رئیس جمهوری پنجشنبه گذشته برای دیداری یک روزه به استان البرز سفر کرد. در این سفر که برخی از اعضای دولت نیز او را همراهی می‌کردند، عموماً بازدیدها و پروژه‌های اجتماعی در برنامه بازدیدهای مسعود پزشکیان قرار گرفته بود. رئیس جمهوری در اولین برنامه این سفر با حضور در مدرسه شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی محله «خط چهار حصار» کرج، از نمایشگاه اقدامات قرارگاه اجتماعی استان البرز بازدید کرد و از اقدامات این قرارگاه برای محرومیت‌زدایی مطلع شد. این قرارگاه اجتماعی در زمینه‌هایی چون آموزش مشاغل خانگی، قالیبافی، گلیم‌بافی، خیاطی، سفال‌کاری، مانتودوزی، آموزش به زنان سرپرست خانوار، کلاس‌های آسیب‌شناسی خانواده و ترک اعتیاد فعالیت می‌کند. قرارگاه اجتماعی استان البرز برای مشاغل خانگی تاکنون 14 هزار مجوز صادر و 200 میلیارد تومان تسهیلات اعطا کرده است. این قرارگاه طرح‌های خود را در قالب 67  محله و 2 هزا رو 21 پروژه برای محرومیت‌زدایی در استان برنامه‌ریزی و طراحی کرده است. همچنین به همت این قرارگاه در سال‌های اخیر در محله‌های کم برخوردار کرج، از جمله چهارحصار، خدمات زیربنایی و محرومیت‌زدایی مختلفی از جمله ایجاد معابر اصلی و فرعی، آسفالت معابر و جدول‌گذاری، احداث بوستان و ساخت مدارس انجام شده است. بازدید از ستاد مرکزی قرارگاه پلیس راهور تهران بزرگ و برگزاری نشست با مدیران و تلاش‌گران مردمی قرارگاه اجتماعی استان البرز از دیگر برنامه‌های پزشکیان در این سفر بود.
 
ایده اساسی پزشکیان برای حل مشکلات
رئیس جمهوری در این سفر، همچون سخنرانی‌ها و سفرهای گذشته برای حل مشکلات مختلف، به رغم تفاوت و تنوع‌شان، راه حل مشترک ارائه داد: بازگشت به مردم. البته بازگشت به مردم راه حلی نیست که در همه حوزه‌ها به صورت یکنواخت، به یک شکل و صورت اتفاق بیفتد. برحسب زمینه و تاریخچه مشکلات و نوع و پیچیدگی آن، این «بازگشت به مردم» هم معنا، شکل و صورت متفاوتی به خود می‌گیرد. به عنوان مثال در حل مسأله ناترازی، بازگشت به مردم یک راه حل است. به این صورت که از مردم برای کاهش یا بهینه‌سازی مصرف دعوت شود. توفیق نسبی پویش «2 درجه کمتر» نشان می‌دهد این راه را می‌توان رفت. در کاهش تصادفات رانندگی به‌ویژه نوروز نیز می‌توان از مشارکت مردم بهره برد. در مدرسه‌سازی و ساخت بیمارستان و درمانگاه، همچنان که تاریخ کوتاه مدت این سرزمین و البته تجربه خود پزشکیان در دوران ریاست دانشگاه علوم پزشکی تبریز نشان داده است، مشارکت مردم گرهگشا است و مسیرها را باز می‌کند، مسیرهایی که شاید دولت و نظام اداری هم نتوانند باز کنند. مثال‌های مورد اشاره در مسأله «بازگشت به مردم» بیشتر ناظر بر جلب مشارکت مردم است. اما بازگشت به مردم معانی دیگری هم دارد. پزشکیان در سفر پنجشنبه گذشته به استان البرز و در جلسه با مدیران این استان، نوع دیگری از این بازگشت به مردم را بیان کرد. رئیس جمهوری وقتی درباره یک ناترازی در بازار ارز صحبت می‌کرد، به این واقعیت اشاره کرد که سازوکار فعلی تأمین ارز برای تهیه کالاهای اساسی یعنی دادن ارز به نرخ 28 هزار و 500 تومان به واردکنندگان برای واردات، به معنای توزیع رانت است. به گفته پزشکیان، دریافت کننده این ارز، بدون اینکه کاری بکند، کالایی وارد بکند یا نکند، درست از همان زمانی که ارز را با نرخ 28 هزار و 500 تومان دریافت می‌کند، برپایه تفاوت با نرخ 100 هزار تومانی بازار آزاد، از یک رانت نزدیک به 70 هزار تومانی بهره‌مند می‌شود. پزشکیان برای چاره این سازوکار توزیع رانت، هم راه حل «بازگشت به مردم» را ارائه داد. با این تفاوت که در این زمینه، بازگشت به مردم باید با تصمیم‌گیری و تدوین سازوکارهای مدیریتی، سیاستی و اقتصادی از سوی دولت دنبال شود. دولت می‌بایست با تهیه سازوکارهایی که برپایه حق و عدالت خواهد بود، به دنبال اجرای عدالت به نفع مردم باشد. به این صورت که به جای توزیع خام‌دستانه و بی نظارت ارز ارزان یعنی به شیوه فعلی، سازوکاری را تدوین و اجرا کند که عواید این تفاوت یعنی تفاوت نرخ 28 هزار و 500 تا نرخ آزاد مستقیماً به دست مردم برسد، نه به دست عده‌ای خاص. بازگشت به مردم که اینجا باید با سیاستگذاری عدالت‌محور و مبتنی بر سازوکار اجرایی دقیق از سوی دولت دنبال شود، ناشی از این ضرورت است که به گفته عبدالناصر همتی وزیر سابق امور اقتصادی و دارایی، سالانه 700 هزار میلیارد تومان رانت در کشور از محل تفاوت نرخ ارز ترجیحی برای واردات و نرخ ارز آزاد توزیع می‌شود. توزیع این 700 همت رانت به این شکل صورت می‌گیرد که برخی به اسم کمک به معیشت و سفره مردم، ارز 28 هزار و 500 تومانی از دولت دریافت می‌کنند، اما کالا یا خدمات درنهایت با نرخ 100 هزار تومانی بازار به دست مردم می‌رسد. فاصله این دو قیمت، همان رانتی است که دولت در ایران توزیع می‌کند و نتیجه این توزیع رانت، یک شبه پولدار شدن برخی در این کشور است، پولدارشدن بی ضابطه‌ای که به صورت خرید خانه در خارج و داخل یا سوارشدن خودروهای لوکس و پزدادن به مردم در خیابان‌های تهران و دیگر کلانشهرها خود را نشان می‌دهد. راه حل پزشکیان و دولت او، بازگشت به مردم است. اما این بازگشت به مردم نه با کنش اولیه مردم بلکه باید با اقدامات دولت برای بهسازی بازارها و نظام توزیع عواید کشور براساس حق و عدالت انجام شود.
 
