابینه که حتی به اشاره‌ای هسته‌ای انجامید، زنگ خطر را در محافل بین‌المللی به صدا درآورد.
سفر وزیر امور خارجه ایران به اسلام‌آباد و دهلی‌نو در شرایطی انجام می‌شود که تنش‌ها میان هند و پاکستان به نقطه جوش رسیده است. عراقچی پیش از این سفر، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس، موضع تهران را روشن بیان کرده بود: «هند و پاکستان، برادران و همسایگان ما هستند؛ پیوندهای فرهنگی و تمدنی ما با این دو کشور چند صد سال قدمت دارد و آنها را اولویت اول خود می‌دانیم.» همزمان مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران نیز در تماس تلفنی با محمد شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان از آمادگی تهران برای کمک به حل‌وفصل اختلافات سخن گفت و بر ضرورت همکاری‌های منطقه‌ای تأکید کرد؛ تأکیدی که نشانه‌ای از رویکرد دولت جدید ایران در اولویت‌دادن به دیپلماسی منطقه‌ای است. سفر عراقچی در چنین مقطعی، حامل پیام روشنی است: تهران خود را نسبت به التهاب در همسایگی‌اش بی‌تفاوت نمی‌بیند و می‌کوشد با تکیه بر اعتبار تاریخی و ژئوپلیتیکی‌اش، در مهار بحران نقش‌آفرینی کند.
 
دیپلماسی تهران، ابهام صلح
ابراهیم رحیم‌‌پور، معاون پیشین وزارت امور خارجه در حوزه آسیا و اقیانوسیه، حل‌وفصل تنش میان هند و پاکستان را از منظر جلوگیری از افزوده‌شدن بر بحران‌های منطقه‌ای، اقدامی ضروری و قابل‌توجه می‌داند. او در گفت‌وگویی با «ایران» می‌گوید: «در مسأله هند و پاکستان، ما با بحرانی طولانی‌‌مدت مواجه هستیم که هنوز به یک جنگ تمام‌عیار منجر نشده است. این تنش تاریخی، همچنان در وضعیتی بینابینی باقی مانده و با ریشه‌های مذهبی و اختلافات دیرینه میان دو کشور گره خورده است. این بار نیز پس از حادثه‌ای که در کشمیر رخ داد و به کشته شدن گروهی از گردشگران منجر شد، طبیعی بود که نگاه مقامات هندی متوجه دشمن خارجی شود.»
رحیم‌پور با تأکید بر ضرورت میانجی‌گری در این بحران می‌افزاید: «قطعا نیاز به میانجی‌گری وجود دارد، اما تاکنون هیچ‌کس موفق نشده میانجی مؤثری باشد. بویژه با توجه به بحران‌های متعدد دیگر در منطقه و جهان، تلاش ملموسی برای جلوگیری از این تنش‌ها دیده نمی‌شود. افزوده شدن یک بحران جدید در منطقه، نه‌تنها برای کشورهای همسایه نظیر ایران، بلکه در مقیاس جهانی نیز پیامدهای بیشتری خواهد داشت.»
رحیم‌پور در ادامه به ابعاد دیپلماتیک ماجرا و ورود ایران به این صحنه برای کاهش بحران اشاره می‌کند و می‌افزاید: «این بحران را نمی‌توان معادله‌ای ساده یا قابل‌ حل تلقی کرد. با این حال، اینکه مقامی مانند عراقچی به دو کشور سفر کند؛ یکی همسایه و هم‌کیش ما و دیگری، کشوری که حتی در شرایط تحریم خریدار بالقوه نفت ماست، یک ابتکار دیپلماتیک مهم تلقی می‌شود. این سفر را باید به عنوان یک حرکت معنادار سیاسی ارزیابی کرد.» با وجود این، او نسبت به انتظارات بالا از این سفر هشدار می‌دهد: « اگر تصور شود که از دل این بحران، صلحی جامع بیرون خواهد آمد، چنین دیدگاهی اندکی خوشبینانه است. این موقعیت، مشابه وضعیت میان آذربایجان و ارمنستان است؛ جایی که اگرچه نبردی جدی رخ داد و وارد مراحل تازه‌ای شد، اما هنوز حل‌وفصل نهایی آن در ابهام باقی مانده است.»
 
