دومین دور مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا روز گذشته در محله دیپلمات نشین «کامیلوچایا» و به میزبانی عمان در رم بی‌هیاهو آغاز شد و با قرار برای شنبه‌ای دیگر پایان یافت؛ قراری که هرچند در بطن خود نشانه‌ای از راه و امید به گشایش‌هایی تازه است اما این بار هم نه با خوش بینی شتاب زده همراه بود و نه با بدبینی مأیوس کننده. همان طور که سیدعباس عراقچی، رئیس هیأت ایرانی اعلام کرد، مذاکرات رو به جلو بود و هیأت‌ها توانستند بر سر برخی اصول و اهداف به تفاهم بیشتری برسند؛ نتیجه‌ای که شاید هنوز دور از توافق نهایی باشد اما به اندازه کافی مهم بود تا درِ شنبه‌ای دیگر را باز بگذارد.
عراقچی در پایان این نشست که چهارساعت به طول انجامید، این‌طور توضیح داد: «گفت‌و‌گوها در ادامه جلسه گذشته این بار هم رو به جلو بود. موفق شدیم در خصوص یکسری اصول و اهداف به تفاهم بهتری برسیم». او خبر داد: «قرار شد مذاکرات ادامه یابد و وارد مراحل بعدی شود و جلسات کارشناسی شروع شود. از چهارشنبه این هفته مذاکرات فنی در سطح کارشناسان در عمان برگزار خواهد شد.» او در حالی که فضای مذاکرات را سازنده و رو به جلو توصیف می‌کرد با اشاره به حاشیه‌سازی‌ها و تحلیل‌های متفاوت رسانه‌ای تأکید کرد: «تفسیرهای شخصی و گمانه زنی‌ها همواره در کنار مذاکرات وجود دارد اما هیچ کدام را تأیید نمی‌کنم وقتی مذاکرات به نتیجه برسد، نتایج خود به خود روشن خواهد شد.» وزیر خارجه همچنین از لزوم پرهیز از هیجان‌زدگی در تحلیل روند گفت‌و‌گوها هم گفت و در جمع‌بندی اظهاراتش تأکید کرد که نه جای خوشبینی افراطی است و نه بدبینی مفرط و ابراز امیدواری کرد که پس از جلسات فنی پیش رو زمینه برای پیشرفت‌های ملموس‌تر فراهم شود. عراقچی همچنین این را هم یادآور شد که طرف آمریکایی هیچ موضوعی را خارج از چهارچوب هسته‌ای مطرح نکرده است. «بدرالبوسعیدی»، وزیر خارجه عمان هم در پایان این گفت‌و‌گوها با لحنی حساب شده اما امیدوارانه گفت: «مذاکرات شتاب گرفته است و اکنون دستیابی به توافق ممکن به نظر می‌رسد.» وزارت خارجه عمان نیز در بیانیه‌ای رسمی پرده از اهداف اصلی مذاکرات برداشت و اعلام کرد این مذاکرات همزمان دو هدف کلیدی را دنبال می‌کند؛ رفع کامل تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و اطمینان از عاری بودن تهران از هر گونه سلاح هسته ای. «مسقط» تأکید کرده است که توافق احتمالی باید حق توسعه برنامه‌های هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز را تضمین کند.

