حدیث حدادی
گروه اقتصادی

میدان گازی مشترک پارس جنوبی یکی از بزرگ‌ترین میدان های گازی جهان است که با تولید 70 درصد از گاز مصرفی، مهم‌ترین منبع تأمین انرژی کشور محسوب می‌شود. در واقع از این میدان گازی، گاز مورد نیاز بخش‌های خانگی، نیروگاهی و صنایع تأمین می‌شود. همچنین حدوداً بیش از ۴۰ درصد از بنزین مصرفی کشور را نیز تأمین می‌کند.
درحال حاضر میدان گازی پارس جنوبی دچار افت فشارطبیعی شده به طوری که به گفته وزیر نفت، «با تداوم این روند کنونی، از سال 1406 به بعد به میزان یک فاز از تولید پارس جنوبی کاهش خواهد یافت.»
از راه‌اندازی و اولین استخراج گاز از این میدان گازی مشترک بین ایران و قطر حدوداً سه دهه می‌گذرد که یکی از دلایل افت فشار آن نیز همین امر است. با توجه به این افت فشار میزان تولید نیز روند کاهشی به خود گرفته است. از همین رو قطر از چند سال گذشته اقدام به ایجاد سکوهایی به منظور افزایش فشار کرد تا حجم تولید خود در این حوزه را دستخوش افزایش کند و احتمالاً تا دو سال آینده این سکوها آماده خواهد بود. بنابراین کشور قطر بیشتر از ایران از این میدان گازی مشترک تولید دارد. در واقع با این امکاناتی که قطر برای این میدان گازی در نظر گرفته است به دلیل اختلاف فشاری که وجود دارد، گاز بخش ایران نیز به سمت قطر حرکت خواهد کرد.
بنابراین طرح فشارافزایی میدان گازی مشترک پارس جنوبی با هدف «جبران افت فشار»، «حفظ تولید حداکثری گاز»، «کاهش ناترازی گاز و بنزین» و «جلوگیری از مهاجرت گاز به قطر از این میدان مشترک»، با امضای قراردادهای مربوطه در حضور رئیس‌جمهوری و مدیران ارشد صنعت نفت وارد فاز عملیاتی شد. ارزش این قراردادها حدود ۱۷ میلیارد دلار است، با اجرای این طرح افزون‌ بر حفظ امنیت انرژی کشور، زمینه اشتغال ۱۷ هزار نفر به‌صورت مستقیم و ۵۰ هزار نفر به‌صورت غیرمستقیم فراهم می‌شود. این درحالی است که در دولت سیزدهم ۴ قرارداد مقدماتی با هدف آشنایی پیمانکاران با این حوزه با سقف ۴۰۰ میلیون دلار بسته شده بود که با رقم قرارداد دولت چهاردهم (۱۷ میلیارد دلار) تفاوت فاحش دارد و به گفته وزیر نفت «با کمال تأسف یک سنت هم برای این قرارداد هزینه نشده است.»  در راستای امضای قرارداد فشار افزایی پارس جنوبی که با حضور 4 پیمانکار داخلی انجام شد؛ وزیرنفت عنوان کرد: «امضای چنین قراردادی در واقع تولدی دیگر برای بزرگ‌ترین میدان گازی کشوراست که حدود ۱۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در آن صورت گرفته است.»
محسن پاک‌نژاد افزود: «مطابق اهداف کمی تعیین شده در برنامه هفتم توسعه قرار است که در پایان برنامه، تولید گاز خام کشور به یک میلیارد و ۳۴۰ میلیون متر مکعب برسد. در واقع باید همزمان با افزایش تولید طرح‌های نگهداشت، توان تولید هم اجرا شود تا از افت تولید جلوگیری شود.»
وی تأکید کرد:« راساس برآوردهای کارشناسی، مجموعه طرح‌های توسعه و نگهداشت توان تولید به سرمایه‌گذاری حدود ۷۵ میلیارد دلار نیاز دارد که حدود ۵۳ میلیارد دلار آن به توسعه میادین گازی جدید و ۲۲ میلیارد دلار آن مربوط به طرح‌های نگهداشت توان تولید از جمله طرح فشارافزایی پارس جنوبی است.»  وی با یادآوری این نکته که ۴۰ درصد بنزین کشور از پارس جنوبی تأمین می‌شود، افزود: «از آنجا که بخشی از میعانات گازی این منطقه تبدیل به بنزین می‌شود، عدم اجرای این طرح سبب تشدید ناترازی بنزین در کشور می‌شود.»

جزئیات طرح فشارافزایی پارس جنوبی در هفت مرکز
وزیر نفت تأکید کرد:« تحقق اهداف کمی برنامه هفتم در زمینه تولید گاز و بنزین به اجرای این طرح وابسته است؛ طرح فشار افزایی شامل ۷ هاب یا مرکز است که هر کدام شامل ۴ سکو است و هر سکو شامل یک سکوی تولید برق، یک سکوی اقامتی و دو سکو برای استقرار کمپرسورهای فشارافزایی است.»