مساعی جمیله در بحران دهلی و اسلام‌آباد
نوذر شفیعی، کارشناس مسائل شبه قاره سفر عراقچی به پاکستان و هند را گامی در جهت کاهش تنش میان این دو قدرت هسته‌ای جنوب آسیا می‌داند، اما در تحلیل خود میان «میانجی‌گری» و «مساعی جمیله» تفاوت قائل می‌شود. او به «ایران» می‌گوید: «اگر فرض را بر این بگذاریم که سفر آقای عراقچی با هدف کمک به کاهش تنش در روابط هند و پاکستان انجام می‌شود، یک سؤال مهم مطرح است: آیا ایران در حال به‌کارگیری مساعی جمیله است یا واقعاً میانجی‌گری می‌کند؟ میانجی‌گری واقعی نیازمند داشتن یک طرح صلح مشخص برای حل اختلاف است. در مقابل، مساعی جمیله بیشتر به معنای پادرمیانی است. اگر عراقچی قرار است اقدامی کند، این اقدام از جنس دوم، یعنی مساعی جمیله است.» شفیعی ادامه می‌دهد: «اما اینکه ایران اصولاً در موقعیتی هست که بتواند چنین نقشی ایفا کند، موضوع مهمی است. چون کشوری که وارد چنین فرآیندی می‌شود، باید از منظر طرف‌های درگیر، مورد اعتماد باشد. عراقچی باید به‌وضوح برای هر دو طرف، بویژه هند، توضیح دهد که حضور ایران از جنس مساعی جمیله منطقه‌ای است و نه جانبداری. یعنی ایران نگران امنیت منطقه است و تلاش می‌کند به کاهش تنش میان دو همسایه کمک کند.»
این کارشناس منطقه سپس به انگیزه‌های ایران از ورود به این بحران اشاره می‌کند: «نکته دوم که سفر آقای عراقچی را موجه می‌کند، این است که بحران هند و پاکستان بر منافع ملی ایران نیز تأثیرگذار است. چطور؟ در حال حاضر پاکستانی‌ها تصور می‌کنند که هندی‌ها با تحریک بلوچ‌های پاکستان، در پروژه بندر گوادر اخلال ایجاد کرده‌اند و شاید هم پاکستان در واکنش، آن حمله تروریستی در کشمیر را انجام داده باشد که منجر به کشته‌شدن ۲۶ گردشگر شد. اگر این فرض درست باشد، کشمکش‌های نیابتی هند و پاکستان ممکن است روی ایران و حتی فعالیت‌های ایران در بندر چابهار که محل سرمایه‌گذاری هندی‌هاست، نیز اثر بگذارد.» شفیعی می‌افزاید: «از این منظر، سفر آقای عراقچی تلاشی برای آرام کردن فضای امنیتی منطقه است، به امید آنکه فرصت‌های اقتصادی در یک محیط امن و آرام شکوفا شود. از این جهت، اگر نگاه منطقه‌ای مبنا قرار بگیرد، احتمال موفقیت این سفر هم بیشتر می‌شود.»
او در بخش پایانی تحلیلش به سابقه تنش‌های تاریخی هند و پاکستان اشاره می‌کند: «وقتی دو کشور درگیر، مثل هند و پاکستان، حدود ۸۰ سال است بر سر کشمیر منازعه دارند و چندین جنگ هم بین‌شان رخ داده، اصولاً برای کاهش تنش نیاز به وساطت کشور ثالثی وجود دارد. کشورهایی با چنین منازعه ممتدی، به‌راحتی نمی‌توانند خودشان تنش‌زدایی کنند. بنابراین، در چنین شرایطی، ورود ایران بی‌تأثیر نخواهد بود. پاکستان بنا به دلایل مختلف از نقش ایران استقبال خواهد کرد. از طرف دیگر، هند نیز مایل نیست بحران کشمیر بیش از حد برجسته و بین‌المللی شود. بنابراین، هر دو کشور انگیزه دارند که نگذارند بحران از این بیشتر تصاعد پیدا کند. آنها واقعاً ظرفیت یک جنگ بزرگ دیگر را ندارند. به همین دلیل، به نظر من سفر آقای عراقچی در این موقعیت می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند.»

