در بازدید از معاونت توسعه روستایی صورت گرفت
انتـقاد رئیـس‌جمهوری از توسعه بدون برنامه
فرآیند توسعه در ایران، عمدتاً به صورت کورمال کورمال و بدون برخورداری از یک چهارچوب نظری منسجم و در فقدان مدیریت عالی یکپارچه که در آن مأموریت‌های هر بخش و نیز نیازهای هر نقطه از کشور احصا شده باشد، پیش می‌رود. تصویر چنین وضعیتی از توسعه در ایران و فرآیندهای مربوط به آن، صرفاً یک ادعا نیست، بلکه برداشتی از سخنان روز گذشته رئیس جمهوری است. مسعود پزشکیان دیروز هنگام حضور در معاونت توسعه روستایی رئیس‌جمهوری گفت: «متأسفانه داده‌های به‌روز و دقیقی از ظرفیت‌ها و زمینه‌های توسعه مناطق مختلف کشور موجود نیست؛ نه به طور دقیق مشخص است که مناطق مختلف چه ظرفیت‌ها و استعدادهایی دارند، نه برنامه مشخصی برای بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت‌ها وجود دارد و نه مشخص است اگر منطقه‌ای ظرفیت توسعه ندارد، برای آن چه باید کرد!»
این سخن برخاسته از تجربه‌های توسعه‌ای در ایران در دهه‌های اخیر است. درست است که اکنون در سال‌های اجرای هفتمین برنامه پیشرفت یا توسعه قرار داریم، اما به‌رغم برخورداری از این برنامه‌ها، هنوز مسیر یا هدف دقیق توسعه‌ای ایران مشخص نیست. به عنوان مثال مشخص نیست که توسعه یا پیشرفت نهایی در ایران می‌بایست مبتنی بر صنعتی شدن باشد یا کشاورزی یا خدمات یا مبتنی بر فناوری‌های نوین و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان؟ این هم مشخص نیست که این توسعه قرار است در چه منطقه و بخشی از کشور و به چه صورت اجرا شود؟ آیا قرار است ساخت صنایع آب‌بر در مناطق کویری ادامه یابد؟ در مازندران به جای رونق اکوتوریسم و کشاورزی، قرار است صنعت بزرگ و آلاینده‌ای به نام پتروشیمی راه‌اندازی شود؟ اصلاً تعریف توسعه چیست؟ توسعه به معنای صنعتی شدن است یا افزایش کیفیت زندگی و زیست جامعه؟ فرض کنیم که توسعه به معنای ساخت هزاران واحد صنعتی بزرگ مانند پتروشیمی باشد. آیا ساخت پتروشیمی در میانکاله به توسعه آن مناطق می‌انجامد؟ مگر تمرکز صنایع نفت و گاز و پتروشیمی‌ها در خوزستان باعث توسعه خوزستان شد، یا اینکه همچنان نابرابری چهره این استان زرخیز را آزار می‌دهد؟ سؤال‌هایی از این دست، سخت و گاه تلخ است، اما دست‌کم این است که حتی برای طرح این سؤالات ریشه‌ای هم باید یک تصور و علم اولیه‌ای نسبت به مسأله و علم توسعه داشت. پزشکیان در بازدید دیروز از معاونت توسعه روستایی، که مجموعه‌ای مرتبط با مسأله رفع تبعیض و نابرابری در روستاها و مناطق محروم کشور است، بخش‌هایی از این مسأله‌های ملی توسعه‌ای را مطرح کرد.
گزارش به رئیس‌جمهوری
بازدید دیروز رئیس‌جمهوری از معاونت توسعه روستایی، در ادامه بازدیدهای گذشته پزشکیان از وزارتخانه‌ها و معاونت‌های ریاست‌جمهوری صورت گرفت. پزشکیان در این برنامه، طی نشستی با عبدالکریم حسین‌زاده مسئول معاونت و تعدادی از معاونان و مدیران آن، مسائل، مأموریت‌ها و برنامه‌های این معاونت را بررسی کرد. اول معاون توسعه روستایی رئیس‌جمهوری و سه تن از معاونان حسین‌زاده، گزارشی از برنامه‌ها و اقدامات این معاونت، طرح‌ها و نیز کاستی‌ها و نیازمندی‌ها به رئیس‌جمهوری ارائه کردند. پزشکیان نیز طی سخنانی نکات و نظرات خود را درباره این گزارش‌ها و مأموریت‌های معاونت توسعه روستایی طرح کرد.
آمار و داده نداریم!
رئیس‌جمهوری در سخنان خود، اول از تلاش‌ها و اقدامات انجام شده در معاونت توسعه روستایی در ماه‌های گذشته قدردانی کرد. اما پس از آن دست روی نکته‌ای گذاشت که نه فقط مسأله این معاونت، که مسأله همه وزارتخانه‌ها و همه سازمان‌های حاکمیتی در همه بخش‌هاست.
پزشکیان گفت: «طراحی و اجرای سامانه‌های یکپارچه برای پایش کیفیت و کمیت پیشبرد اقدامات در حال انجام در سراسر کشور، اقدام بسیار مفیدی است، اما باید در کنار آن داده‌های مربوط به هر بخش، شهرستان و استان نیز جمع‌آوری و بررسی شود تا مشخص شود که هر منطقه‌ای چه ظرفیت‌هایی دارد و بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده، برای توسعه هر منطقه چه اقداماتی می‌توان انجام داد یا اساساً آن منطقه زمینه توسعه دارد یا خیر!»
