پنجره‌ای به یک اقیانوس
سینمای مستند و چرخه اکران
محدثه واعظی‌پور
روزنامه‌نگار
سینمای مستند همواره برای نمایش، محدود به امکان‌هایی کوتاه و مناسبتی بوده است. فیلم مستند در ایران، کمتر سراغ بازگشت سرمایه رفته و سفارش ارگان‌ها و نهادها خصوصاً در آغاز شرکت‌های تجاری بزرگ بوده، پس مخاطبانش کمتر فرصت این را می‌یافتند تا فیلم مستند را روی پرده سینما یا در پاتوق تماشا کنند و سازندگان این فیلم‌ها به فروش و جذب مخاطب فکر نمی‌کردند. ماهیت سینمای مستند و رویکرد فرهنگی سازندگان این فیلم‌ها، فیلمسازان را در محیطی گلخانه‌ای قرار داده، اما تعداد کمی از فیلمسازان مستند از نسل تازه، دغدغه این را دارند که فیلم مستند به پلتفرم‌ها راه یابد یا روی پرده را ببیند. این روزها که پلتفرم‌ها بیش از تلویزیون دیده می‌شوند و بازارشان داغ است، بخشی از برنامه‌های تعدادی از پلتفرم‌ها به نمایش مستند اختصاص داده شده است؛ در این سبد، هم فیلم خارجی قرار دارد، هم مستند ایرانی. این امکان در درجه اول یک مزیت است. پیش‌تر چشم امید سینماگران مستند به جشنواره «سینماحقیقت» به عنوان تنها مرجع نمایش فیلم‌هایشان بود و پس از آن تلویزیون، اما هر دوی این امکان‌ها، محدودیت‌ها و قواعدی داشتند که نمی‌شد انتظار داشت همه آثار در آنها روی پرده برود. هر سال بخشی از تولیدات سینمای مستند که بعضی از آنها بسیار جذاب و جسورانه هستند، از این دو ویترین محروم بودند و در آرشیوهای شخصی یا دولتی خاک می‌خوردند.
ایجاد فضاهای تازه برای سینمای مستند، برای فیلمسازان و تماشاگران فرخنده است. فیلمسازان، آگاه و مطلع می‌شوند که فیلمشان چقدر مورد توجه قرار گرفته و چند درصد از جامعه مخاطب اثر، به آن دست یافته و تماشایش کردند، نکاتی که پیش‌تر اصلاً نمی‌شد درباره‌شان به پاسخ روشن رسید. از طرفی علاوه بر مخاطبان خاص و هدف هر فیلم، بخشی از جامعه که سال‌ها تماشاگر مستند در شبکه‌های خارجی بوده‌اند، فرصت مواجه شدن با دریایی از فیلم‌های ایرانی را دارند که برخلاف سینمای داستانی، تکراری و کسل‌کننده نیستند. ذات سینمای مستند، کشف‌کننده و خلاقانه است و به همین دلیل حتی در مستندهای متوسط، معمولاً با شخصیت‌ها و رخدادهای ناب و تازه مواجهیم.
به نظر می‌رسد به دلیل چرخه اقتصادی، امکان اکران مستند در سینما اندک است. می‌شود گفت تعداد کمی از مستندهای ایرانی می‌توانند در اکرانی که رنگ و بوی آثار عامه‌پسند دارد، دوام آورده و دیده شوند، اما در شبکه نمایش خانگی که محدودیت‌های کمتری نسبت به تلویزیون دارد، این فرصت مهیاست.
اگر از غلبه کمدی‌های جلف بر سینمای ایران گله می‌کنید یا درک چشم‌اندازهای نو برایتان دلنشین است، مدتی را به تماشای مستندهای ایرانی اختصاص دهید، پشیمان نمی‌شوید.