بــــرش

عراقچی در پاکستان:
گفت‌وگو با اسلام‌آباد، پیش‌نیاز تعامل مستقیم با دهلی است

سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه روز دوشنبه راهی اسلام‌آباد شد و با مقامات ارشد پاکستانی از جمله شهباز شریف، نخست‌وزیر این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. نخست‌وزیر پاکستان در دیدار با عراقچی، با اشاره به سابقه دیرینه و پیوندهای برادرانه تهران و اسلام‌آباد، بر عزم کشورش برای گسترش همکاری‌های منطقه‌ای با ایران تأکید کرد. به گفته شهباز شریف، پاکستان مصمم است در مسیر صلح، ثبات و توسعه منطقه‌ای گام بردارد و روابط تاریخی با ایران را به‌عنوان سرمایه‌ای راهبردی حفظ کند.
شهباز شریف همچنین نسبت به تلاش‌هایی که به گفته او با هدف مرتبط کردن پاکستان با حادثه پهلگام صورت گرفته، ابراز نگرانی کرد و ضمن رد این اتهامات، خواستار انجام تحقیقاتی شفاف، بی‌طرف و معتبر در سطح بین‌المللی شد تا ابعاد ماجرا روشن شود. عراقچی نیز در این دیدار ضمن ابلاغ پیام گرم رئیس‌جمهوری ایران به نخست‌وزیر پاکستان، بر تعهد جمهوری اسلامی برای تقویت پیوندهای دوجانبه و ایفای نقشی فعال در کاهش تنش‌های منطقه‌ای تأکید کرد. او همچنین دعوت رسمی دکتر مسعود پزشکیان از شهباز شریف برای سفر به تهران را تجدید کرد.
پیش از این، وزیر امور خارجه ایران در دیداری جداگانه با محمد اسحاق‌دار، همتای پاکستانی خود، درباره مجموعه‌ای از مسائل دوجانبه و منطقه‌ای از جمله تنش‌های اخیر در جنوب آسیا، روابط تجاری و انرژی، و نیز روند مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا رایزنی کرده بود. عراقچی هدف نخست سفر خود را «بررسی دقیق وضعیت جاری میان هند و پاکستان» عنوان و تأکید کرد: «هر دو کشور، دوستان ما هستند، اما پاکستان همسایه و برادر ما به شمار می‌آید.» به گفته او، با توجه به پیچیدگی‌های پیش‌آمده، تهران تمایل داشته پیش از هرگونه تعامل مستقیم با دهلی، از مواضع و نگرانی‌های اسلام‌آباد نیز آگاه شود.
وزیر خارجه در ادامه به هدف دوم این سفر اشاره کرد و گفت: «ضروری دیدم که دوستان ما در پاکستان در جریان آخرین تحولات مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا قرار گیرند. تحولات این گفت‌وگوها، هم بر مسائل دوجانبه اثر دارد و هم بر فضای کلی منطقه‌ای». وزیر خارجه هدف سوم خود در این سفر را مرور و ارزیابی سطح روابط دوجانبه تهران-اسلام‌آباد خواند. عراقچی در آخرین برنامه کاری خود و پیش از عزیمت به سمت تهران در اسلام‌آباد با حضور در کاخ «ایوان صدر» با آصف علی زرداری رئیس جمهوری پاکستان دیدار و درباره مناسبات دوجانبه و منطقه ای گفت وگو کرد. وزیر خارجه کشورمان به زودی عازم هند می شود.