رئیس‌جمهوری پس از اشاره به تجربیات مدیریتی خود افزود: «متأسفانه داده‌های به‌روز و دقیقی از ظرفیت‌ها و زمینه‌های توسعه مناطق مختلف کشور موجود نیست.»
پزشکیان این واقعیت که داده‌ها درباره هر منطقه از ظرفیت‌های توسعه‌ای آن موجود نیست را تشریح کرد و گفت: «نه به طور دقیق مشخص است مناطق مختلف چه ظرفیت‌ها و استعدادهایی دارند، نه برنامه مشخصی برای بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت‌ها وجود دارد و نه مشخص است اگر منطقه‌ای ظرفیت توسعه ندارد، برای آن چه باید کرد!»
رئیس جمهوری پس از ارائه این مشکل، یک راه‌حل هم مطرح کرد و آن «بهره‌گیری از همه توانمندی‌های علمی و دانشگاهی کشور در زمینه شناسایی و احصای ظرفیت‌ها و استعدادهای مناطق مختلف کشور» بود. وی گفت: «متأسفانه برخی طرح‌های توسعه‌ای تهیه و تدوین شده در کشور جامعیت و دوراندیشی کافی نداشته و حتی قبل از اتمام اجرا، به اصلاح و بازبینی نیاز پیدا می‌کنند، در حالی که اگر این طرح‌ها بر اساس داده‌های کافی، دقیق و به‌روز تهیه می‌شدند، از جامعیت بیشتری برخوردار می‌شدند.»
پزشکیان اضافه کرد: «وقتی طرح‌های توسعه‌ای با جامعیت و دوراندیشی مناسب تدوین شوند، به طور طبیعی همه ظرفیت‌های کشور شناسایی و لحاظ و برای هم‌افزا شدن و به خدمت گرفتن آنها نیز برنامه‌ریزی می‌شود. بر این اساس ظرفیت‌ها و توانمندی‌های کشور از عرصه آموزش تا اقدام و عمل و نظارت در یک راستا تعریف و هم‌افزا می‌شوند.»
آنچه رئیس جمهوری در این جملات به آنها اشاره کرد، می‌تواند پاسخی به این مسأله باشد که چرا منابع توسعه‌ای یا تلاش‌های توسعه‌ای در کشور به هدر می‌رود و به نتیجه‌ای نمی‌انجامد. در حوزه‌ای میانی‌تر، اگر چنین آمارها و داده‌هایی به صورت دقیق وجود می‌داشت، نباید روزانه هزاران لیتر سوخت در کشور قاچاق می‌شد. بنابراین، مسأله، ابتدا فقدان آمار است و سپس، تصمیم‌گیری برپایه آمارهای واقعی و دقیق.
برش
با راهکارهای قدیمی به جایی نمی‌رسیم
امروز بنا به گفته رئیس جمهوری، مشخص شد که کشور از نظر آماری درباره بخش‌ها و موقعیت‌های مختلف دارای مشکلات اساسی است. حال سؤال این است که اگر این مسأله اصلاح نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟ از پاسخ رئیس جمهوری می‌توان فهمید که هیچ تغییری اتفاق نمی‌افتد.
پزشکیان در این باره گفت: «اگر نگاه و روش عمل خود را اصلاح نکنیم، نمی‌توانیم انتظار تغییر داشته باشیم. اگر راهکارها و سیاست‌هایی که تا کنون اجرا شده، نتیجه‌بخش بود، شاهد وضعیت امروز نبودیم. اجرای همان نگاه‌های ناکارآمد باعث صرف هزینه و وقت زیادی در روستاها شد که ثمربخش نیز نبود و با وجود تلاش‌های صورت گرفته، شاهد تخلیه بسیاری از روستاها بودیم.» رئیس جمهوری با اشاره به گزارش ارائه شده درباره اقدامات انجام شده در طرح احیای واحدهای اقتصادی راکد، اظهارکرد: «راهکارهای علمی می‌گویند 80 درصد مشکلات به 20 درصد مسائل مربوط است و اگر این 20 درصد اصلاح شوند، مشکل بخش 80 درصدی رفع خواهد شد.» وی از این معاونت و چه بسا همه بخش‌های دولت، خواست: «با جمع‌آوری داده‌های دقیق سعی کنید به جای تمرکز بر حل مشکلات جزئی، اولویت را به حل مشکلاتی بدهید که واحدهای اقتصادی بیشتری را تحت تأثیر قرار داده است؛ این طرح باید در معاونت توسعه روستایی به سرانجام برسد.»
پزشکیان در پایان بر ضرورت و اهمیت بهره‌گیری از ابزارها و امکانات نوین در توسعه مناطق محروم تأکید کرد و با اشاره به گزارشی درباره طرح «توکنایز پنل‌های خورشیدی»، با بیان اینکه بخش‌های مالی این طرح از سوی سازمان برنامه و بودجه در حال بررسی است، از مجریان خواست برای تأمین زمین با وزیر جهادکشاورزی رایزنی و اجرای طرح را با هماهنگی بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی پیش ببرند.