بدون تشریفات اما جدی
محل مذاکرات، اقامتگاه سفیر عمان در قلب محله‌ای آرام و اشرافی بود؛ جایی که ده‌ها خبرنگار از اولین ساعات روز در کوچه‌های باریک آن مستقر شده بودند. عراقچی مذاکره کننده ارشد ایران پیش از حضور در محل گفت‌و‌گوها سری به وزارت خارجه ایتالیا زد و دیداری رسمی و از پیش برنامه‌ریزی شده با همتای ایتالیایی‌اش را از سر گذراند. او سپس راهی ساختمان ساده اما نمادین عمان در رم شد. هیأت آمریکایی با کمی تأخیر به محل سفارت آمد. «استیو ویتکاف» پیش از آغاز مذاکره به دیدار «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رفته بود. ورود اتومبیل هیأت آمریکایی به محل سفارت چندان بی‌دردسر نبود. آنها با دقایقی تأخیر رسیدند در ابتدا مسیر را اشتباه رفتند و مجبور به توقف شدند، عقب گرد کردند و بالاخره از خیابان باریک به محل مذاکره رسیدند. اگر کسی می‌خواست نمادی واقعی برای پیچیدگی دیپلماسی تهران- واشنگتن بیابد، همین صحنه کافی بود؛ مذاکره‌ای که حتی ورود به آن هم آسان نیست. پس از حضور هیأت آمریکایی، مذاکرات رأس ساعت 11:35 قبل از ظهر آغاز شد؛ بدون تشریفات پررنگ اما با نگاهی جدی و ذهن‌هایی آماده. بدرالبوسعیدی، وزیر خارجه عمان این بار هم در قامت میانجی حضور داشت؛ چهره‌ای آرام اما تأثیرگذار که مانند دور اول مسئول مدیریت گفت‌و‌گوها در دو سالن جداگانه بود.
 در حاشیه مذاکرات اما چهره دیگری به رم آمده بود؛ رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اگرچه به جلسات پا نگذاشت اما در دیدار با «آنتونیو تاجانی»، وزیر خارجه ایتالیا از نقش رم در پشتیبانی از گفت‌و‌گوهای هسته‌ای تقدیر کرد. یک اتفاق حاشیه‌ای دیگر هم توجه خبرنگاران را به خود جلب کرد؛ «ماتئو سؤالوینی»، معاون نخست‌وزیر ایتالیا به طور کاملاً تصادفی از ساختمان محل مذاکرات عبور کرد. هنوز چند قدمی دور نشده بود که فوجی از خبرنگاران به سمتش هجوم بردند اما او که با لباسی غیر رسمی بود با خنده گفت: «من از مذاکرات خبر نداشتم. فقط از اینجا رد می‌شدم.»

موج‌سازی رسانه‌ای غرب
پیشتر مواضع ضد و نقیض آمریکایی‌ها فضای مبهمی را بر روند مذاکرات حاکم کرده بود. این وضعیت مبهم تنها به خود مذاکرات محدود نشد بلکه به سرعت در دنیای رسانه‌ها نیز بازتاب پیدا کرد. چنانکه هم‌زمان با پایان دور دوم مذاکرات، موجی از گمانه زنی‌های رسانه‌ای به راه افتاد که هدفی جز تأثیرگذاری بر مذاکرات نداشت.
گزارش‌هایی که از خواسته واشنگتن برای توقف برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران خبر می‌داد. با این حال منابع خبری معتبر ایران به سرعت این گمانه‌زنی‌ها را تکذیب و اعلام کردند که هیچ یک از این مطالبات در مذاکرات اعلام نشده است. آنچه در کانون مذاکرات قرار داشت تلاش برای رسیدن به تفاهم‌های مشخص در زمینه هسته‌ای بود.