 ناترازی 50 درصدی گاز تا یک دهه آینده
مهدی عرب صادق، کارشناس دیپلماسی انرژی در گفت‌و‌گوبا خبرنگار «ایران» عنوان کرد: «بر اساس آمار رسمی وزارت نفت و داده‌های منتشرشده در پایگاه‌های اطلاع‌رسانی دولتی، ایران با وجود دارا بودن دومین ذخایر گازی جهان، در آستانه یک چالش جدی در تأمین گاز قرار دارد که در صورت تداوم روند کنونی، کشور تا کمتر از یک دهه آینده با ناترازی بیش از ۵۰ درصدی گاز مواجه خواهد شد. براساس گزارش شرکت ملی نفت ایران، مصرف داخلی گاز در سال ۱۴۰۲ به حدود 246 میلیارد مترمکعب رسید، در حالی که تولید سالانه حدود 275 میلیارد مترمکعب است. این شکاف 30 میلیارد مترمکعبی، نشانگر آغاز بحرانی است که نیازمند اقدامات فوری است.» عرب صادق با اشاره به سیاست «فشار افزایی» (افزایش برداشت از مخازن موجود) افزود: «بر اساس برنامه وزارت نفت، فشارافزایی می‌تواند سالانه تا ۱۰ میلیارد مترمکعب به تولید گاز اضافه کند، اما این رقم حتی نیمی از نیاز فعلی را پوشش نمی‌دهد. برای جبران این کمبود، کشف حداقل ۳ میدان جدید در سطح میدان پارس جنوبی در پنج سال آینده ضروری است. طبق داده‌های اکتشافی وزارت نفت، ایران در یک دهه گذشته تنها ۲ میدان گازی کوچک با ذخیره حدود ۱۴ تریلیون مترمکعب کشف کرده است، در حالی‌که قطر در همین دوره با کشف میدان «نورث فیلد اکسپنشن»، ذخایر گازی خود را تا ۲۵ درصد افزایش داد.»

تحریم‌ها و فرار سرمایه‌گذاری؛ مانعی بر سر راه توسعه
وی تأکید کرد:« تحریم‌های بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش گاز را به کمتر از ۲ میلیارد دلار در سال کاهش داده است. درحالی که قطر تنها در فاز توسعه میدان گازی «نورث فیلد»، ۴۰ میلیارد دلار جذب سرمایه کرده، ایران برای حفظ سهم خود در پارس جنوبی نیازمند ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی است. اما محدودیت نقل و انتقال مالی، شرکت‌های بین‌المللی را از مشارکت بازداشته است. از همین رو کاهش سرمایه‌گذاری موجب شده سهم ایران از میدان مشترک پارس جنوبی به ۳۵ درصد برسد، در حالی که قطر با بهره‌برداری از فناوری‌های پیشرفته، ۶۵ درصد این میدان را استخراج می‌کند.»

فناوری قدیمی؛ عامل اتلاف منابع و کاهش برداشت
عرب صادق با انتقاد از تکنولوژی منسوخ بخش بالادستی صنعت گاز ایران، اظهار کرد:« بررسی‌ها نشان می‌دهد راندمان استخراج گاز در ایران به‌طور متوسط حدود ۲۰ درصد است، در حالی‌که این رقم در قطر با استفاده از کمپرسورهای پیشرفته و سیستم‌های بازیابی گاز، به ۷۰ درصد می‌رسد. اگر وزارت نفت فناوری خود را به‌روزرسانی کند، می‌تواند سالانه تا ۶۰ میلیارد مترمکعب برداشت گاز از پارس جنوبی را افزایش دهد.»  وی با اشاره به مسأله مشعل‌سوزی بیان کرد: «سالانه حدود ۱۹ میلیارد مترمکعب گاز همراه در ایران سوزانده می‌شود که معادل ۵ میلیارد دلار اتلاف منابع است. این رقم بخش قابل توجهی از کل تولید گاز کشور است، در حالی که متوسط جهانی مشعل‌سوزی تنها ۵ درصد است و متأسفانه ما رتبه دوم مشعل سوزی در دنیا را داریم.»

راهکارهای فوری: از دیپلماسی انرژی تا جذب فناوری
عرب صادق گفت: «افزایش همکاری با کشورهای فناور واستفاده از ظرفیت‌های کشورهایی مانند روسیه و چین برای انتقال دانش فنی کمپرسورهای پر فشار، توجه به میادین خشکی که طبق آمار وزارت نفت، ۳۰ درصد ذخایر گازی ایران در میادین خشکی قرار دارد که نیازمند اکتشاف و توسعه است از جمله راهکار‌های خروج از این بحران است. علاوه بر آن کاهش مصرف داخلی به این معنا که سهم بخش خانگی از مصرف گاز به ۳۳ درصد می‌رسد، در حالی که استاندارد جهانی زیر ۲۰ درصد است و واردات گاز از کشور روسیه که بیش از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب گاز مازاد پس از جنگ اوکراین و تحریم نسبی در بازارهای اروپا دارد نیز از جمله دیگر اقداماتی است که باید صورت گیرد.»