سعیده احسانی‌راد
روزنامه‌نگار

هفته گرافیک با چه پیشینه و هدفی برگزار می‌شود؟
هفته گرافیک امسال عنوان «نقطه مشترک» دارد؛ «طراحی با انسانیت» در روزگار بحران‌های ارتباط، فاصله‌های طبقاتی و رسانه‌های پرسرعت. طراحی گرافیک اگر با «انسان» همراه نباشد، از معنا تهی می‌شود. نقطه مشترک، اشاره‌ای است به همان لحظه انسانی؛ جایی که طراح و مخاطب، فرم و محتوا  و گذشته و اکنون، در یک قاب با هم تلاقی می‌یابند.
زندگی بدون طراحان گرافیک، دنیای مرده و خالی از هر گونه احساس و تنوع خواهد بود. طراحان گرافیک با هوش و ذکاوت و با بینش بصری برگرفته از دانش و تجربه و علم دیزاین، نیازهای ما را در سطح جامعه به شکل‌های گوناگون مرتفع می‌کنند و ساختاری زیبا و معنادار را به محیط پیرامون می‌بخشند. ما در این هفته، طراحی را نه فقط به عنوان ابزار، بلکه به مثابه زبان مشارکت، حافظه، گفت‌و‌گو و نقد اجتماعی می‌فهمیم.
باید باور کنیم در شرایط کنونی و با توجه به نوع زندگی‌های شکل گرفته و نیاز‌های مخاطبان، چه در عرصه‌های تجاری و چه فرهنگی، طراحی گرافیک جزئی از واجبات ارکان پیشرفت و شکل‌گیری جوامع بشری است، به طوری که دیگر نمی‌توان آن را حتی برای لحظه‌ای نادیده گرفت. همه چیز به گرافیک ربط دارد و می‌توان خلاقیت و آثار طراحان گرافیک را در همه جا به وفور دید؛ از طراحی فونت که می‌خوانیم و می‌نویسیم تا بسته‌بندی محصولات، تلفن همراه و...
طراحان برای رفاه مردم در محیط‌های زندگی و یافتن راهکارهای ابتکاری برای خواسته‌های آنها تلاش می‌کنند و در نهایت عنصر دیزاین -به عنوان وسیله‌ای برای احترام به احساسات و نیاز‌های مخاطبان- به تفاوت‌ها، تنوع‌ها و عبور از مرزها می‌پردازد که به بهبود  کیفیت زندگی منجر می‌شود.
طراحان گرافیک به نوعی خالقان زیبایی‌های دنیای ما هستند که با درک از مفهوم فرم، رنگ، کاربرد و شناخت درست از انتقال پیام به جامعه، دنیای ما را می‌سازند.

در هفته گرافیک به چه موضوعاتی پرداخته می‌شود؟
هفته گرافیک به پاس نقش تأثیر‌گذار طراحان گرافیک و همین‌طور توجه جامعه، شخصیت‌ها، نهادها و سازمان‌های مرتبط، گرامی داشته می‌شود و به نوعی هنرمندان گرافیست دور هم جمع می‌شوند تا با شادمانی و گرامیداشت آن بر اساس رویکرد جهانی دیزاین، هم‌پیمان شوند.
تجلیل از بزرگان و پیشکسوتان هنر گرافیک و برگزاری نمایشگاه‌های آثار آنها، بیان دیدگاه‌های همسو و اتحاد بین نسل‌های مختلف در تفکر، اندیشه و بهره‌گیری از دانش و تجربه پیشگامان انجمن صنفی طراحان گرافیک، از مهم‌ترین اهداف این هفته است.