نمودها و نمونه‌های حل مشکلات
با کمک مردم
ایده «بازگشت به مردم» نه به این صورت، بلکه به صورت‌های دیگری در سخنرانی رئیس جمهوری در نشست با مسئولان قرارگاه اجتماعی استان البرز مطرح شد. به عبارت دیگر پزشکیان مستقیماً از این عبارت یعنی «بازگشت به مردم» استفاده نکرد، اما نمونه‌ها و نمودهایی که او برای مشارکت مردم در حل مشکلات ارائه داد، چیزی جز همین عبارت یا ترکیب نیست.
پزشکیان با اشاره به گزارش‌های ارائه شده، کارهای انجام شده در این استان را «قدمی بزرگ در مسیر اعتماد به مردم و توان داخلی» دانست و از باور خود به مردم این طور گفت: «باور دارم که می‌توان با مردم کار کرد.»
پزشکیان به تجربیات خود در مدیریت دانشگاه علوم پزشکی تبریز اشاره کرد و گفت: «زمان ریاست دانشگاه ابتدا دنبال جذب بودجه بودم و تصور می‌کردم مدیر خوب باید از بالا پول بگیرد، اما دیدیم بودجه‌ای برای ما در نظر گرفته نشده است. پس از شش ماه ناامیدی، تصمیم به تغییر نگاه گرفتم.»
رئیس جمهوری تغییر نگاه خود را این طور بیان کرد: «وقتی دیدم با نگاه به بالا راه به جایی نمی‌برم، چشم از آنان بستم و به ظرفیت‌های مردم و توان داخلی در استان رجوع کردم. به این نتیجه رسیدم که اگر واقعاً دلسوز مردم هستیم، باید با تکیه بر خودمان مشکلات را حل کنیم.»
نتیجه این تغییر نگاه پزشکیان در دوران ریاست دانشگاه علوم پزشکی تبریز این شد که «در شش ماه 650 خانه بهداشت و 130 مرکز بهداشت ساختیم، بدون آنکه ریالی اعتبار دولتی در اختیار داشته باشیم.»
وی با بیان اینکه «این تجربه نشان داد اگر مردم وارد میدان شوند، بسیاری از مشکلات حل می‌شود» خطاب به مدیران گفت: «اگر مدرسه نداریم، مردم خودشان پای کار بیایند و مدرسه بسازند. وقتی مردم برای فرزندان خودشان تلاش می‌کنند، نه‌تنها کار سختی نیست، بلکه مایه افتخار و مشارکت در آبادانی کشور است.»

