تصویر تازه از بازار کار ایران در زمستان ۱۴۰۳
یک میلیون نفر نه کار دارند نه جویای کارند
گزارش تازه مرکز آمار از نرخ بیکاری در زمستان ۱۴۰۳ نشان می‌دهد با وجود پایین آمدن نرخ بیکاری اما شاخص مهم مشارکت اقتصادی همچنان در مسیر کاهشی است. این دوگانه عجیب و تا حدی نگران‌کننده، روایتی است از جنس ناامیدی جویندگان کار از پیدا کردن شغلی که به کارشان بیاید.
در زمستان گذشته، نرخ بیکاری به ۷.۸ درصد رسیده؛ رقمی که در نگاه اول امیدوارکننده است و حتی نسبت به زمستان قبل، کاهش ۰.۸ درصدی داشته. از طرف دیگر، اشتغال هم افزایش پیدا کرده و جمعیت شاغلان حالا به ۲۴ میلیون و ۲۹۵ هزار نفر رسیده است. همزمان، نرخ مشارکت اقتصادی، با کاهش ۰.۷ درصدی به ۴۰.۱ درصد رسیده. به‌عبارت دیگر، بخشی از جمعیت فعال از گردونه بازار کار خارج شده‌اند. چرا؟
آمارها می‌گویند جمعیت غیرفعال اقتصادی در این فصل حدود ۹۱۳ هزار نفر بیشتر شده. یعنی نزدیک به یک میلیون نفر دیگر نه کار می‌کنند و نه به دنبال کار هستند. افزایش تعداد شاغلان، بیشتر از همه در بخش خدمات اتفاق افتاده؛ بخشی که حالا سهمی ۵۳.۷ درصدی از اشتغال دارد. صنعت هم اگرچه سهمش تغییر نکرده، ولی تعداد شاغلانش بیشتر شده؛ نشانه‌ای از نوعی ثبات یا حتی بازگشت آرام اعتماد به این حوزه. اما این شغل‌ها چقدر باکیفیت‌اند؟ چه تعدادشان رسمی‌اند؟ چند درصدشان امنیت دارند؟ آمار، جوابی برای اینها نمی‌دهد. ولی ترکیب کاهش مشارکت و افزایش اشتغال، می‌تواند به این معنا هم باشد که کار پیدا می‌شود، اما نه برای همه و نه با شرایط مطلوب. بیکاری در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ ساله به ۲۱ درصد رسیده که نسبت به سال قبل، ۱.۵ درصد کاهش داشته. در گروه ۱۸ تا ۳۵ ساله هم نرخ بیکاری به ۱۴.۸ درصد رسیده که باز هم کاهشی است، ولی همچنان بسیار بالاتر از میانگین عمومی است.

ساعات کار؛ عده‌ای بیش از حد، عده‌ای کمتر از حد
۳۷.۵ درصد از شاغلان ایرانی، بیش از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند. این یعنی ساعات کاری بالا برای بخشی از نیروی کار، احتمالاً برای جبران دستمزد پایین یا چندشغله بودن است. در مقابل، ۷.۷ درصد هم به‌دلایل اقتصادی، کمتر از ۴۴ ساعت کار می‌کنند و به دنبال فرصت‌های کاری بیشترند.
بازار کار فعلی، نه تنها از نظر تعداد شغل، بلکه از نظر کیفیت و توازن هم چالش دارد. کار هست، اما نه به‌صورت برابر.

تحصیلات؛ دیگر ضامن اشتغال نیست
سهم شاغلان دارای تحصیلات دانشگاهی در زمستان امسال به ۲۷.۳ درصد کاهش یافته. از آن طرف، نرخ بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان هنوز بالای ۳۸.۹ درصد است. این اعداد نشان می‌دهند مدرک دانشگاهی، دیگر به‌تنهایی کلید ورود به بازار کار نیست. شکاف میان آموزش و بازار، همچنان وجود دارد. بازار کار در زمستان ۱۴۰۳، تصویری تناقض‌آمیز دارد. کاهش بیکاری و افزایش اشتغال در ظاهر مثبت‌اند، اما پشت آنها تحولاتی در حال رخ دادن است. پرسش اصلی این است: آیا این روند موقتی است یا نشانه‌ای از تغییرات عمیق‌تر در ساختاراشتغال ایران است؟