گرافیک در ایران رشته‌ای است که بعداً به دروس دانشگاهی اضافه شده است. دانشجویان این رشته چقدر میراث گرانبهای استادان‌شان را به خوبی می‌آموزند و به نسل‌های بعد منتقل می‌کنند؟
کلاً رشته گرافیک یا هنر دیزاین با این شکلی که اکنون می‌بینید، رشته‌ای جدید در حوزه آموزش است اما انسان با توجه به نیازهایش و درک جهان هستی برای زیست بهتر و همسو شدن با آن، همیشه در تولید آثار هنری، انتقال پیام و مفاهیم پیشقدم بوده و هست به طوری که می‌توان گرافیک را در سیر تحول تاریخ به خوبی دید و جست‌و‌جو کرد. انسان در برهه‌ای از زمان با توجه به نیاز و شرایط، خلاقیت و تنوع را در زندگی خود وارد کرده است.
اما امروز با توجه به پیشرفت جامعه، تنوع و کثرت محصولات، شاهد گسترش هنر گرافیک دیزاین هستیم به طوری که تنوع حضور عناصر گرافیک در محیط پیرامون و زندگی روزمره ما قابل توجه و چشمگیر است.
طبیعتاً با این نگاه می‌توان به نقش سازنده دانشگاه‌ها و آموزش درست و اصولی گرافیک به نسل جوان پی برد. در شرایط فعلی آموزش گرافیک و دروس مرتبط با آن وضعیت مطلوبی ندارد و بسیاری از فارغ‌التحصیلان مراکز آموزشی بعد از پایان دانشگاه در بازار کار عملکرد ضعیفی دارند و آنچه که آموزش دیده‌اند با آنچه در سطح جامعه و نیاز سفارش‌دهندگان می‌بینند دو چیز جدا از هم است و چالشی بزرگ را برای آنها رقم می‌زند، مگر اینکه در این مدت به کسب تجربه در آژانس‌ها یا دفاتر تبلیغاتی بپردازند تا بتوانند به درستی از آموزه‌های خود استفاده کنند.
با وجود سرعت زیاد پیشرفت تکنولوژی و زندگی و کثرت تنوع محصولات و نیازهای جامعه، طراحان گرافیک دائماً باید خود را چه از لحاظ دانش بصری و چه از جنبه امکانات طراحی و تولید به‌روز کنند تا بتوانند با جامعه پیش بروند و در این بین دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی با استفاده از دروس تخصصی مناسب و با شناخت درست دانشجویان از لحاظ توانمندی و کارایی، بسیار کارگشا و مفید خواهند بود. مخصوصاً با توجه به حضور هوش مصنوعی و نگرانی‌های موجود در این زمینه به اهمیت این آموزش بیشتر پی خواهیم برد.

همه رشته‌های هنری و حتی کالاها با گرافیک درگیر هستند و یک طراح گرافیک برای بسته‌بندی و همچنین لوگو و آرم، حتی شکل ظاهری آن کالا را طراحی می‌کند. با توجه به این مسائل ارزیابی‌ شما از طراحی‌هایی که می‌شود و گرافیست‌هایی که داریم چیست و آیا در وضعیت مناسبی به سر می‌بریم؟
امروز گرافیک ما در دنیا جایگاه ارزنده‌ای دارد. دوستان ما به خوبی هنر گرافیک ایرانی را به رخ جهانیان کشیده‌اند. گرافیک ما دارای سبک و ساختاری مختص به خود است و طراحان ما همگام با دیگر هنرمندان جهان به پیش رفتند و آثار در‌خورتوجهی خلق کردند.
ما امروز می‌توانیم به خوبی در این زمینه در بین جامعه طراحان گرافیک بدرخشیم و عرض‌اندام کنیم و حتی در بعضی از موارد بسیار جلوتر از آنها هستیم. با اینکه طراحان ما با محدودیت‌هایی در تولید آثارشان مواجه هستند که دیگر طراحان دنیا درگیر آن نیستند، ما به خوبی توانستیم در این زمینه حرفی برای گفتن داشته باشیم و در تولید نشر موفق عمل کنیم.