تعهدات طرف مقابل باید با تضمین همراه شود

ابوالفضل ظهره‌وند
عضو کمیسیون امنیت ملی

با برگزاری دوردوم گفت‌و‌گوهای ایران و آمریکا در رم، به نظرم همچنان فاصله‌ای با تمرکز بر موضوعات اصلی و پیشبرد آنها داریم. با این حال، به نظر می‌رسد هر چه بیشتر بگذرد طرف آمریکایی به‌تدریج با واقعیت‌های موجود کنار می‌آید.  حضور آقای جی دی ونس و ویتکاف که افراد مورد اعتماد آقای ترامپ هستند و این موضوع که ترامپ در ۱۰۰ روز اول خود دستاورد سیاست خارجی نداشته است به نظرم باعث شده طرف مقابل بپذیرد که خطوط قرمز ما را رعایت کند. دستور کار آنها عمدتاً بر ادعای جلوگیری از انحراف ایران به سمت تولید سلاح هسته‌ای متمرکز است، ادعایی که ایران بارها رد کرده، زیرا تولید چنین سلاحی در دکترین دفاعی ما جایگاهی ندارد. بنابراین، موضوع اصلی به غنی‌سازی ۶۰ درصد و تعهدات متقابلی که باید دریافت کنیم، معطوف می‌شود.
بحث کلیدی این است که این تعهدات چگونه عملیاتی شوند و چه تضمین‌های عینی برای ما وجود داشته باشد. ما همواره بر تضمین‌های عینی و عملی تأکید کرده‌ایم، نه صرفاً تضمین‌های تدوینی که طرف مقابل مطرح می‌کند. مطالبات و نگرانی‌های ما نیز باید در فهرست مذاکرات قرار گیرد و صرفاً به نگرانی‌های برساخته طرف آمریکایی محدود نشود. به نظر می‌رسد خطوط قرمز ما فعلاً مورد پذیرش قرار گرفته و این یکی از دستاوردهای نشست رم است. حالا باید منتظر جلسات بعدی باشیم؛ بخش فنی در روز چهارشنبه و بخش سیاسی در روز شنبه آینده. باید دید چه فرآیندی برای آغاز مذاکرات فنی پیشنهاد می‌شود. در حال حاضر، رویکرد طرف مقابل نشان می‌دهد که آقای ترامپ به‌شدت به موفقیت مذاکرات غیرمستقیم و سپس ورود به مذاکرات مستقیم نیاز دارد. ما نیز باید مراقب باشیم که خوش‌بینی بی‌مورد از خود نشان ندهیم، زیرا این امر می‌تواند برخلاف منافع ملی ما باشد. در این مذاکرات، باید بر مطالبات بر زمین‌مانده خود، جبران خسارت‌های ناشی از امضای برجام، بویژه خروج ترامپ از این توافق تمرکز کنیم. همچنین، باید مشخص شود که تضمین‌های هرگونه توافق جدید چه خواهد بود. این تضمین‌ها تنها برای طرف مقابل نیست؛ ما نیز باید تضمین‌های عینی دریافت کنیم تا با وضعیتی مشابه توافق قبلی در برجام مواجه نشویم.

تعیین چهارچوب توافق، گام مهم مذاکراتی در رم

کوروش احمدی
دیپلمات سابق

این دور از گفت‌و‌گوهای ایران و ایالات متحده در ایتالیا مهم بود، از این جهت که در دور اول برای تدارک مسیر پیش رو بود ولی در این دور کلیاتی در مذاکرات طرفین مطرح شد. بنابراین در مرحله دوم یکسری از سطح و کف انتظارات باید مشخص می‌شد. همین که روند گفت‌و‌گوها در این مرحله شکست نخورد می‌توان امیدوار بود که مذاکرات و هماهنگی میان انتظارات متقابل ادامه پیدا کند.
نفس تداوم مذاکرات خبر خوبی است و به این معناست که امکان کار روی چهارچوب‌های طرفین امکان پذیر است. اگر هیأت‌های مذاکراتی در رم بمانند و مذاکرات ظرف روزهای آینده ادامه پیدا کند اتفاق مطلوب است چرا که تطویل و وقفه‌های طولانی روش مناسبی برای تداوم این گفت‌و‌گوها نخواهد بود.
در طرف ایرانی، تیم مذاکراه کننده با دستور کار یکپارچه و شفاف و مشخص در ایتالیا حاضر شد اما در طرف آمریکایی، به دلیل شکاف و چنددستگی در اعضای مؤثر تصمیم گیر نزدیک به ترامپ، نوعی از تردید و تزلزل را در مواجهه با مذاکره با ایران به وجود آورده بود. این فضای حاکم بر دولت آمریکا به خصوص بعد از توئیت استیو ویتکاف بیشتر نمایان شد؛ چرا که اساساً در دولت ترامپ تصمیم‌گیری در یک فرآیند روش مند صورت نمی‌گیرد.  اما با این اوصاف به نظر می‌رسد حضور دیروز ویتکاف در سفارت عمان در رم برای تداوم گفت‌و‌گو با ایران و سیگنالی که آمریکایی‌ها مبنی بر اینکه موضعی مهم است که پشت میز مطرح شود، صادر کردند، تنازل و عقب‌نشینی از مواضعی است که اخیراً مطرح کرده بودند.
حضور تیم آمریکایی در پایتخت ایتالیا، بعد از لفاظی‌هایی که در روزهای گذشته داشت، بیانگر این گزاره است که دولت ترامپ برخلاف هیاهویی که در تعیین ضرب الاجل برای مذاکرات تعیین می‌کند به گفت‌و‌گو با ایران نیاز دارد و هیچ آلترناتیو بدون هزینه‌ای برای میز مذاکراه ندارد.