ندا سیجانی
روزنامه‌نگار

 جشنواره موسیقی فجر 40 ساله شد، ابتدا ارزیابی خود را از 4 دهه جشنواره موسیقی فجر بگویید. طی این سال‌ها چه اتفاقاتی در این جشنواره رقم خورد که امروز جای آن خالی است و چه موضوعاتی به مرور بر پویایی و دیده شدن این جشنواره افزوده است؟
از سال ۱۳۶۴ تا اکنون با توجه به شرایط زمانه تفاوت‌های ماهوی‌ای وجود دارد و اتاق فکر و چینش برنامه‌ها و اجرا‌ها فراز و نشیب داشته است. به‌تبع تمام مدیران این دوره‌ها تمام سعی خود را داشته‌اند که به نفع تمامیت موسیقی در ایران بیندیشند و برگزار کنند. البته به عنوان آسیب‌شناسی جشنواره‌ها و بررسی فراز و فرودها و ضعف و کاستی‌ها و نقطه قوت‌ها، هیچ گاه بررسی دقیقی صورت نپذیرفته و برخی رسانه‌ها و جراید و خبرگزاری‌ها دلبخواهی تکه مطالبی داشته‌اند. براین اساس از آنجا که این جشن مهم موسیقی هیچ گاه دبیرخانه ثابتی نداشته، متأسفانه نقد و تحلیل و حتی آرشیو دقیقی از گذشته آن در دسترس نیست. اما خوشبختانه معاونت محترمه هنری سرکار خانم دکتر نادره رضایی در سومین جلسه شورای سیاست‌گذاری این پافشاری بنده مبنی بر وجود یک اتاق دائم با یک نیروی کارورزیده را به عنوان دبیرخانه تأیید و تأکید کرد، تا ببینیم درآینده چه می‌شود. لازم به ذکر است بخش‌های متنوعی که هر ساله یا هر دهه افزوده شد، موجب پویایی در جشنواره است.

 دو دوره دبیری جشنواره موسیقی فجر برعهده شما بوده است. براین اساس از سال گذشته تا به امروز در جدول جشنواره چه تغییراتی انجام گرفته که می‌توان انتظار داشت جشنواره سال به سال به رشد و بالندگی می‌رسد؟
 قرارمان با مسئولان ذیربط بر این بود هر ساله ۲۰ درصد تغییرات و اضافات داشته باشیم، چرا که به یکباره نمی‌توان این جشنواره استخواندار را از بنیان متحول کرد و خوشبختانه موفق هم عمل شد و امسال این ۲۰ درصد افزایش کیفیت در اجراهای کودک و نوجوان، بانوان، افزایش تالارها، افزایش یک شب اجرا، بالابردن دستمزدها و جوایز، اهمیت به بخش رقابتی و افزودن دیگر موارد که قبل‌تر وجود نداشته لحاظ شده است و این امر حاکی از رصد همه‌جانبه جشنواره سی و نهم و به‌ویژه چهلم است.

یکی از موضوعات حاشیه‌دار جشنواره موسیقی فجر، بخش موسیقی پاپ یا به گفته شما مردم‌وار است که همچنان حضور پررنگی در جدول جشنواره دارد و در این دوره سالن‌های دیگری هم به این موسیقی اختصاص داده شده است. از نگاه شما به عنوان دبیر جشنواره، آیا لازم است گروه‌های موسیقی پاپ حرف تازه یا کار تازه‌ای در جشنواره داشته باشند یا کمافی سابق می‌توانند اجراهای طی سال خود را در قالبی دیگر برگزار کنند؟
 اجراهای موسیقی مردم‌وار از زمان آقای کامبیز روشن‌روان و در زمان وزارت آقای صفارهرندی به جشنواره اضافه شد و سازوکار همچنان بر همان روال است. یعنی بخشی که می‌تواند برای جشنواره درآمدزا باشد. بنابراین وقتی نگاه کیفی وجود نداشته باشد، نمی‌توان اجراهای کیفی را هم روی صحنه‌ها شاهد بود و   با دستمزد‌های اندک آثار جدیدی هم ارائه نخواهد شد. براین اساس همین که هنرمندان موسیقی مردم‌وار (پاپ) پای کار هستند و چهره‌های شناخته شده هر ساله بدون حاشیه مشارکت می‌کنند، بیانگر همراهی آنهاست. البته شایسته است این بخش، جشنواره‌ای مستقل برای خود داشته باشد و منتخب خروجی آن در جشن موسیقی فجر اجراهای کیفی‌تری برگزار کند. به هر روی مقاومت زیادی از سوی برخی هنرمندان موسیقی ملی و برخی از مسئولان است که این بخش باید حذف شود ولی واقعیت امر چیز دیگری است و باید پذیرفت موسیقی پاپ (مردم‌وار) به واسطه حمایت‌های شرکت‌ها و مؤسسات برگزاری کنسرت‌ها و همچنین حمایت هنرمندان‌شان در سال‌های سخت جشن موسیقی فجر تا اکنون، مدت‌هاست بر قوام جشنواره صحّه گذاشته است.

