یادداشت
فیاض زاهد
استاد دانشگاه و تحلیلگر سیاسی
ترکیب مقاومت هوشمندانه و گفت و گوی هدفمند
از نگاه رئیس‌جمهوری مذاکره ابزاری است که باید برای دستیابی به اهداف ملی و راهبردی از آن استفاده کرد. این دیدگاه که مذاکره وسیله‌ای برای رسیدن به نتایج مطلوب است، کاملاً درست و منطقی به نظر می‌رسد. در همین راستا آقای پزشکیان در انتخابات بر چندین راهبرد کلیدی تأکید داشت که هرکدام از آنها در شرایط کنونی کشور حائز اهمیت هستند. یکی از اهداف اصلی آقای پزشکیان، تکوین جایگاه بانوان و احترام به حقوق آنان بود. ایشان همچنین مخالفت خود را با طرح‌های غیرمنطقی اعلام کرد. موضوع دیگر مقابله با فیلترینگ بود که به‌عنوان یکی از چالش‌های اجتماعی و ارتباطی کشور مطرح است. اما شاید مهم‌ترین محور راهبردی پزشکیان، حل مناسبات بین‌المللی، رفع تحریم‌ها و خروج کشور از شرایط دشوار اقتصادی فعلی باشد. در زمینه پرونده هسته‌ای باید توجه داشت که شرایط کنونی نتیجه اقدامات دولت پیشین آمریکا است. خروج دونالد ترامپ از برجام در حالی رخ داد که ایران حسن نیت خود را در مذاکرات نشان داده بود. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت ایران هزینه تصمیمات یک‌جانبه آمریکا را بپردازد. این مسأله نشان می‌دهد مذاکره باید بر پایه اصول برابر و احترام متقابل انجام شود، نه اینکه فقط با هدف گفت‌و‌گوها یا مذاکرات بی‌حاصل دنبال شود. با وجود اعتقاد رئیس‌جمهوری کشورمان به مذاکره، او اعلام کرد که فعلاً این امر به تعویق افتاده است. این تصمیم ناشی از ارزیابی شرایط منطقه‌ای و تغییرات اخیر است که به نوبه خود بیانگر نگاه عمیق و دقیق پزشکیان به مذاکره است. با این حال باید توجه داشت که برنامه کلی دولت همچنان بر اساس حل تنش‌های بین‌المللی و رفع تحریم‌ها طراحی شده است. این تأخیر نباید به معنای کنار گذاشتن گفتوگو تلقی شود، بلکه فرصتی برای بازنگری در استراتژی‌ها و آماده‌سازی بهتر برای مذاکرات آینده است. چرا که از دیدگاه منطق توسعه، حل مشکلات داخلی کشور بدون تعامل با جامعه جهانی ممکن نیست. تجربه تاریخی کشورهای دیگر نشان می‌دهد گاهی اوقات مصالحه و گفتوگو می‌تواند امتیازاتی را به همراه داشته باشد که از طرق دیگر قابل دستیابی نیست. مطالعات توسعه جهانی تأکید دارند هیچ کشوری بدون جذب سرمایه‌گذاری خارجی وارد مدار پیشرفت نشده است. ایران نیز برای حل مشکلات اقتصادی همچون ناترازی‌ها و عقب‌ماندگی در حوزه سرمایه‌گذاری، نیازمند تعامل سازنده با جهان است. این مسأله نه تنها یک انتخاب بلکه یک ضرورت برای آینده کشور محسوب می‌شود. بنابراین اصل اساسی در سیاست خارجی ایران باید حفظ تمامیت ارضی، کرامت ملی و منافع بلندمدت کشور باشد. اتخاذ تصمیمات احساسی یا غیرمنطقی می‌تواند هزینه‌های سنگینی را به همراه داشته باشد. بنابراین، ترکیبی از مقاومت هوشمندانه و گفت‌و‌گوهای هدفمند می‌تواند بهترین راهبرد برای عبور از چالش‌های کنونی باشد.
محسن پاک آیین
دیپلمات سابق
رویکرد واقع‌بینانه نسبت به مذاکره
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور مستقل و مقتدر در طول تاریخ خود پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هیچ‌گاه تحت فشار حاضر به مذاکره با کشورهای دیگر نشده و با اتکا به قدرت مردم که همواره حامی این نظام بودند و همچنین توانمندی بالای دفاعی و نظامی خود و درعین حال دارا بودن موقعیت خاص ژئوپلیتیک و توانمندی‌های اقتصادی، حاضر نشده و نخواهد شد که در شرایط فشار با کشوری معامله یا مذاکره کند یا امتیازی بدهد.