درباره فعالیت‌ها و حمایت‌هایی که انجمن گرافیک از گرافیست‌ها دارد توضیح می‌دهید؟
بضاعت ما در انجمن صنفی طراحان گرافیک محدود است. با اینکه یکی از قوی‌ترین و با سابقه‌ترین انجمن‌های فرهنگی کشور هستیم و بسیار در میان دوستان هنرمند دیگر رشته‌های تجسمی خوش درخشیدیم، اما امکانات ضعیفی در اختیار داریم. امورات ما و هزینه‌های جاری انجمن از پرداخت حق عضویت اعضا تأمین می‌شود و در بسیاری از بخش‌ها و برنامه‌هایی که برای حمایت از اعضا تدوین می‌کنیم با مشکل مواجه می‌شویم و نمی‌توانیم آنچنان که شایسته این قشر زحمتکش و تأثیر‌گذار جامعه است از آنها حمایت کنیم.
نشر نرخ‌نامه تولید آثار گرافیک (تعرفه صنفی) در ابتدای هر سال، اصلاح و بررسی ساختار‌های انجمنی و صنفی و تعامل با سازمان‌ها و نهادها و جلب مشارکت آنها برای ایجاد رفاه بیشتر برای اعضا، از جمله برنامه‌های ما در انجمن است و حتی در بعضی از موارد سال‌هاست در حال تلاش و پیگیری هستیم و امید داریم به نتیجه برسد.

شیوه کار گرافیست‌های حال حاضر با نسل‌های قبلی گرافیست چه تفاوتی کرده و آثارشان چقدر کاربردی است و آیا وجه هنری غالب نیست؟
خب، قبلاً طراحان گرافیک باید تبحر ویژه‌ای داشتند تا بتوانند آثاری خلق کنند؛ چه در طراحی و رنگ‌شناسی و چه مهارت‌های دیگر، با خلق اثری، به نوعی انگار از روح و جسم خودشان در کار تزریق می‌کردند. برای همین کارهای سال‌های گذشته حال و هوای مخصوص به خود را داشت و بسیاری‌ از آثار ماندگار شد. اما امروز با وجود کامپیوتر و نرم‌افزار‌ها، طراحی و شکل کار عوض شده و نوع مهارت‌ها هم تغییر کرده اما آنچه که باید توجه کرد این است که دانش و بینش بصری و استفاده درست از عناصر طراحی هنوز به قوت خود باقی است و طراحان گرافیک باید در این زمینه دانش لازم را داشته باشند.
در حال حاضر روش کار برای طراحان گرافیک آسان‌تر شده و زودتر به نتیجه می‌رسند اما خلاقیت، فکر نو داشتن و مهارت در ایده‌پردازی هنوز هم نیاز به کسب دانش و تجربه با توجه به شرایط روز دارد. در گذشته طراح باید قابلیت‌های خود را بیشتر می‌کرد تا در اجرای پروسه طراحی به مشکل برنخورد و بتواند به درستی کار را به سفارش‌دهنده تحویل دهد، برای همین کسانی که از گذشته وارد این عرصه شدند واقعاً طراحان زبردست و با دانشی بودند و هنوز هم مطرحند. امیدوارم نسل جدید هم بتواند درک درستی از این مسأله داشته باشد.

