گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
گروسی: فرصت‌هایی برای سازش وجود دارد
نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیروز در حالی برگزار شد که مطابق آنچه در وبگاه آژانس منتشر شده بود، موضوع راستی‌آزمایی و نظارت بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل (2015) در کنار بررسی ایمنی هسته‌ای ۲۰۲۵ و بررسی امنیت هسته‌ای ۲۰۲۵ از جمله مهم‌ترین موضوعات مورد بررسی در این دور از نشست خواهد بود.
در جریان نشست قبلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نوامبر ۲۰۲۴ مقرر شده بود رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حداکثر تا بهار 2025 گزارش جامعی از دیدگاه آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران ارائه دهد که گروسی در نشست دیروز درباره آن گفت:«من در پاسخ به درخواست شورای حکام در قطعنامه نوامبر ۲۰۲۴، ارزیابی جامع و به‌روزی از وجود مواد هسته‌ای اعلام‌نشده و استفاده از آن در رابطه با مسائل باقی‌مانده برنامه هسته‌ای ایران در گذشته و حال ارائه خواهم کرد.» پیش از این برخی منابع مطلع در این رابطه به «ایران» گفته بودند که گروسی ارائه گزارش جامع خود را تا روزهای پایانی بهار 2025 (در نشست بعدی شورای حکام) به تعویق خواهد انداخت و این امر نشانه مثبتی برای باز ماندن پنجره گفت‌و‌گو و تعامل است.
این دیدگاه از این جهت مطرح شده است که ارائه گزارش جامع بر مبنای قطعنامه شورای حکام در نوامبر 2024، به معنای آماده کردن مقدمات دعوای جدید با ایران و زمینه‌سازی برای فعال کردن «اسنپ بک» است. فلذا اگر ارائه گزارش تا آستانه ژوئن 2025 به تعویق نمی‌افتاد، با توجه به فرصت کم باقی مانده برای ابهام‌زدایی از ملاحظات ادعایی اعضای شورای حکام و راستی‌آزمایی، بن‌بست جدی را برای هر دو طرف به وجود می‌آورد.
امیدواری گروسی
به ملاقات با مقامات ایرانی
با این حال گروسی بر ضرورت تعامل در سطح بالا (با ایران) برای پیشرفت واقعی تأکید کرد و گفت:«بازدید من از تهران در نوامبر گذشته و ملاقات با رئیس‌جمهوری، مسعود پزشکیان و وزیر امور خارجه، عباس عراقچی نشان می‌دهد که ممکن است فرصت‌هایی برای سازش و اقدامات سازنده وجود داشته باشد. امیدوارم بزودی دوباره آنها را ملاقات کنم و به گفت‌و‌گوی مؤثر و نتایج ملموس برسم.»
براساس آنچه در وبگاه آژانس تحت عنوان «بیانیه دبیرکل برای شورای حکام» منتشر شده است و همچنین سؤالات خبرنگاران در کنفرانس خبری بعد از نشست، مهم‌ترین موضوع درباره برنامه هسته‌ای ایران «افزایش میزان ذخیره‌سازی اورانیوم غنی شده 60 درصد U-235 ایران به ۲۷۵ کیلوگرم است که در گزارش قبلی آژانس (3 ماه قبل) میزان آن ۱۸۲ کیلوگرم عنوان شده بود.» گروسی درباره این میزان ذخیره‌سازی گفت:«ایران تنها کشور غیرهسته‌ای است که به این سطح غنی‌سازی می‌رسد و این موضوع برای من نگرانی جدی ایجاد می‌کند.»
بیانیه گروسی که به استناد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد (۲۰۱۵) ارائه شده، صراحتاً عنوان کرده ایران چهار سال است که تعهدات هسته‌ای خود از جمله اعمال موقت پروتکل الحاقی را بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) اجرا نمی‌کند. در نتیجه چهار سال است که آژانس نتوانسته است دسترسی مکمل در ایران انجام دهد. ادعای مطرح شده در بیانیه گروسی، در صورتی است که اقدامات ایران، در واکنش به خروج غیرقانونی آمریکا از برجام و عدم پایبندی اروپا به تعهدات برجامی صورت گرفته و ایران بر اساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام که به حقوق ذاتی کشور در مقابل عدم پایبندی طرف مقابل اشاره دارد، اقدام به کاهش تعهدات خود کرده است. همچنین ایران پروتکل الحاقی را بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی و به دلیل عدم پایبندی طرف‌های دیگر به تعهدات خود از تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ (۵ اسفند‌ماه ۱۳۹۹) متوقف کرده است.
واکنش بقایی
به ادعاهای گروسی
گروسی در بخش دیگری از بیانیه خود ادعاهایی درباره عدم پذیرش 4 بازرس آژانس از سوی ایران، یافته‌های آژانس در مورد ذرات اورانیوم با منشأ انسان‌ساز در مکان‌های اعلام‌نشده، تولید فلز اورانیوم در یک آزمایشگاه و عدم اجرای کد ۳.۱ را مطرح کرده است؛ موضوعی که با واکنش صریح اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان مواجه شد. بقایی در کنفرانس خبری روز دوشنبه در پاسخ به سؤالی پیرامون ادعاهای مطرح شده از سوی آژانس با تأکید بر اینکه «فعالیت‌های هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است»، گفت:«آژانس همه امکانات لازم را دارد، مبنی بر اینکه کارهای رصد خود را انجام دهد، بنابراین استفاده از عباراتی که بارها تکرار شده نادرست است و در واقع بیان این اظهارات سازنده نیست.»
وی افزود:«ما متوجه هستیم که این تحرک در چهارچوب خواسته‌هایی است که متأسفانه بعضی از کشورهای غربی در جریان یک قطعنامه شورای حکام طلب کرده‌اند و خود این موضوع نشانگر این است که منشأ و مبنای چنین گزارش‌هایی کاملاً سیاسی است و نه نیاز‌سنجی فنی.»
بقایی افزود:«ما منتظر می‌مانیم که ببینیم در هفته‌ها و ماه‌های آینده از حیث تصمیم‌های آژانس چه اتفاقی خواهد افتاد و بر اساس آن قطعاً واکنش مقتضی را خواهیم داشت، ولی به طور کلی عرض می‌کنم که نظردهی یا اعلام نظر بر مبنای نگاه‌های سیاسی برخی از کشورها، زیبنده مراجع رسمی بین‌المللی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیست.»
به نظر می‌رسد ایران در صدد است تا همزمان که با استفاده از ظرفیت‌های فکری و سیاسی خود، تلاش می‌کند تا پرونده هسته‌ای را حل کند در عین حال، به اتفاقات پشت صحنه در لابی‌های آژانس و محافل سیاسی و امنیتی غرب و اسرائیل نیز توجه دارد. این رویکرد می‌تواند مانعی برای گروه‌های تندرو در غرب باشد که قصد دارند ماشه برجام را فعال کنند و پرونده هسته‌ای ایران را دوباره به شورای امنیت سازمان ملل ببرند. با این حال، افزایش مهلت برای ایران و آژانس، فرصت مناسبی برای رسیدن به یک نقطه مشترک در ابهام‌زدایی از ادعاها فراهم می‌کند. در ماه‌های پایانی برجام، این دو طرف می‌توانند با مکانیسمی قابل اجرا، واکنشی متفاوت و مبتنی بر تعامل
نشان دهند.
