محمدمحسن فایضی
کارشناس مسائل فلسطین

در این قسمت از ستون روتوش به بهانه 8 مارس که روز جهانی زن نامیده می‌شود، به سراغ زن در فلسطین رفته ایم. یک نکته هم باید ذکر شود که آمارهایی که در ادامه بررسی می‌شود، مربوط به قبل 7 اکتبر 2023 است.
وقتی از جامعه و انسان فلسطینی صحبت می‌شود، نمی‌توان «زن» را در این جامعه ندید و برای درک آن تلاش نکرد. در فلسطین هم مانند تمام جوامع قرن جدید، مسأله زن، آزادی و جایگاهش و مسائل متأثر از آن مثل خانواده و... موضوع و مسأله است؛ اما زن در فلسطین با موضوعات دیگری چون آوارگی، جنگ، مقاومت و شهادت عجین و درهم تنیده شده است.
وقتی از زن در فلسطین صحبت می‌کنیم، باید توجه داشت که اتفاقاً داریم از کودک فلسطینی می‌گوییم یا به تعبیری از دختر فلسطینی حرف می‌زنیم. دلیل آن هم هرم سنی فلسطینی‌هاست. جمعیت فلسطین را می‌توان جامعه جوان خطاب کرد به گونه‌ای که طبق آمار سال 2021، 38‌درصد جمعیت زیر 15 سال سن دارند و جزو جوان‌ترین جوامع است.
هرچند این آمار بین نوارغزه و کرانه باختری تفاوت قابل توجهی دارد. در نوارغزه جمعیت زیر 15 سال 41% است و در کرانه باختری 35%. با آنکه تنها 3.7 % از جمعیت فلسطینی بالای 65 سال سن دارند. این شرایط در نوارغزه 3.7% و در کرانه باختری 2.8 درصد است.
 مفهوم خاص خانواده در نوارغزه، تأثیر مستقیمی بر زندگی زنان گذاشته است‌. به طور مثال علیرغم بالاتر بودن نسبت جمیتی مردان به زنان و بالاتر بودن طول عمر زنان نسبت به مردان (75 سال در مقابل 73 سال) اما درصد خانوارهایی که سرپرست آنها زنان هستند تنها 11% است. این رقم در نوارغزه تا 9% کاهش می‌یابد.
در کنار مفهوم خانواده، کارکردهای خانواده و نقش زنان همچنان‌ چون دهه‌های گذشته برقرار است‌. به طور مثال می‌توان به نرخ فرزند‌آوری اشاره کرد‌.
 هرچند نرخ فرزندآوری در فلسطین و بالاخص در نوارغزه مانند اکثر مناطق غرب آسیا و کشورهای عربی رو به کاهش است اما گویا همچنان چند دهه از این مسیر جهانی عقب‌تر است.
نرخ فرزند‌آوری در سال 1999 به ترتیب برای نوارغزه و کرانه باختری 5.8 و 4.1 فرزند بوده که در سال 2022 به ترتیب به 3.9 و 3.8 رسیده است. که البته باز این رقم نزدیک به 4 برابر نرخ جمعیت در میان کشورهای منطقه‌ای عددی بالا و قابل توجه است.(نرخ فرزند‌آوری در ایران 1.2 است)
یکی از دلایل داشتن جمعیت جوان نوارغزه همین نرخ فرزند‌آوری تا سال 2000 روی نرخ 5 بوده است و علی‌رغم دو دهه محاصره باریکه نوارغزه، همچنان فرزند‌آوری و فرهنگ خانواده حفظ شده و حدود 4 است.
یکی از مسائل زنان در کشورهای عربی و خاورمیانه، میزان سواد و رابطه آن با سن ازدواج است‌‌. در برخی کشور‌های عربی و بواسطه سن پایین ازدواج به سواد و تحصیلات عالی اهمیت داده نمی‌شود. اما فلسطین مصداق جامعه‌ای است که می‌توان گفت آن مفهوم سنتی خانواده، اهمیت ازدواج و... را حفظ کرد اما جزو کمترین نرخ بی‌سوادی در دنیا بود!
براساس آمار سال 2019 حدود 40 % دختران فلسطینی هنگام ازدواج کمتر از ۱۸ سال سن داشته‌اند که البته تنها 5% آنها قبل از ۱۵ سالگی ازدواج کرده‌اند(کودک همسری مسأله جدی‌ای نیست). لذا بخش زیادی از ازدواج دختران در غزه قبل از 18 سالگی اتفاق می‌افتاد که نشان از باقی ماندن فرهنگ سنتی اسلامی تشکیل خانواده است. اما علی‌رغم این مسأله نرخ بی‌سوادی در زنان فلسطینی حدود 2.1 % و حتی کمتر از نرخ کل بیسوادی در فلسطین به میزان 2.6 % است.
زن فلسطینی در خاندان و خانواده حمایت و پشتیبانی می‌شود. زن در نوارغزه هنوز براساس مفهوم سنتی خانواده بر مدار مادری و فرزند‌آوری می‌چرخد؛ اما هویت و احترام زن در فلسطین همچنان مانند تاریخ و فرهنگ تاریخی این سرزمین برقرار است. هویت و سرنوشت در ادبیات، شعر و حتی کارهای گرافیکی فلسطین، نقش زن برقرار است. برونداد این نگرش را می‌توان در کارهای گرافیکی، تصاویر و... منتشر شده از خبرهای طوفان الاقصی نگریست.
این فرهنگ و هویت فلسطینی، اسلامی در جریان‌های سیاسی و مقاومت فلسطینی بالاخص مقاومت نوارغزه قابل رؤیت است. اهمیت به زن، موجب شده است اگر اسرائیل تا قبل 7 اکتبر 5 هزار فلسطینی را اسیر کرده بود، تنها 36 نفر از آنها زن بودند و ترجیح می‌دهد برای زن‌ها مجازات و محدودیت‌های دیگری در نظربگیرد. اکنون هم باوجود اسیر بودن حدود 9 هزار نفر اما بعد 7 دور تبادل در مرحله اول آتش‌بس تنها 21 زن اسیر باقی مانده‌اند.