گروه سه جانبه ایران، روسیه و چین برای کاهش تنش‌های ساختگی مرتبط با موضوع هسته‌ای آماده می‌شود
فرصت‌سازی تهران در همنشینی پکن
رضا عدالتی پور
خبرنگار
شش ماه اول دولت مسعود پزشکیان اگر چه با شوک ترور غافلگیرانه اسماعیل هنیه توسط رژیم صهیونیستی آغاز شد و در شرایط ناشی از اوج گرفتن بحران در منطقه و به شهادت رسیدن فرماندهان مقاومت ادامه یافت، اما مانع از آن نشد تا دولت به رغم ظهور دوباره دونالد ترامپ و بازگرداندن سیاست فشار حداکثری‌اش از گشودن روزنه‌های دیپلماتیک در مسیر اجرای مأموریت رفع تحریم‌ها غفلت کند. چه دولت چهاردهم دراین مدت توانست با محور قراردادن رویکردی که هدف اصلی آن حل و فصل پرونده هسته‌ای بود، ابتکار عمل را برای احیای روند آن در دست بگیرد و شرایط را با تقویت انسجام گروه ایران، چین و روسیه؛ دو کشور غیر غربی برجام تغییر دهد. از قبال همین رویکرد بود که ایده همسویی با پکن و مسکو که رویکردی جانبدارانه از ماهیت صلح‌آمیز صنعت هسته‌ای ایران دارند، از سوی مقام‌های ایرانی به عنوان یک راهکار و در قالب تشکیل گروه سه جانبه پررنگ شد و به اجرا درآمد. این چنین بود که جمعه گذشته برای اولین بار از زمان آغاز مذاکرات هسته‌ای نشست سه جانبه دیپلمات‌های سه کشور ایران، روسیه و چین محقق شد و دیپلمات‌های سه کشور در مسیر اجرای ایده ایران، برای گره‌گشایی از پرونده مذاکرات هسته‌ای در پکن گرد هم آمدند. به این ترتیب دستگاه دیپلماسی با وجود مواجهه کشور با شرایط ویژه برآمده از حضور ترامپ، علاوه بر پیگیری مستمر گفتوگو با تروئیکای اروپایی تصمیم قابل دفاعی که از پیش از بروز نشانه‌های سیاست فشار آمریکا مطرح بود، به اجرا درآورد و با هدایت ائتلاف دیرپایش با پکن و مسکو به سمت همنشینی در زمین مذاکرات هسته‌ای پرده از راهکارهایی برداشت که پیشتر سیدعباس عراقچی وزیر خارجه از آن سخن گفته بود. عراقچی در گفت‌و‌گوی اخیر خود با «ایران» از رایزنی نزدیک تهران با مسکو و پکن در روند مذاکرات سخن به میان آورده و گفته است: «روابط ما با روسیه بسیار نزدیک است و به طور مستمر نیز با یکدیگر مشورت می‌کنیم. در جاهای بسیار زیادی آنها به ما کمک کردند و بالعکس و از همه مهم‌تر اینکه روسیه یکی از اعضای دائم شورای امنیت است. مشورت‌های ما در موضوعات مهم از جمله بحث مذاکرات هسته‌ای از نزدیک است و ادامه پیدا خواهد کرد. اگر ظرفیت دیگری هم وجود داشته باشد و اگر منافع‌مان اقتضا کند و شرایطی که می‌خواهیم مهیا باشد، قطعاً استقبال می‌کنیم». بنابراین به نظر می‌رسد نشست سه جانبه در پکن فارغ از راهکار مبتکرانه تهران نیست که در مواجهه با سیاست یکجانبه‌گرایانه آمریکا در پیش گرفته‌است.
اهداف چین
در بحبوحه گمانه‌زنی‌ها پیرامون آینده پرونده هسته‌ای ایران و تکاپوی قدرت‌های جهانی حول آن، پکن به بازیگری جدید در این عرصه تبدیل شده و این نقش‌آفرینی این سؤال را در اذهان مطرح کرده که چین در این میان چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ موضوعی که فارن پالیسی در مطلبی با همین عنوان به قلم «لی‌لی پایک» یک روز بعد از نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و چین به آن پرداخته است.
بر اساس این گزارش، چین که یکی از شرکای اصلی ایران است، نگران است که پرونده هسته‌ای ایران به مرحله‌ای بحرانی نزدیک شود. همزمان با افزایش نگرانی‌ها درباره آینده مذاکرات و برنامه هسته‌ای ایران، نشستی سه‌جانبه با روسیه و چین در پکن روز جمعه برگزار شد. این نشست با هدف بررسی مسأله هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌ها برگزار شد. نمایندگان سه کشور در این جلسه بر ضرورت پایان دادن به تحریم‌های یکجانبه غیرقانونی تأکید کردند و اعلام داشتند که تعاملات سیاسی و دیپلماتیک مبتنی بر احترام متقابل تنها راهکار عملی برای حل این بحران است. در نشست سه‌جانبه پکن، معاونان وزیران خارجه سه کشور با ارائه یک جبهه متحد، در بیانیه مشترک روز جمعه خواستار «رها کردن تحریم‌ها، فشار و تهدید به زور» شدند و پایبندی خود به عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای را تکرار کردند.