با توجه به تدوین و تصویب سند ملی موسیقی، در بخش موسیقی بانوان شاهد چه اتفاقاتی هستیم؟ به طور کلی تصویب این سند تغییرات مثبتی در جشنواره داشته است؟
در آخرین جلسه‌ای که با حضور تعداد اندکی از جمع دعوت شده در دفتر رئیس محترم شورای انقلاب فرهنگی برگزار شد، بنده درآن جلسه به چند مورد اشکال نوشتاری درسند ملی موسیقی متذکر شدم؛ ازجمله بلاتکلیف بودن موسیقی بانوان و موسیقی کودک و نوجوان که اتفاقاً از سال گذشته درجشنواره به جدّ دنبال آن بوده و هستم. سال گذشته موسیقی بانوان را برای نخستین بار در تالار وحدت برگزار کردیم. در جشن چهلم هم ‌بنا داشتم در تالار وحدت و فرهنگسرای نیاوران این اجرا‌ها برقرار باشد که به دلایلی نشد ولی خوشبختانه هر شب دو سانس موسیقی بانوان در نیاوران برقرار است. براین اساس بایستی دید در کار گروهی که شکل خواهد گرفت و در یکی دو جلسه‌ای که اخیراً برگزار شد آن هم صرفاً با برخی مسئولان نهادها و صنوف می‌توان به این اتفاق مبارک خوشبین بود یا خیر؟ این شورا نیازمند حضور چند موسیقیدان جدی با پشتکار و برخوردار از علم و تجربه و اجرا و سابقه مدیریتی است در غیر این صورت همچنان جلسات برگزار می‌شود و شاهد تکرار مکرارت هستیم. به طور کلی حلقه مفقوده‌های قابل توجهی در سند تصویب شده مشاهده می‌شود که باعث شده برخی موسیقیدانان نامی، امیدی بدان نداشته باشند. درباره جشنواره هم همین گونه خواهد بود و درحال حاضر تا اصلاح نهایی هر سازمان و دستگاه مرتبط با موسیقی بدون اعتنا به سند، ساز خود را خواهند نواخت. سند ملی موسیقی هرگاه توانست مانع از سلیقه محوری برخی مدیران استانی در رابطه با لغو مجوز از مرکز باشد، آنگاه می‌توان اندکی امیدوار شد. به عنوان مثال معاون هنری اداره کل ارشاد اصفهان به واسطه اختیاراتی که مدیر کل به ایشان واگذار کرده، نظرات کارشناسی اعمال می‌کند که به صلاح موسیقی کشور نیست و تنها دامن زدن به حاشیه‌ها و خوراک‌سازی برای شبکه‌های معاند است. حال ببینید چه سلیقه‌ورزی‌ها حتی برای انتخاب سالن از سوی برخی مسئولان وجود دارد برای موسیقی بانوان!

