با مشارکت رسمی ایران در یک پروژه بین‌المللی
پای ایران به ماه باز می‌شود
رقابت کشورهای جهان برای تسلط بر فضا در این سال ها تنگاتنگ‌تر شده و کشورهای پیشرو در این حوزه از جمله چین، روسیه و آمریکا به دنبال توسعه دیپلماسی فضایی خود برای دستیابی به دستاوردهای علمی و اقتصادی در کره ماه هستند. در این میان یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های فضایی را چین به منظور بهره‌برداری از سطح ماه و اکتشافات فضایی در این سیاره دارد که البته ایران هم در این مأموریت مشترک بین المللی، از جمله کشورهای مشارکت کننده است که چین را همراهی خواهد کرد و سال ۲۰۲۹ بخشی از محموله‌ای که به ماه فرستاده می شود، ازآن کشور ما خواهد بود. این اولین‌بار است که ایران به‌صورت رسمی در پروژه‌ای بین‌المللی برای بهره‌برداری از سطح ماه مشارکت دارد. ایران با پایشگر ی که ارسال می کند، به کاوش و امکان بهره برداری از پتانسیل سطح ماه خواهد پرداخت و از همین روی در این مأموریت حضور دارد؛ ابزاری که میدان‌های الکتریکی ماه را اندازه‌گیری می‌کند تا شرایط محیطی و تأثیر آن بر فضاپیماها بهتر شناخته شود.
میترا جلیلی
دبیر گروه علم و فناوری
اعتماد چین به محققان صنعت فضایی ایران
به دنبال انتشار خبر حضور ایران در مأموریت Change-8 به عنوان بخشی از برنامه چین برای ساخت پایگاه روباتیک در قطب جنوب ماه، رئیس سازمان فضایی ایران هم این موضوع را تأیید کرد و یادآور شد:«ایران با پیوستن به مأموریت فضایی «چانگِ 8» چین، در یکی از برنامه‌های بین‌المللی اکتشاف و بهره‌برداری از منابع ماه مشارکت می‌کند.
حسن سالاریه یکی از موضوعات مهم در برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور را حوزه علوم و اکتشافات فضایی دانست و گفت:«این حوزه از سرفصل‌های ذیل موضوعاتی همچون کپسول‌های زیستی، اکتشافات و بهره‌برداری از منابع سایر کرات است.» وی یادآورشد:«با توجه به هزینه‌ها و سطح تکنولوژی بالا برای ورود به حوزه بهره‌برداری از منابع سایر کرات، همکاری‌های بین‌المللی و استفاده از ظرفیت کشورهای همکار و همراه در صنعت فضایی نیاز است.»به گفته وی، در این زمینه دو برنامه مهم در دنیا در حوزه اکتشافات فضایی و بهره‌برداری از منابع ماه در حال انجام است. یکی از این برنامه‌ها آرتمیس است که با مدیریت ایالات‌متحده و همراهی کشورهای غربی و برخی کشورهای شرقی انجام می‌شود و دیگری هم برنامه ایستگاه بین‌المللی تحقیقات قمری (ILRS) است که عمدتاً با مدیریت کشور چین و روسیه به عنوان قدرت‌های برتر حوزه فضایی در جهان صورت می‌گیرد. سالاریه اضافه کرد:«برنامه چانگِ 8
از برنامه‌های مهم کشور چین برای بهره‌برداری از سطح ماه و اکتشافات فضایی در ماه است که ذیل برنامه ILRS صورت می‌گیرد. با توجه به رایزنی‌های متعدد فنی، اعتماد چین به محققان و دانشمندان صنعت فضایی ایران جلب شد و قرار است یک محموله تحقیقاتی که توسط یکی از مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی ایران ساخته می‌شود، توسط کاوشگر چانگِ 8 در سطح ماه قرار گیرد.»
یک فرصت بزرگ فضایی
رئیس سازمان فضایی ایران خاطرنشان کرد:«محموله تحقیقاتی ما مربوط به اندازه‌گیری پتانسیل الکتریکی استاتیکی در سطح ماه است. با توجه به اینکه توزیع بار الکتریکی در سطح ماه به صورت یکسان و یکنواخت نیست، وجود چنین محموله‌ای در سطح ماه و اندازه‌گیری پتانسیل الکتریکی برای بهره‌برداری‌های آینده بسیار مهم است.» وی افزود:«همکاری با سایر کشورها و حضور در یک کار بزرگ بین‌المللی در حوزه اکتشافات از سطح ماه، برای کشور ما یک فرصت بسیار مغتنم است.» وی ابراز امیدواری کرد حضور کشور در این برنامه، مقدمه‌ای باشد بر اینکه ایران در زمره کشور‌هایی قرار گیرد که در مسیر بهره‌برداری و نیز استفاده از منابع ارزشمند سطح ماه و همچنین سایر کرات گام گذاشته‌اند.سالاریه پیش از این هم در گفت‌و‌گو با «ایران»، از دغدغه سازمان فضایی ایران برای دستیابی به سایر کرات بویژه کره ماه خبر داده و عنوان کرده بود که ایران در حال تحقیق برای ساخت ماه‌نورد است. وی در این مصاحبه یادآور شد:«ایران همواره به دنبال همکاری‌های بین‌المللی است و تا پایان سال جاری با همت دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، یک نمونه مهندسی آزمایشی از ماه‌نورد ایرانی ساخته خواهد شد.» وی البته با اشاره به اینکه سازمان فضایی ایران در برنامه ۱۰ساله خود، افق پرتاب کپسول‌های زیستی سرنشین‌دار را در سال 1410 مشخص کرده، گفت:«با استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی، انتقال محموله‌های اکتشافی و تحقیقاتی به ماه را دنبال می‌کنیم ولی هم‌اکنون نمی‌توان زمان دقیق دستیابی به ماه به صورت کاملاً بومی را اعلام کرد چراکه وابستگی زیادی به توسعه پرتابگرهای ما و روند‌های تکنولوژیک در دنیا و ایران دارد.» وی البته در این گفت‌و‌گو تأکید کرد:«اگر پرتابگرهای کلاس GEO به نتیجه مناسبی برسند، قاعدتاً گام بعدی حرکت به سمت سایر کرات خواهد بود.» حال با توجه به اعلام رسمی حضور ایران در یکی از برنامه‌های اکتشاف کره ماه، به نظر می‌رسد مسیر ایران در دستیابی به سایر کرات هموارتر شده است.
