میترا جلیلی
دبیر گروه علم و فناوری

 
درحالی که کاربران بعد از برداشته شدن گام نخست رفع فیلترینگ، چشم به راه گام دوم بودند و انتظار داشتند تا پایان سال 1403 شاهد برطرف شدن محدودیت‌های حداقل دو پلتفرم دیگر شوند، نتیجه تازه‌ترین جلسه شورای عالی فضای مجازی که به ریاست رئیس جمهوری برگزار شد، آب پاکی را روی دست همه ریخت؛ خبری که نشان می‌دهد شورای عالی فضای مجازی در مورد گام دوم رفع فیلتر هیچ تصمیمی نگرفته و این قفل همچنان بسته می‌ماند تا سال 1404 را هم با دغدغه فیلترینگ آغاز کنیم.
 
رفع فیلترینگ به سال آینده موکول شد
خبر کوتاهی که در پایگاه اطلاع‌رسانی دولت منتشر شد، نشان می‌دهد در این جلسه، اعضا به بررسی دستور جلسه پرداختند و مقرر شد مباحث مطرح شده در جلسه آتی شورا، نهایی شود. هرچند درباره جزئیات این جلسه اطلاعاتی منتشر نشده، ولی برخی منابع آگاه می‌گویند وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در این جلسه تلاش زیادی داشته تا اعضای مخالف رفع فیلترینگ را متقاعد کند که محدودیت شبکه اجتماعی یوتیوب برداشته شود. البته این تلاش به سرانجام نرسید و مقرر شد که ادامه بحث‌ها در جلسه آینده انجام شود. ستار‌هاشمی البته بارها بر این موضوع تأکید کرده بود که نمی‌توان زمان دقیقی برای رفع فیلتر هیچ‌یک از پلتفرم‌ها ارائه داد و به بیان دیگر امکان شفاف‌سازی وجود ندارد. وی در عین حال پیش از این در گفت‌وگو با «ایران» یادآور شده بود که دولت و به طور مشخص وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پا پس نخواهد کشید و از هیچ تلاشی برای رفع فیلتر از شبکه‌های اجتماعی مسدود شده، فروگذار نخواهد کرد.
با اینکه هنوز یک سه‌شنبه دیگر تا پایان سال، پیش‌رو داریم و جلسه این شورا می‌تواند برگزار شود ولی احتمال برگزاری آن بسیار پایین است، بنابراین گمان نمی‌رود که بتوانیم در سال 1403 شاهد برداشته شدن گام دوم رفع فیلترینگ باشیم؛ موضوعی که اگر به ثمر می‌نشست بی شک شادکامی بسیاری از مردم را به همراه داشت و با شور و شوق و امید بیشتری به استقبال سال جدید می‌رفتند.
مذاکرات به نتیجه می‌رسد؟
شاید صحبت‌های سخنگوی دولت که از احتمال رفع فیلتر تلگرام و یوتیوب تا پایان سال خبر داده بود و همچنین تأکید آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری دولت دوازدهم بر این موضوع بود که مردم را نسبت به پایان یافتن برخی دیگر از محدودیت‌ها تا پایان سال دلگرم کرده بود؛ امیدی که با نبود اجماع بر سر رفع فیلترینگ یا شاید هم مورد قبول قرار نگرفتن شروط ایران ازسوی مدیران پلتفرم‌های خارجی، عملاً از بین رفت.
یکی از شروط ایران برای پلتفرم‌های خارجی، استقرار سرور این شبکه‌های اجتماعی در کشور بوده که البته هنوز این موضوع رخ نداده است؛ هرچند به تازگی محمدامین آقامیری، دبیر شورای عالی فضای مجازی از آغاز مذاکرات بین ایران و این پلتفرم‌ها خبر داده و یادآور شده بود: «برخی پلتفرم‌ها از این پیشنهاد استقبال کرده‌اند و بعضی هم درحال بررسی این پیشنهاد هستند.»
با اینکه برخی، از لزوم استقرار سرور شبکه‌های اجتماعی در داخل کشور حمایت می‌کنند در مقابل اما برخی هم معتقدند به تعویق انداختن رفع فیلترینگ تا زمان به نتیجه رسیدن مذاکرات با پلتفرم‌ها، بسیار زمانبر است. از نگاه برخی از کارشناسان هم مذاکره با پلتفرم‌های خارجی برای رفع فیلترینگ، به نتیجه نمی‌رسد. ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس پیشین مرکز ملی فضای مجازی یکی از این افراد است که به تازگی به این موضوع اشاره کرده است. وی دراین باره گفت: «بعید است که مذاکره با پلتفرم‌های خارجی برای رفع فیلترینگ به نتیجه برسد؛ چراکه ملاحظات سیاسی در این زمینه وجود دارد، بنابراین توافق با این پلتفرم‌ها به دلیل تحریم‌ها، قابلیت به نتیجه رسیدن ندارد و باید شورای عالی فضای مجازی به صورت یکطرفه تصمیم‌گیری کند، همانند سایر مواردی که تحریم را دور زده‌ایم.»
 
نیازمند پلتفرم‌های داخلی قدرتمند هستیم
البته بعضی دیگر از فعالان حوزه فضای مجازی هم معتقدند در صورت داشتن پلتفرم‌های داخلی قدرتمند، به راحتی می‌توان بدون هیچ پیش شرطی، رفع فیلتر همه پلتفرم‌های مسدود شده در ایران را انجام داد، چراکه اگر نیازهای کاربران در پلتفرم‌های بومی برطرف شود، کاربران نمونه داخلی را انتخاب خواهند کرد. البته چنین نگاهی نیز قطعاً زمانبر است و باید تولید محتوای مناسب و جذاب در کشور با توان بیشتری صورت بگیرد.
 به اعتقاد این گروه، شورای عالی فضای مجازی راه اشتباهی را در پیش گرفته است چراکه به دلایل مختلف، شبکه‌های اجتماعی خارجی، شرط ایران برای استقرار سرورهای خود در ایران را نخواهند پذیرفت. این کارشناسان، یکی از مهم‌ترین موانع را تحریم‌ها می‌دانند و معتقدند اگر با این نگاه پیش برویم، هرگز وعده دولت چهاردهم برای رفع فیلتر پلتفرم‌های خارجی مسدودشده نمی‌تواند عملی شود و شاهد برداشته شدن گام دوم رفع فیلتر نخواهیم بود. حال باید منتظر ماند و دید تحویل سال، تحولی در نگاه مخالفان رفع فیلترینگ و از بین رفتن دو قطبی موجود در شورای عالی فضای مجازی ایجاد خواهد کرد یا خیر.