دولت نمی‌تواند همه چیز را بسازد
برخلاف نگاه غالب در کشور که انتظار دارد همه کارها از سوی دولت انجام شود، پزشکیان نگاه دیگری ارائه داد. البته مهم‌ترین وظیفه دولت‌ها تأمین کالاهای عمومی مانند امنیت، انرژی یا سیاست‌گذاری و ایجاد مسیر برای فعالیت مردم و بازار است. اما امروز در ایران دولت جایگزین همه بخش‌های اجتماعی، بازار و مردم شده و مسئولیت همه چیز، از توسعه تا ساخت درمانگاه را برعهده گرفته است. این درحالی است که دولت در حوزه‌های مختلف توانایی انجام همه این مسئولیت‌ها را ندارد. علاوه بر فقدان ظرفیت‌های اداری و سیاستی دولت برای پیشبرد همه این کارها، پزشکیان به دیگر مشکلات دولت در شرایط فعلی هم اشاره کرد.
وی پس از تأکید بر اهمیت نقش مردم در ساخت و توسعه زیرساخت‌های کشور گفت: «اگر منتظر بمانیم تا دولت همه‌چیز را بسازد، باید صادقانه گفت چنین انتظاری واقع‌بینانه نیست. دولت پول ندارد و نمی‌تواند به‌تنهایی همه نیازها را برآورده کند. کما اینکه برخی از پروژه‌ها، حتی در طول 40 سال گذشته، محقق نشده و به این سادگی هم نخواهد شد.»
رئیس‌جمهوری در تشریح بیشتر وضعیت مالی امروز دولت اضافه کرد: «آنچه در اختیار دولت است، صرف اداره امور جاری، پرداخت حقوق کارکنان و هزینه‌های ساختار اداری می‌شود. اما همین محدودیت مالی هم به معنای دست بسته بودن یا کنارکشیدن دولت نیست. دست‌کم اینکه در مدرسه‌سازی اینطور نیست.» پزشکیان گفت: «با این حال تصمیم گرفته‌ایم  در همه استان‌ها ساخت مدرسه را با جدیت دنبال کنیم و هر جایی که مردم پیش‌قدم شوند، دولت نیز سهم خود را خواهد پرداخت.»
رئیس‌جمهوری درباره سهم دولت در ساخت مدارس در کشور افزود: «برای ساخت مدرسه مقداری منابع در اختیار داریم و آنها را نیز تخصیص می‌دهیم، اما نمی‌توانیم 40 سال دیگر هم منتظر بمانیم تا فرزندان ما مدرسه نداشته باشند. 47 سال از انقلاب گذشته و هنوز در برخی مناطق کشور کلاس درس نداریم؛ این قابل‌قبول نیست.»
پزشکیان تصریح کرد که «من معتقدم حتی بیش از این نیز می‌توان کار انجام داد. توان مردم، اراده جمعی و امید به آینده، کلید عبور از محدودیت‌ها و حل بسیاری از مشکلات کشور است.»

توزیع عادلانه حق و حقوق میان مردم
رئیس‌جمهوری در ادامه، به مسأله‌ای جدی و قدیمی در ایران اشاره کرد: توزیع ناعادلانه حق و حقوق میان مردم که این بی‌عدالتی از قضا به اسم مردم هم صورت می‌گیرد.
پزشکیان با بیان اینکه «اگر قرار است حق و حقوقی میان مردم توزیع شود، باید منصفانه باشد» به صریح‌ترین شکل ممکن بی‌عدالتی موجود در فرآیندهای موجود را بیان کرد: «نمی‌شود من بهره‌مند شوم و از دیگران بخواهم فداکاری کنند. اگر قرار است کسی به خط مقدم برود، همه باید با هم بایستیم؛ تصمیم گرفته‌ایم این مسیر به صورت جدی دنبال شود.»
وی با اشاره به حجم عظیم یارانه‌های پنهان در کشور گفت: «نزدیک به 150 میلیارد دلار یارانه در حوزه برق، گاز و سوخت پرداخت می‌شود، اما متأسفانه این منابع عادلانه توزیع نمی‌شود و گروهی از آن بهره‌مند می‌شوند و گروهی دیگر بی‌نصیب می‌مانند. نباید اجازه داد عده‌ای خاص بخورند و ببرند و عده‌ای دیگر محروم بمانند.»
پزشکیان با بیان اینکه در حال طراحی سازوکاری برای اجرای عادلانه این سیاست‌ها هستیم، ادامه داد: «مردم باید در این مسیر همراهی کنند تا با مشارکت عمومی، بتوانیم این منابع را به‌درستی مدیریت کرده و از وضعیت فعلی خارج شویم. دیگر نباید شاهد رانت‌هایی باشیم که با ارز 28 هزار و 500‌تومانی در اختیار برخی قرار می‌گیرد، در حالی‌که نرخ دلار در بازار آزاد به نزدیک 100 هزار تومان رسیده است. این یعنی بعضی‌ها بدون هیچ زحمتی، چشم‌بسته و فقط با رانت، به سودهای هنگفت و فوری دست پیدا می‌کنند، در حالی‌که بسیاری از مردم با سختی معیشت خود را تأمین می‌کنند.»
وی با بیان اینکه «هرکس این ارز را دریافت می‌کند، رانت می‌برد؛ فرقی هم نمی‌کند چه کسی باشد» اظهارکرد: «نباید چشم‌بسته، بدون ضابطه و بدون نظارت، منابع ملی را در اختیار کسانی قرار داد که صرفاً از ساختار معیوب اقتصادی سوءاستفاده می‌کنند. مردم باید بتوانند با شفافیت خرید کنند و نظام توزیع منابع باید به شکلی اصلاح شود که عدالت در جامعه محقق گردد.»
رئیس‌جمهوری در بخش دیگری از سخنان خود پس از اشاره به اینکه «اسرائیلی‌ها، اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها گمان می‌کنند که ایران ضعیف شده و حالا می‌توانند با ایجاد اختلاف و دامن زدن به دعواها، هر اقدامی که خواستند انجام دهند» تأکید کرد: «اما غافلند از اینکه هیچ قدرتی نمی‌تواند ملت ایران را از حرکت، رشد و توسعه باز دارد.»