مأموریت به قطب جنوب ماه
اما مأموریت Change-8 چیست؟ سازمان ملی فضایی چین (CNSA) به تازگی اعلام کرده است که کاوشگر Change-8 قرار است حدود سال 2029 پرتاب شود. در این پرتاب، محموله‌هایی از 11 کشور و منطقه و همچنین یک سازمان بین‌المللی، در قالب 10 پروژه بین‌المللی شامل ماه‌نوردها، روبات‌ها و ابزارهای علمی به فلاتی نزدیک «مونس موتون» در نزدیکی منطقه قطب جنوب ماه که با نام «بتا لایبنیتز» نیز شناخته می‌شود، حمل خواهد شد. این منطقه دارای مناطق سایه‌دار دائمی (PSR) است که می‌توانند تله‌های سرد برای مواد فرار، از جمله یخ آب باشند. این مأموریت و همچنین مأموریت فرود برنامه‌ریزی شده چانگ۷ در قطب جنوب در سال ۲۰۲۶، پیش‌درآمدهای ایجاد ایستگاه تحقیقاتی بین‌المللی ماه (ILRS) هستند که ساخت آن در دهه ۲۰۳۰ آغاز خواهد شد. چانگ8 فناوری‌های استفاده از منابع درجا (ISRU)، بویژه چاپ سه‌بعدی آجر از خاک ماه را آزمایش خواهد کرد تا قابلیت ساخت زیستگاه‌ها از مواد محلی را تأیید کند.
کشورها و محموله‌های برتر چانگ 8
علاوه بر ایران، از دیگر کشورهای حاضر در این پروژه می‌توان به روسیه، آفریقای جنوبی، تایلند، ترکیه، پاکستان، بحرین، هنگ‌کنگ، مصر و پرو اشاره کرد. CNSA در اکتبر 2023 فرصت‌های همکاری بین‌المللی را برای مأموریت چانگ 8 و حمل مجموعاً 200 کیلوگرم منابع بار مفید را برای شرکای جهانی اعلام کرد. این سازمان در مجموع 41 پیشنهاد همکاری دریافت کرد و در نهایت 10 پروژه برای مشارکت در برنامه چانگ 8 پذیرفته شد که نام ایران در میان آنها قرار دارد.
محموله‌های انتخاب شده شامل روبات‌های چندمنظوره، ماه‌نوردها و ابزارهای نجومی و تجزیه و تحلیل ذرات، تصویربردارها و یک بازتابنده لیزری است. این مأموریت شامل یک ماه‌نورد چینی، یک ماه‌نورد پاکستانی و دو میکروماه‌نورد و روبات اکتشافی هوشمند برای محیط‌های چالش‌برانگیز از ترکیه است که برای اولین‌بار به طور مشترک توسط یک دانشگاه ترکیه، یک دانشگاه چینی و یک شرکت خصوصی توسعه یافته‌اند. روبات چندمنظوره ازهنگ‌کنگ و ابزارهای نجومی رادیویی ساخته شده توسط آفریقای جنوبی و پرو هم بخش دیگری از این محموله‌ها هستند. ارائه‌های بازتابنده لیزری (LRA) از ایتالیا برای تعیین دقیق اندازه‌گیری‌های مدار ماهواره‌ها به دور زمین و همچنین محاسبه فاصله دقیق بین جسم و ایستگاه زمینی هم یکی دیگر از پروژه‌هایی است که چانگ 8 را همراهی می‌کند. تحلیلگر پلاسما و غبار و آشکارساز ذرات پرانرژی روسیه، تحلیلگر نوترونی تایلند، سیستم تصویربرداری سطح ماه بحرین و مصر و مانیتور پتانسیل ماه ایران از دیگر محموله‌هاست.
گفته می‌شود چانگ 8 عملاً ادامه مأموریت قبلی یعنی Change-7 برای انجام اکتشافات علمی و آزمایش‌های بهره‌برداری از منابع خواهد بود و این تلاش‌ها، زمینه ایجاد ایستگاه تحقیقاتی بین‌المللی ماه (ILRS) را در آینده فراهم خواهد کرد.