چین این تلاش دیپلماتیک را در شرایطی خطرناک انجام داده است. در فوریه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داد که ایران بیش از ۶۰۰ پوند ( حدود 272 کیلوگرم) اورانیوم را تا سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی کرده است. کارشناسان معتقدند ایران می‌تواند در عرض چند هفته به آستانه غنی‌سازی ۹۰ درصدی (مستعد ساخت سلاح) برسد. تانگ ژائو، عضو ارشد برنامه سیاست هسته‌ای بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، اظهار داشت: «به نظر می‌رسد چین بحران هسته‌ای ایران را در آستانه یک مرحله بحرانی می‌بیند.» چین و روسیه سابقه طولانی در دیپلماسی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران دارند. هر دو کشور از مذاکره‌کنندگان توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) بودند؛ توافقی که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و سیاست «فشار حداکثری» را برای وادار کردن ایران به پذیرش توافق محدودتری اتخاذ کرد، اما این تلاش ناکام ماند.
چین اما ضمن حمایت از اجرای کامل برجام، بر ضرورت رفع تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تأکید دارد؛ به‌ویژه آن دسته از تحریم‌هایی که فعالیت‌های اقتصادی عادی مانند بانکداری و بیمه را تحت تأثیر قرار داده‌اند. در مجموع، چین با اتخاذ سیاستی متعادل میان حمایت از ایران و حفظ روابط خود با غرب، به دنبال حفظ ثبات منطقه‌ای و جلوگیری از تشدید بحران است.
روسیه میانجی غیر معمول برای غرب
در تحولی غیرمنتظره در سیاست خارجی ایالات متحده، دونالد ترامپ از ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه، درخواست کرده است تا در مذاکرات هسته‌ای با ایران میانجی‌گری کند. ترامپ در تماسی تلفنی در فوریه این درخواست را مطرح کرد و مقامات آمریکایی و روسی نیز در دیداری در عربستان سعودی درباره این موضوع گفتوگو کردند. کرملین تأیید کرده است که روسیه آماده است «هر کاری که در توان دارد» برای تسهیل مذاکرات انجام دهد. این اقدام نشان‌دهنده تغییری بزرگ در فرآیندهای دیپلماتیک است و روسیه را به عنوان یک بازیگر کلیدی در این عرصه معرفی می‌کند.
با این حال، انتخاب روسیه به عنوان میانجی غیرمعمول به نظر می‌رسد، زیرا این کشور روابط اقتصادی و نظامی نزدیکی با ایران دارد. جاناتان لرد، مدیر «برنامه امنیت خاورمیانه» در مرکز امنیت نوین آمریکا با اشاره به این موضوع می‌گوید: «این روابط ممکن است نقش روسیه را به عنوان یک میانجی بی‌طرف تحت‌الشعاع قرار دهد.»
انگیزه‌های چین برای میانجی‌گری
از سوی دیگر، چین نیز انگیزه‌های خاص خود را برای ورود به دیپلماسی مرتبط با ایران دارد. پس از میانجی‌گری موفقیت‌آمیز میان عربستان سعودی و ایران در سال ۲۰۲۳، چین به دنبال فرصت‌های بیشتری برای تقویت تصویر خود به عنوان یک قدرت بزرگ مسئول است. یون سان، مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون، اظهار داشت: «پکن به دنبال بازتعریف نقش خود در تحولات بین‌المللی است و نمی‌خواهد این طور به نظر برسد که توسط روسیه و ایالات متحده کنار گذاشته شده است، به‌ویژه پس از آنکه از بحث‌های مربوط به اوکراین کنار گذاشته شد.»
نشست سه‌جانبه روز جمعه در پکن، تنها یک تلاش اولیه برای هماهنگی مواضع سه کشور بود و نمی‌تواند یک ازسرگیری واقعی مذاکرات باشد. اما هماهنگی سه کشور (چین، ایران و روسیه) یادآوری این نکته برای ترامپ است که حتی با نزدیک‌تر شدن به روسیه، ایالات متحده با گروهی از دولت‌های مخالف آمریکا (چین، ایران، روسیه و کره شمالی) مواجه است که ارتباطات تنگاتنگی دارند. همین هفته، چین، ایران و روسیه برای پنجمین سال متوالی مانورهای دریایی مشترک خود را در خلیج عمان برگزار کردند. با این حال، تاکنون ترامپ بیشتر تمایل نشان داده است که با دشمنان سنتی آمریکا مانند روسیه همکاری کند تا با متحدانش، چه در جنگ اوکراین و چه در مذاکرات جدید هسته‌ای ایران.