ارج نهادن به زحمات پیشکسوتان هنر گرافیک مثل قباد شیوا و ابراهیم حقیقی در این دوران چه اهمیتی دارد؟ به نظر شما این بزرگداشت‌ها باید به چه شکلی باشد تا تأثیرگذاری‌اش در جامعه و اقبال از این هنرها بیشتر شود؟
قدر زر، زرگر شناسد، قدر گوهر، گوهری. واقعیت این است که ما بسیاری از نکاتی که آموختیم یا کسب کردیم و امروز از آن بهره می‌بریم، حاصل تلاش و زحمت پیشگامان و بزرگان ما بوده و هست.
اینکه ما چقدر قدردان و سپاسگزار آنها باشیم بستگی به درک ما دارد، اما من فکر می‌کنم و همه دوستان ما نیز در این قضیه اتفاق نظر دارند و معتقدند که انجمن ما با وجود گذشت این همه سال، پایدار ماندش نتیجه تلاش آنهاست و هنوز هم بسیاری از اساتید ما در دنیا شناخته شده و مطرح هستند و می‌شود با اسم و کارشان کلی اعتبار خرید.
نسل جوان ما باید این را به درستی بفهمد و در آینده کاری‌اش لحاظ کند تا بتواند با استفاده از همین تجربیات و دانش پیشینیان و زحمات آنها، انجمنی منسجم‌تر و کاربردی‌تر تشکیل دهد.
من فکر می‌کنم جامعه و شخصیت‌های تصمیم‌گیرنده نقش خودشان را به درستی ایفا نکردند و طراحان گرافیک با این همه بار مسئولیتی که در جامعه دارند، در ایجاد جریانات فرهنگی-‌اقتصادی مؤثرند ولی به خوبی دیده نشدند. با اینکه همه می‌دانیم بدون طراحان گرافیک روزگار ما نمی‌چرخد و زندگی از جریان می‌افتد اما در مواجهه با مسائل آنها و نوع زندگی‌شان بی‌تفاوت بوده‌ایم.
بعضی از دولت‌ها و مسئولان که درک درستی داشته‌اند، حرکت‌هایی در این خصوص انجام داده‌اند که متأسفانه با تغییر آنها، یا کمرنگ یا کلاً آن امکان حذف شده اما همچنان امیدواریم خصوصاً دولت جدید که رویکرد و نگاه مطلوبی به جوامع هنری دارد و درصدد حمایت از آنهاست در این زمینه هم اقدامات لازم را انجام دهد.