در رابطه با آمریکا هم این مسأله جاری و ساری است. از روزی که دونالد ترامپ در این کشور به قدرت رسیده، سعی دارد نه تنها با ایران بلکه با جهان از روی ستیز، خصومت و دیکتاتوری صحبت کند و تلاش کند دیدگاه‌های خود را در جهت منافع آمریکا بر کشورهای جهان تحمیل کند. درواقع ترامپ به دنبال این است که نوعی برتری نژادی آمریکا را در جهان نهادینه سازد و تنها منافع مردم کشور خود را در نظر بگیرد. البته سیاست‌هایی که دنبال کرده به نفع مردم این کشور هم نبوده است.
در این میان جمهوری اسلامی ایران در سطح عالی‌ترین مقام اعلام کرده است که تحت فشار مذاکره نمی‌کنیم و آمریکایی‌ها اگر بخواهند از مسیر تهدید، خباثتی را انجام دهند قطعاً ایران با آن مقابله خواهد کرد. اما همان‌طور که در پاسخ ایران به ترامپ اعلام شده در عین نفی مذاکره مستقیم، آمادگی خود را برای انجام مذاکره غیر مستقیم در یک کشور ثالث اعلام کرده است. این اقدام هم نشان دهنده این است که ایران به دنبال تنش نیست و ترجیح می‌دهد از مسیر دیپلماتیک اختلافات را حل و فصل کند و از طرفی دیگر به دلیل عدم اعتمادی که به آمریکا دارد و تجربه مذاکرات قبلی، حاضر به مذاکرات مستقیم نیست. لذا همانگونه که رئیس‌جمهوری هم اعلام کرده‌اند، ما مخالف مذاکره نیستیم و این ملت ایران نیست که به مذاکره «نه» می‌گوید. ما به دلیل عدم اعتماد به آمریکا با مذاکره مستقیم مخالف هستیم و به هیچ وجه تحت فشار مذاکره نخواهیم کرد. البته باب گفتوگو به صورت غیر مستقیم باز است. درعین حال سخنان رئیس‌جمهوری بیانگر این موضوع مهم نیز هست که دولت به مذاکره به عنوان یک هدف نگاه نمی‌کند و درپی آن نیست تا به هر قیمت و در هر شرایطی، راه مذاکره را دنبال کند. به عبارت دیگر برخلاف تجربه‌های گذشته که در آن صرف مذاکره هدف عنوان می‌شد، اکنون شاهد رویکردی واقع‌بینانه نسبت به نفس مذاکره هستیم که در آن قرار است هدفی حاصل شود و این هدف، در گام اول باید با اعتمادسازی طرف مقابل به دست آید؛ اعتمادسازی‌ای که مسیر آتی مذاکرات را مشخص خواهد کرد.
عابد اکبری
کارشناس سیاست خارجی
مذاکره یک هدف مستقل نیست
در تاریخ روابط بین‌الملل مذاکره همواره به‌عنوان ابزاری کارآمد و عقلانی برای پیشبرد اهداف ملی، مدیریت بحران و دستیابی به توافق‌های پایدار شناخته شده است. آنچه امروز در کشاکش مذاکره بین ایران و آمریکا اهمیت دارد، جایگاه و کارکرد این ابزار در منظومه راهبردی هر کشور است. مذاکره نه یک ارزش مطلق است، نه نشانه ضعف یا عقب‌نشینی؛ بلکه ابزاری است برای حفظ منافع، تأمین امنیت و ارتقای جایگاه کشور در نظم بین‌الملل. به‌همین دلیل نباید آن را به هدفی مستقل یا نماد تعامل‌گرایی بی‌قید و شرط تقلیل داد.
نقطه تمایز یک سیاست خارجی فعال و مقتدر، در نحوه بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیپلماتیک نمایان می‌شود. کشوری که با تکیه بر اصول عقلانیت و عزت وارد فرآیند مذاکره می‌شود، نه‌تنها مشروعیت بین‌المللی خود را تثبیت می‌کند، بلکه با ابتکار عمل در میدان گفتوگو می‌تواند روندها را به نفع خود بازتعریف کند. با این حال، شرط لازم برای ورود به مذاکره، وجود اراده واقعی و متقابل در طرفین است. مذاکره یک‌سویه، فاقد کارکرد واقعی است و تنها به ابزاری برای تحمیل خواسته‌ها و فشارهای سیاسی و اقتصادی بدل می‌شود. جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های اخیر بارها نشان داد که از منطق مذاکره استقبال می‌کند، اما این استقبال بر پایه عزت، حکمت و مصلحت ملی شکل گرفته است. ایران نه خواهان جنگ و تقابل است، نه به‌دنبال بی‌ثبات‌سازی منطقه یا رقابت‌های مخرب تسلیحاتی. برعکس، سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران همواره بر تعامل سازنده، حفظ امنیت جمعی و پرهیز از تنش تأکید داشته است.
