رضا دبیری‌نژاد
کارشناس فرهنگی

آنچه به انسان هویت می‌بخشد فرهنگ است و همین فرهنگ باعث تمایزها و شباهت‌ها می‌شود و در واقع ایجاد ملل مختلف بر اساس همین تمایزها بوده است. ایجاد فرهنگ و ملل را می‌توان امری دوسویه و وابسته به هم دانست.
کثرت ملت‌ها و اقوام نشان دهنده کثرت فرهنگ‌ها است؛ فرهنگ‌ها تلاش می‌کنند خود و دیگری‌های بیشتری بسازند اما به همین میزان فرهنگ مرز مشترک خود و دیگری است. بر این اساس فرهنگ همان میزان که جدا کننده ملت‌ها است می‌تواند امکان ارتباط و نزدیکی ملت‌ها نیز باشد، دستاوردهای فرهنگی مانند آثار هنری بر این مرز قرار گرفته‌اند. آثار هنری به همان میزان که فردی محسوب می‌شوند می‌توانند تعلقات جمعی نیز ایجاد کنند و به همان میزان که آثار فرهنگی به یک کشور و یا یک قوم تعلق دارند می‌توانند از مرزها و محدودیت‌های کشورها عبور و به ملت‌های دیگر نفوذ کنند. بر مبنای همین قابلیت است که می‌توان دیپلماسی فرهنگی و حتی دیپلماسی هنر را قدرتمندتر از دیپلماسی سیاسی دانست و در روزگار محدودیت‌های سیاسی از قدرت و توان دیپلماسی فرهنگی استفاده کرد. هر فرهنگی به میزان تجربه‌های تاریخی اشتراکاتی با فرهنگ‌های دیگر دارد و همین اشتراکات می‌تواند مبنای گفت‌و‌گو و دیپلماسی فرهنگی قرار گیرد. از این رو برای کشور ایران که دارای موقعیت جغرافیایی ویژه است و به واسطه این موقعیت جغرافیایی همواره در حال تبادل با کشورها و ملت‌های دیگر بوده است ظرفیت‌های ویژه برای تحقق دیپلماسی فرهنگی وجود دارد. در نظر داشته باشیم که دیپلماسی فرهنگی مردم جامعه را هدف قرار می‌دهد و با تأثیر بر جامعه سعی می‌کند نهادهای سیاسی و دولت‌ها را نیز تحت تأثیر قرار دهد. برای پیشبرد دیپلماسی فرهنگی امکان تجربه و تماس فرهنگی بیشتر، سرعت تحقق روابط فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی را بیشتر می‌سازد. رفت و آمدهای فرهنگی اعم از برگزاری رویدادهای فرهنگی جشنواره‌های بین‌المللی و یا نمایشگاه‌های موزه‌ای همگی فرصتی برای تماس و تجربه فرهنگی ملل هستند. تماس‌ها و تجربه‌های فرهنگی تلاش می‌کنند تا غریبگی و ناآشنایی را بکاهند و از طریق آشنایی بیشتر امکان نزدیکی بین ملل را فراهم سازند. ناآشنایی بین ملت‌ها باعث سوءتفاهم یا به وجود آمدن تصاویر غلط می‌شود. در حالی که روابط فرهنگی می‌تواند تصاویر غلط را بزداید و تصویر درست فرهنگی بسازد. کشور ایران دارای تجربه تبادلات فرهنگی در دو حوزه تبادلات فرهنگی همجوار و غیرهمجوار است که در حوزه ملل همجوار دارای اشتراکات. فرهنگی بیشتری هستیم اشتراکات قومی، آداب، رسوم و حتی شباهت‌های میراثی که برای مردمان هر دوسوی مرزهای فرهنگی جذاب است و می‌تواند همین اشتراکات مبنای گفت‌و‌گوهای بیشتر باشد. ایران در چهارسوی مرزهای خشکی و دریایی خود دارای همسایگان متعددی است که هر کدام یک فرصت فرهنگی محسوب می‌شوند و در شرایط کنونی نیازمند تبادلات فرهنگی بیشتری هستیم. در دنیای کنونی که رسانه‌های مختلف برآنند تا تصاویر نادرست از مردم ایران بسازند آنچه می‌تواند راوی درست این ملت باشد خود فرهنگ ایرانی‌ست، فرهنگی که باید لمسش کرد و آن را حس کرد تا واقعیت آن را دریافت. حضور در کشورهای همسایه با رویدادهای فرهنگی می‌تواند بازارهای هنر و فرهنگ ایران را رونق ببخشد و این رونق بیشتر هم سبب پویایی در فضای فرهنگی هنری و هم سبب کمک به اهالی فرهنگ و هنر می‌شود. امروزه رویدادهای بین‌المللی هنری می‌توانند دنیای هنری جامعه را وسعت ببخشند و جهان پرمخاطب‌تری بسازند. گسترش دیپلماسی فرهنگی هنری را امروزه باید از وظایف اصلی مدیریت هنری و فرهنگی تلقی کرد که سبب گسترش فعالیت هنری می‌شود. قطعاً حضور در کشورهای همسایه که شباهت‌های ذائقه‌ای بیشتری با ما دارند می‌تواند آغازگر بهتر و اثربخش‌تری در این زمینه باشد و راه سهل‌تری را پیش روی دیپلماسی فرهنگی و هنری قرار دهد.