سید صباح زنگنه
دیپلمات سابق

پیام‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای یک سفر
جایگاه و موقعیت عربستان سعودی در منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است و این کشور توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است. جمهوری اسلامی ایران نیز از سفر وزیر دفاع عربستان به تهران استقبال کرده و در تمامی سطوح زمینه را برای دیدار و ملاقات با شاهزاده سعودی فراهم کرده است. شاهزاده خالد بن سلمان نیز که وزیر دفاع و عملاً نفر سوم سلسله‌مراتب مدیریت عربستان است، اهمیت ویژه‌ای به این سفر داده است.
این سفر در شرایطی انجام شد که ایران از یک سو مذاکرات هسته‌ای با آمریکا را آغاز کرده و از سوی دیگر اعتراضات گسترده‌ای را به کشتار مردم فلسطین در غزه و لبنان مطرح کرده است. ایران خواستار توقف جنگ علیه فلسطین و لبنان است. رژیم اسرائیل تلاش داشت با همراهی دولت ترامپ فشارها علیه ایران را افزایش دهد، اما ظاهراً ترامپ این درخواست‌ها را نپذیرفته است. در نتیجه، تهدیدهای نتانیاهو توخالی به نظر می‌رسد. بنابراین حضور وزیر دفاع عربستان به همراه ارکان نظامی و امنیتی این کشور در تهران، پیامی منفی برای رژیم اسرائیل محسوب می‌شود و نشان‌دهنده تمایل عربستان به ایجاد تفاهم و همکاری با ایران است. به نظر می‌رسد این سفر بدون ایجاد تفاهمنامه‌ها و حتی توافقنامه‌ها پایان نخواهد یافت و این موضوع فرصت‌طلبی‌های اسرائیل را ناکام می‌گذارد.
نکته دیگر، همزمانی این سفر با مذاکرات آمریکاست. در این زمینه باید تأکید کرد، روابط رو به بهبود ایران با یکی از قدرت‌های منطقه‌ای، نباید باعث غرور کاذب در مذاکرات با آمریکا شود. آمریکا معمولاً از روش‌های بازی‌گونه‌ای در مذاکرات استفاده می‌کند که می‌طلبد طرف مقابل او بیش از پیش واقع‌بین باشد؛ هرچند به رغم همه اینها، آغاز مذاکرات هسته‌ای برای عربستان و کشورهای منطقه، علامتی از ارتقای بیش از پیش جایگاه ژئوپلیتیک ایران است. به همین دلیل، هم مذاکرات با آمریکا و هم سفر وزیر دفاع عربستان به ایران، می‌توانند بر یکدیگر تأثیر بگذارند و این تأثیرات نیز بیشتر به نفع تقویت جایگاه ایران خواهد بود. به هر روی، این سفر نمایانگر تحولات مثبت در روابط ایران و عربستان است که می‌تواند به ثبات و امنیت بیشتر در منطقه کمک کرده و نقش مهمی در کاهش تنش‌ها و مقابله با تهدیدات مشترک داشته باشد.
چینش نوین پازل صلح در غرب آسیا
​سفر اخیر شاهزاده خالد بن سلمان وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران، گامی مهم در مسیر بهبود روابط ایران و عربستان پس از سال‌ها تنش محسوب می‌شود. این دیدار که در میانه مذاکرات حساس ایران و ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای ایران انجام شد، دارای ابعاد راهبردی و منطقه‌ای قابل توجهی است. می‌توان آن را در ادامه توافق پکن در دولت سیزدهم و به مثابه اراده‌ای پایدار برای یافتن قطعات گمشده پازل صلح و ثبات در منطقه غرب آسیا دانست. پس از توافق پکن در مارس ۲۰۲۳ برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک ایران و عربستان، دو کشور تلاش‌هایی برای کاهش تنش‌ها و گسترش همکاری‌ها آغاز کردند. دو طرف در این سفر نیز بر اهمیت ادامه روند تنش‌زدایی و گسترش همکاری‌ها بر اساس توافق پکن تأکید کردند؛ توافقی که با میانجی‌گری چین، زمینه‌ ازسرگیری روابط دیپلماتیک تهران و ریاض پس از هفت سال قطع روابط را فراهم کرد. سفر وزیر دفاع عربستان به تهران را می‌توان سطح بالای تعامل معنادار بین دو کشور دانست.
در همین‌حال دیدار وزیر دفاع عربستان با مقامات ارشد نظامی و امنیتی ایران که با هدف بررسی راه‌های توسعه همکاری‌های دفاعی و امنیتی انجام شد، از عزم متفاوت طرفین در حل بنیادین مشکلات روابط طرفین حکایت دارد. در این دیدارها بر تبادل تجربیات در حوزه‌های آموزشی و ورزشی و همچنین مشارکت احتمالی نیروی دریایی عربستان در رزمایش‌های دریایی ایران تأکید شد. از سوی دیگر همزمانی این دیدار با آغاز مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، می‌تواند نشان‌دهنده تلاش ریاض برای ایفای نقش مستقل و فعال‌تر در تحولات منطقه‌ای و تأثیرگذاری بر روند مذاکرات باشد.
تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله مذاکرات هسته‌ای ایران و ایالات متحده می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر معادلات امنیتی و سیاسی غرب آسیا داشته باشد. امروز پس از چند دهه سعی و خطا در روابط دو کشور ایران و عربستان به نظر می‌رسد بار دیگر می‌توان از «چینش» نوین پازل صلح در غرب آسیا سخن گفت. چینشی که اگر چه سنگ بنای آن این بار نه در غرب بلکه در شرق و به ابتکار چین، پایه‌گذاری شده است اما منافع حاصل از آن برای همگان خواهد بود.‌