طوفان شروع می‌شود، گردوخاک آسمان را تیره‌و‌تار می‌کند، خانه‌ها در شن مدفون می‌شوند و گردوخاک ته‌مانده‌های زندگی را می‌بلعد.
در شرایطی که به دلیل بارش برف وباران آسمان بسیاری از مناطق کشور و کلانشهرها آلایندگی کمتری از گذشته دارد شهرها و روستاهای شمال سیستان و بلوچستان با هوای آلوده‌ روزگار سر می‌کنند. به‌طوری که بر اساس شاخص‌های هواشناسی سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی آلوده‌ترین استان‌های کشور شناخته شدند.
در استان سیستان و بلوچستان شاخص آلودگی هوا در ایستگاه‌های شبکه بهداشت و درمان شهرستان زهک (۵۰۰) و اداره کل محیط زیست زاهدان (۵۰۰) بود. همچنین در این استان شاخص آلودگی هوا در ایستگاه‌های معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زابل (۴۵۸) و مرکز خدمات سلامت شهید دستغیب (۳۰۳) بود.
نوع آلاینده هوا در این ایستگاه‌ها متشکل از ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرومتر (در حدود یک هفتم قطر یک تار موی انسان) است. این ذرات یکی از آلاینده‌های معیار به شمار می‌رود و غلظت این آلاینده با گسترش خشکسالی و وقوع طوفان‌های گردوغبار، افزایش می‌‌یابد.
چند روزی می‌شود که وزش طوفان گردوخاک در 5 شهرستان شمال سیستان و بلوچستان شامل زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز شدت گرفته و مدارس و ادارات این استان را به تعطیلی کشانده است. کارشناسان این شرایط را نتیجه مستقیم خشکسالی، اعلام کرده و معتقدند، 3 عامل کلیدی شامل «کاهش 95 درصدی ورودی آب هیرمند از افغانستان به ‌دلیل سدسازی‌های یکجانبه و عدم اجرای توافقنامه‌های تاریخی»، «خشکسالی 20 ساله ناشی از تغییرات اقلیمی» و «فقدان برنامه‌ریزی بلندمدت برای احیای تالاب‌ها و مهار کانون‌های گردوغبار» سبب ایجاد چنین شرایطی در استان شده است. حتی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم اعلام کرده اگر روند کنونی ادامه یابد تا 5 سال آینده حدود 80 هزار نفر از ساکنان مجبور به ترک سیستان خواهند شد.
«وحید راهداری» عضو هیأت علمی دانشگاه زابل نیز در این خصوص اظهار کرد: «گردوغبار در این منطقه یک مشکل دیرینه و تاریخی محسوب می‌شود و نمی‌توان انتظار داشت که گردوغبار به‌ طور کامل از این منطقه حذف شود و به همین دلیل باید به ‌دنبال راهکارهایی برای کاهش اثرات آن بر زندگی روزمره مردم باشیم.»
وی با اشاره به روند نادرست کشاورزی در این منطقه، گفت: «با ورود آب به سیستان، بدون در نظر گرفتن ظرفیت برد و توان اکولوژیکی منطقه، کشاورزی گسترش می‌یابد. اما با کاهش منابع آبی، این اراضی رها شده و در نهایت به کانون‌های گردوغبار تبدیل می‌شوند.» این کارشناس محیط‌زیست افزود: «در سال‌هایی که آب در منطقه وجود داشته، کشاورزی در سطح وسیعی انجام شده است، اما با کاهش منابع آبی، این زمین‌ها رها شده یا به دلیل شوری و تخریب خاک، به کانون‌های تولید گردوغبار تبدیل شده‌اند.»

سیاست جدی افغانستان
 در کنترل منابع آبی
«جواد میردار هریجانی»، رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون هم با بیان اینکه افغانستان حدود 28 درصد از بودجه خود را صرف ساخت سازه‌های آبی می‌کند، در حالی که این رقم در ایران حدود 15 درصد است، اظهار کرد: «این روند نشان‌دهنده سیاست جدی افغانستان در کنترل منابع آبی خود است که با حمایت‌های خارجی نیز همراه است.»
 وی با تأکید بر اینکه افغانستان در این حوزه سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام داده و قدرت آن در مدیریت منابع آبی افزایش یافته است، افزود: «ما نباید صرفاً بر اساس این واقعیت تصمیم بگیریم، بلکه باید لایه‌های عمیق‌تری را که به این وضعیت منجر شده، در نظر داشته باشیم.»
میردار هریجانی همچنین بر لزوم آگاهی‌بخشی به مردم سیستان تأکید کرد و گفت: «دوران خاطرات پرآبی و کشاورزی گسترده در سیستان به پایان رسیده و ضروری است که شرایط جدید برای مردم تبیین شود. دولت نیز موظف است امکانات لازم را برای ادامه زندگی در این منطقه فراهم کند.» وی تصریح کرد: «تغییرات اقلیمی و سیاست‌های آبی منطقه، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و سازگاری با شرایط جدید است تا مردم سیستان بتوانند زندگی خود را با حداقل چالش‌ها ادامه دهند.»