مشکلات ما گرافیست‌ها مانع حضورمان در عرصه‌های جهانی است

حسین نوروزی
گرافیست

طراحی گرافیک ایران در دهه‌های اخیر، تحولات چشمگیری را پشت سر گذاشته و از قالب‌های سنتی و ملی، به سمت بیانی معاصر و بین‌المللی حرکت کرده است. این مسیر تحول، گرچه از ریشه‌های عمیق فرهنگی و هنری ایرانی الهام گرفته، اما درعین حال تحت تأثیر ارتباط با جامعه جهانی طراحی نیز بوده است.
هفته گرافیک، به عنوان بستری برای گفت‌وگوی بین‌نسلی طراحان و حلقه اتصال با جریان‌های جهانی، نقشی کلیدی در این تحولات ایفا کرده است. در سال‌های پس از انقلاب، گرافیک ایران دچار نوعی انزوا بود؛ اما از دهه ۷۰ خورشیدی، با تلاش طراحانی پیشرو و ظهور نهادهای تخصصی، فضایی برای رشد دوباره به‌وجود آمد. تأسیس انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران (IGDS) و عضویت آن در شورای بین‌المللی طراحی (سابقاً ایکوگرادا، اکنون ایکودی - International Council of Design) نقطه عطفی در برقراری ارتباط رسمی و ساختارمند میان گرافیک ایران و جامعه جهانی بود. این عضویت نه‌تنها اعتبار بین‌المللی برای طراحان ایرانی به ارمغان آورد، بلکه بستری برای تبادل تجربه، آموزش و مشارکت در رویدادهای جهانی فراهم ساخت. هفته گرافیک ایران، که هر سال در اردیبهشت‌ماه برگزار می‌شود، از مهم‌ترین رویدادهای تخصصی گرافیک در کشور به شمار می‌رود.
این برنامه با هدف گرامیداشت روز جهانی گرافیک و همسو با تقویم شورای بین‌المللی طراحی (ایکودی) برگزار می‌شود و شعار جهانی اعلام‌شده از سوی ایکودی، معمولاً محور اصلی برنامه‌های این هفته قرار می‌گیرد. برگزاری برنامه‌ها با شعار جهانی، نشان‌دهنده عزم طراحان ایرانی برای همسویی با دغدغه‌های حرفه‌ای بین‌المللی در زمینه‌هایی چون طراحی مسئولانه، پایداری، هویت فرهنگی و نوآوری اجتماعی است. در جریان این هفته، نمایشگاه‌ها، نشست‌های تخصصی، ورکشاپ‌ها و رونمایی از پروژه‌های نوآورانه برگزار می‌شود که با تقویت گرافیک داخلی، امکان پیوند با جریان‌های جهانی را نیز فراهم می‌کند. این هم‌سویی با شعار سالانه ایکودی، فرصتی برای بازخوانی نقش گرافیک در جهان معاصر و بازتاب آن در زمینه‌های بومی ایران فراهم می‌آورد. با این حال، چالش‌هایی نیز بر سر راه این تعاملات وجود دارد.
مهم‌ترین چالش، فقدان زیرساخت‌های پایدار و حمایت‌های نهادی از گرافیک به عنوان یک حوزه فرهنگی-اقتصادی است. طراحان گرافیک در ایران با محدودیت‌های قانونی، اقتصادی و آموزشی مواجه‌اند که مانع از حضور مؤثرتر در عرصه‌های جهانی می‌شود. همچنین، ترجمه و انتشار محدود منابع علمی و تخصصی، باعث گسست نسبی با جریان‌های فکری روز دنیا شده است. در سال‌های اخیر، ورود فناوری‌های نوین به عرصه طراحی، خصوصاً ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی (AI)، مسیر گرافیک معاصر را به کلی دگرگون کرده است. طراحان ایرانی نیز به تدریج با ابزارهایی چون تولید تصویر با هوش مصنوعی، تحلیل داده‌های بصری و شخصی‌سازی طراحی با کمک الگوریتم‌ها آشنا می‌شوند. این ابزارها فرصت‌هایی تازه در خلق، سرعت و تنوع ایده‌ها فراهم آورده‌اند، اما درعین حال سؤالات مهمی درباره اصالت، حقوق مؤلف و نقش انسان در فرآیند طراحی برمی‌انگیزند. آینده گرافیک ایران نیز بی‌تردید در تعامل با این فناوری‌ها شکل خواهد گرفت؛ آینده‌ای که درآن، طراح بیش از پیش باید نقش «خلاق راهبردی» را برعهده بگیرد نه صرفاً مجری تکنیک. ازسوی دیگر، در حالی‌که بسیاری از کشورها طراحی گرافیک را در قالب اقتصاد خلاق و صنایع فرهنگی توسعه داده‌اند، در ایران این حوزه هنوز به رسمیت شناخته نشده و سهم آن در اقتصاد ملی ناچیز است. نبود حمایت از نشر و صادرات آثار طراحان ایرانی، کمبود فرصت‌های نمایشگاه‌های بین‌المللی و پیچیدگی‌های حضور در بازارهای جهانی از دیگر موانع جدی هستند.
با این حال، ظرفیت‌های گرافیک ایران انکارناپذیر است. حضور طراحان ایرانی در بین داوران و برگزیدگان جشنواره‌های بین‌المللی، نشر آثار در نشریات معتبر و استقبال جهانی از بیان بصری خاص گرافیک ایرانی –که اغلب آمیزه‌ای از خط، تصویر و روایت شرقی است– نشان‌دهنده توان بالای این حوزه است. در نهایت، آینده طراحی گرافیک ایران در گرو تقویت پیوند میان سنت و معاصریت، بهره‌گیری سنجیده از ابزارهای نوین چون هوش مصنوعی، ارتباط فعال با نهادهای بین‌المللی و بازاندیشی در سیاستگذاری‌های فرهنگی است. ایکودی و رویدادهایی چون هفته گرافیک، فرصتی مغتنم برای باز کردن درهای تعامل، یادگیری و حضور مؤثر در عرصه جهانی‌اند، به شرط آن‌که با نگاهی راهبردی و حمایتی از سوی نهادهای مسئول همراه شوند.