دو بازدید پزشکیان در کرج
رئیس‌جمهوری در این سفر در نشست مدیران و پژوهشگران مؤسسه سرم‌سازی رازی حضور یافت. حضور در ستاد مرکزی قرارگاه پلیس راهور تهران بزرگ، از دیگر برنامه‌های این سفر بود.

برش

مشارکت عمومی در حل ناترازی‌ها
رئیس‌جمهوری پس از اشاره به مدرسه سازی، در حل ناترازی هم باز «مشارکت عمومی» را ضروری دانست. وی گفت: «امروز بسیاری از ناترازی‌ها را می‌خواهیم با همراهی مردم حل کنیم و باور داریم که این کار شدنی است. برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا در توزیع منابع و یارانه‌ها عدالت برقرار شود و دیگر شاهد تبعیض و رانت نباشیم، به‌گونه‌ای که عده‌ای بهره‌مند شوند و عده‌ای هیچ سهمی نبرند.»
همان‌طور که از عبارت بالا فهمیده می‌شود، منظور پزشکیان از ناترازی فقط ناترازی در برق و انرژی نیست، بلکه ناترازی‌های تأمین و توزیع منابع اقتصادی و منافع مادی را هم شامل می‌شود.
رئیس‌جمهوری در این رابطه، با انتقاد از ساختار فعلی یارانه‌ها گفت: «در شرایط موجود افراد مرفه بیشتر از یارانه‌ها استفاده می‌کنند. کسانی مثل من که گوشت، مرغ، کالا و برق بیشتری مصرف می‌کنیم، عملاً از یارانه بیشتری بهره‌مند می‌شویم، در حالی‌که محرومان و کم‌برخورداران سهم کمتری دارند.»
وی با بیان اینکه «اگر کسی می‌خواهد بیشتر از سهم معمول از برق و دیگر منابع استفاده کند، باید هزینه واقعی آن را پرداخت کند» تصریح کرد که «توزیع منابع باید عادلانه باشد تا هیچ‌کس از خدمات اولیه مانند آموزش، انرژی و امکانات عمومی محروم نماند.»
رئیس‌جمهوری در توضیح «توزیع عادلانه منابع» نیز «بر نقش محوری مردم در تحقق عدالت اجتماعی» تأکید و اظهارکرد: «اگر مردم در میدان باشند، می‌توانیم بسیاری از این ناترازی‌ها را با تکیه بر توان داخلی حل کنیم. باور ما این است که بدون حضور مردم، هیچ ساختاری کارآمد نخواهد بود.»
وی افزود: «معتقدم با همراهی مردم می‌توانیم از مشکلاتی که امروز با آنها روبه‌رو هستیم، با قدرت عبور کنیم. مردم بارها در سخت‌ترین شرایط ثابت کرده‌اند که اگر وارد میدان شوند، هیچ قدرتی توان مقابله با اراده آنها را نخواهد داشت.»
رئیس‌جمهوری با اشاره به اینکه در دوران دفاع مقدس، این مردم بودند که جبهه‌ها را اداره کردند، تأکید کرد که « امروز هم اگر با مردم همراه شویم هیچ قدرتی نمی‌تواند کشور را زمین‌گیر کند.»