این مواضع تنها اظهارات سیاسی نیستند و این موضوع از پشتوانه‌های حقوقی، فقهی و راهبردی برخوردارند. با این حال رویکردهای دوگانه آمریکا، از جمله برخورد سیاسی با فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، نه‌تنها مسیر گفتوگو را با مانع مواجه می‌سازد، بلکه نشانه‌ای از بی‌اعتمادی ساختاری در روابط ایران با آمریکا به شمار می‌رود. اگر مذاکره قرار است به راه‌حلی پایدار بینجامد، باید مبتنی بر احترام متقابل، راستی‌آزمایی و پایبندی به تعهدات باشد. بازگشت به مسیر تعامل، بدون جبران بدعهدی‌ها و رفع فشارهای ناعادلانه، نه‌تنها دستاوردی به‌همراه ندارد، بلکه می‌تواند به تقویت بدبینی داخلی نسبت به دیپلماسی بینجامد.
مذاکره در هر شکل آن امروز تنها در شرایطی می‌تواند به دستاورد ملموس منجر شود که ابزار تأمین منافع ملی و تقویت اقتدار کشور باشد. جمهوری اسلامی ایران از گفتوگو استقبال می‌کند، اما گفت‌وگویی عزتمندانه، متوازن و نتیجه‌محور؛ نه مذاکره‌ای با پیش‌شرط‌های یک‌طرفه و از سر اضطرار.
حسین نورانی‌نژاد
قائم‌مقام حزب اتحاد ملت
رویکرد پزشکیان منفذی برای راهبرد ایران
مذاکره ســـــــیاسی و دیپلماتیــک گـــــــــاهی بین دولت‌های همسو صورت می‌گیرد و گاهی بین دولت‌های دارای اختلاف و حتی دشمن. مذاکره اولی عادی است و مذاکره دوم، می‌تواند بیانگر ارزش سیاست و هنر سیاستمدار باشد.
مسأله مذاکره ایران و آمریکا هم می‌تواند ذیل صورت‌بندی دوم باشد. زیرا اختلافات تاریخی بین دو کشور کم نیست. آمریکا خوی استکباری دارد، زورگویی می‌کند، سوابق مداخله آزاردهنده‌ای دارد، بدعهدی رئیس‌جمهوری فعلی‌اش ترامپ در برجام پیش روی ماست. همه اینها خشم و بدبینی نسبت به هیأت حاکمه آمریکا را منطقی می‌سازد. اما با علم به همه این موارد، به نظر می‌رسد می‌شد با حواس جمع‌تر منافع ملی خود را دنبال کنیم.
امروز اگر حل مسائل را صرفاً بر اساس منافع ملی ایران و ایرانیان و چهارچوب‌های تعیین شده دنبال کنیم، در مواجهه با آمریکا و غربی که روزبه‌روز راستگراتر و فاشیستی‌تر می‌شود، بهتر است.
از سوی دیگر باید دانست که اصل مذاکره یک نمایش صلح در صحنه داخلی و جهانی به همراه خواهد داشت. البته حضور در مذاکره به معنای پذیرش نظرات یا زورگویی‌های طرف مقابل نیست.
می‌توان وارد مذاکره شد و سپس شکست مذاکرات را هم اعلام کرد.
همین عامل به تنهایی هزینه کمتری دارد تا اجتناب از مذاکره. با اینکه بنا بر نظر قریب به اتفاق کارشناسان، ترامپ ویژگی‌های شخصیتی خاصی دارد، اما در مقابل ایران هم کارت‌هایی دارد و در کنار همه اینها، منطقه خاورمیانه شرایطی دارد که می‌توان روی آنها برای مدیریت تنش با آمریکا حساب کرد.
رویکرد اخیر رئیس‌جمهوری پزشکیان درباره مذاکره می‌تواند منفذی برای این راهبرد و خرید زمان و فرصت برای این منظور باشد.
اکثریت جامعه هم چنین مطالبه‌ای دارد و شاید اغراق نباشد که اصلی‌ترین وجه تمایز دکتر پزشکیان با رقبایش در انتخابات ریاست‌جمهوری و از عوامل انگیزه‌بخش برای رأی به او همین رویکرد باشد.
