محبوبه ستارزاده
گروه  علم و فناوری

امضاهای زیستی سیاره‌های فراخورشیدی
دانشمندان پیش از این هم برای جست‌و‌جوی حیات در فراسوی زمین به کاوش در بخش‌های مختلف از توده‌های متان در مریخ گرفته تا ابرهای گاز فسفین(phosphine) در زهره پرداخته‌اند ولی آنچه تاکنون دریافته‌اند، این است که تنها ساکنان کیهان، زمینی‌ها هستند؛ موضوعی که کشف‌های اخیر جیمز وب آن را به چالش کشیده است.به‌تازگی یک تیم تحقیقاتی از دانشگاه کمبریج، با کمک داده‌های جیمزوب که از تجزیه و تحلیل مکرر جو سیاره فراخورشیدی K2-18b به دست آمده، مولکول‌هایی را به عنوان قوی‌ترین نشانه‌ وجود امکانی برای حیات فرازمینی در بیرون از منظومه شمسی یافته‌اند. این مولکول‌ها روی زمین، تنها در اثر فعالیت موجودات زنده تولید و از آنها با عنوان امضاهای زیستی یاد می‌شود. طبق این مطالعه، جو سیاره K2-18b حداقل دارای یکی از دو مولکول مرتبط با حیات یعنی دی‌متیل سولفید (DMS) و دی‌متیل دی‌سولفید (DMDS) است که این مولکول‌ها در زمین، توسط جلبک‌های دریایی، فیتوپلانکتون‌ها و باکتری‌ها تولید می‌شود. همین موضوع دانشمندان و محققان را نسبت به کشف حیات فرازمینی امیدوارتر کرده است.

راز یک کشف بزرگ
اما این کشف چگونه صورت گرفته است؟ وقتی یک سیاره فراخورشیدی از مقابل ستاره میزبان خود می‌گذرد، اتمسفر آن روشن می‌شود. قدرت جیمزوب به‌حدی است که می‌تواند ترکیب شیمیایی جو سیارات را بر اساس نور ستاره میزبان آن سیاره تحلیل کند و بر اساس گازهای موجود در سیاره، رنگ نور ستاره‌ای را که به این تلسکوپ قدرتمند می‌رسد، تغییر دهد. در نهایت هم با تجزیه و تحلیل این طول موج‌های متغیر، دانشمندان می‌توانند ترکیب شیمیایی جو را مورد ارزیابی قرار دهند. درواقع وقتی K2-18b در مقابل ستاره خود می‌چرخد، از ابزار تلسکوپ جیمزوب برای تجزیه و تحلیل نور ستاره‌ای که از جو سیاره عبور می‌کند استفاده می‌شود. این دومین باری است که توسط جیمزوب، سیگنالی از مواد شیمیایی مرتبط با حیات در جو این سیاره یافت شده و این امر، موضوع احتمال وجود حیات فرازمینی را بیش از پیش تقویت کرده است هرچند محققان معتقدند هنوز راه درازی برای اثبات معنادار بودن این سیگنال وجود دارد.

سیاره خبرساز
اگر برای شما هم این سؤال پیش آمده که سیاره خبرساز این روزها، چه زمانی کشف شده، در پاسخ باید گفت نیکو مادوسودان، ستاره‌شناس دانشگاه کمبریج و همکارانش، K2-18b را در سال 2015 با استفاده از داده‌های تلسکوپ فضایی کپلر کشف کردند؛ نوعی سیاره که معمولاً در خارج از منظومه شمسی یافت می‌شود و آنها را با عنوان زیرنپتون می‌شناسند. زیرنپتون‌ها بسیار بزرگتر از سیارات سنگی واقع در منظومه شمسی هستند و به اعتقاد مادوسودان، با اقیانوس‌های گرم آب پوشیده شده‌اند و در اتمسفر آنها هیدروژن، متان و سایر ترکیبات کربن دیده می‌شود. برای توصیف این سیارات عجیب، اصطلاح جدیدی به نام «Hycean» از ترکیب دو واژه «هیدروژن» و «اقیانوس» ابداع شد. پس از 6سال، با پرتاب تلسکوپ فضایی جیمزوب در دسامبر 2021، اخترشناسان موفق شدند زیرنپتون‌ها و دیگر سیارات دوردست را راحت‌تر مطالعه کنند و این کشف جدید هم در همین راستا صورت گرفته است.پیش از این دکتر مادوسودان و همکارانش در حین بازرسی K2-18b متوجه شده بودند این سیاره دارای بسیاری از مولکول‌هایی است که پیش‌بینی کرده بودند یک سیاره Hycean، آن را داشته باشد. این گروه در سال 2023، اعلام کردند نشانه‌های ضعیفی از وجود مولکول‌های دی متیل سولفید یافته‌اند که از گوگرد، کربن و هیدروژن ساخته شده است. روی زمین، تنها منبع شناخته شده دی متیل سولفید، حیات است و مثلاً در اقیانوس‌ها، اشکال خاصی از جلبک‌ها این ترکیب را تولید می‌کنند که در هوا پخش می‌شود و منجر به بوی متمایز دریا می‌شود. به اعتقاد این دانشمندان، K2-18b منبع عظیمی از دی متیل سولفید، هزاران برابر بیشتر از سطح موجود در زمین در جو خود دارد که این موضوع نشان می‌دهد دریاهای Hycean پر از زندگی است.

تردیدهای یک حیات فرازمینی
اما هنوز این سؤال مطرح است که آیا واقعاً K2-18b به عنوان یک دنیای Hycean، قابل سکونت است؟ این موضوع محل اختلاف نظر بسیاری از دانشمندان است. به عنوان مثال کریستوفر گلین، دانشمند سیاره‌شناسی در مؤسسه تحقیقاتی جنوب غربی در سن آنتونیو با اشاره به اینکه هنوز خیلی زود است اعلام کنیم در کرات دیگر حیات وجود دارد، با خنده گفت: «تا زمانی که یک فرازمینی را نبینم که برایمان دست تکان می‌دهد، باور نمی‌کنم.» وی معتقد است K2-18b می‌تواند یک قطعه سنگ عظیم با یک اقیانوس ماگما و یک اتمسفر ضخیم و سوزان هیدروژن باشد که به سختی برای زندگی مساعد است. وی همچنین معتقد است هرگونه اظهارنظر در این باره، نیاز به مطالعات جدی‌تری دارد، چراکه حتی مشخص نیست آیا رفتار دی متیل سولفیدها در سیاره‌های زیرنپتونی هم مانند روی زمین است یا خیر.

بــــرش

سایه ترامپ بر جست‌و‌جوی فرازمینی‌ها

برخی دیگر از محققان هم معتقدند هرچند این یافته‌ها بسیار امیدوارکننده است اما باید منتظر تلسکوپ‌های قوی‌تر و در نتیجه، اطلاعات دقیق‌تری بود که البته این موضوع هم در سایه سیاست‌های جدید ترامپ، در هاله ابهام قرار دارد. ناسا در حال طراحی و ساخت تلسکوپ‌های فضایی قوی‌تری است که به طور خاص به دنبال نشانه‌هایی از قابلیت سکونت در سیارات دیگر از جمله K2-18b می‌گردد اما طبق گزارش‌ها، دولت ترامپ قصد دارد بودجه علمی ناسا را ​​به نصف کاهش دهد و تلسکوپ‌های فضایی آینده و سایر پروژه‌های اختر زیست‌شناسی را حذف کند. این موضوع بی‌شک باعث می‌شود جست‌و‌جوی زندگی در کرات دیگر اساساً متوقف شود.