موضوع دیگر موسیقی اقوام ایران است و با توجه به انتخاب آقای صدری به عنوان رئیس جشنواره موسیقی فجر و همچنین حضور آقای مرآتی به عنوان دبیر اجرایی این جشنواره که هر دو از دغدغه‌مندان موسیقی نواحی هستند، چه اتفاقات چشمگیری در این بخش حاصل شده است؟ آیا نگاه ویژه‌ای با حضور بزرگان این ژانر از موسیقی خواهیم داشت یا خیر؟
اعضای شورای سیاست‌گذاری در زمان مقرر و با توجه به شاکله نگاه به محورهایی انتخاب و معرفی کردم که شامل دکتر حسن ریاحی به عنوان پیشکسوت موسیقی، آقای وارطان ساهاکیان به عنوان چهره موسیقیدان از جامعه ارامنه، آقای احمد صدری به عنوان مطلع از هنرمندان و جشنواره‌ها و خانم نوشین پاسدار موسیقیدانی که نماینده موسیقی زنان در ایران است با سابقه دانشگاهی و اجرا. گفتنی است در سال قبل دو بانوی موسیقیدان در شورای انتخاب و داوری دعوت کردم و برای نخستین بار هم امسال یک بانو و یک چهره مسیحی. حضور بزرگان در هر جشنواره‌ای لزوم دارد ولی به معنای آن نیست که جوانان حضور نداشته باشند. یادمان نرود جشن موسیقی فجر جشنواره موسیقی نواحی نیست و بایستی درچینش جدول بسیاری موارد کمی و کیفی را لحاظ کرد. بنده با سابقه حدود ۴۰سال فعالیت دائم در عرصه موسیقی تاکنون ۲۲ جشنواره در گونه‌های مختلف و با اکثریت موسیقیدانان ایرانی در سطح ملی برگزار کرده‌ام و می‌دانم ظرفیت هر برنامه و برگزاری‌ای با محتوا و زیرساخت آن چگونه باید باشد. البته حضور چهره‌های شناخته شده، از سال‌ها قبل هم در اجرا و هم درمراسم تجلیل بوده و امسال هم خواهد بود اما به واسطه نگاه جوانگرایی و حضور حداکثری تازه نفسان عرصه موسیقی در تمامی گونه‌ها از جمله موسیقی‌های محلی، نواحی، اقوام و منطقه‌ای می‌باید نگاه ویژه‌تری داشته باشیم که خوشبختانه با کمک آقای پیمان بزرگ‌نیا جدول خوبی را در سه بخش طراحی کردیم که متأسفانه بخش اجرای خیابانی در پهنه رودکی با مخالفت رئیس محترم جشنواره مواجه شد که خوشبختانه در دقیقه 90 با حمایت و نگاه تیزبینانه خانم دکتر رضایی بنا به برگزاری در سطح وسیع‌تری گوشزد شد. من بر این باورم جشن موسیقی فجر باید طبق شاکله و ساختارش تمامی موسیقی‌های موجه را شامل باشد. البته عنایت ویژه همیشه روی موسیقی ملی و دستگاهی بوده و هست ولی از ابتدای شکل‌گیری این جشن کمترین استقبال را در این بخش از سوی موسیقیدانان سرشناس موسیقی دستگاهی شاهد بوده‌ایم چرا که نگاه متفاوتی دارند که بزرگان باید بنشینند و یکبار برای همیشه با این عزیزان طرح گفت‌وگو کنند و شاید به نتیجه برسد.

نگاه جشنواره به بخش موسیقی ردیف دستگاهی چگونه است ؟ در این بخش به موسیقی بی کلام یا همان‌سازی هم توجه شده است؟
نگاه ویژه به موسیقی ملی ایران که زیر شاخه مهم آن موسیقی ردیف دستگاهی است همیشه بوده و هست و اتفاقاً بنده هم عمیقاً معتقدم حجم مهمی از جشن موسیقی فجر باید این نوع از موسیقی در ایران را دربربگیرد، حتی با نگاه برون‌‌مرزی و از کشورهای همسایه که در این گونه موسیقایی با ایران ریشه مشترک دارند دعوت به عمل آید. اما این حضور بیشتر به دو عامل مهم بودجه و نوع نگاه به کلان جشنواره برمی‌گردد. خوشبختانه به واسطه رویکرد جوانگرایی شاهد حضور گروه‌ها و تکنوازان شاخص در این عرصه هستیم و امسال هم موسیقی بی کلام و تکنوازی و آنسامبل بدون خواننده کم نداریم. یکی از ویژگی‌های جدول امسال برخورداری از انواع موسیقی‌های ناب و خالص است که همانا بی‌کلام باشد.

موضوع دیگر درباره موسیقی خیابانی است که همواره به آن تأکید داشته‌اید دراین خصوص چه تدابیری صورت گرفته است؟
 موسیقی خیابانی از پیشنهادهای چند سال اخیر من به دستگاه‌های مختلف از جمله شهرداری و ارشاد بوده و هست تا بدین واسطه نوازندگان خیابانی شناسنامه‌دار شوند. سال گذشته در پهنه رودکی اجراهای خوبی داشتیم و مورد استقبال مردم هم قرار گرفت، امسال هم با توجه به نگاه ظریف معاونت امور هنری مبنی بر توسعه فرهنگ نشاط در بین توده مردم که منجر به انتخاب گروه‌های شادی‌آور موسیقی نواحی بود، در جدول گنجانده بودیم اما از جدول خارج شد و همان طور که در سؤال قبل عرض کردم امیدوارم در حجم وسیعتری شاهد اجراهای متنوع در مکان‌های
مختلف باشیم .
وقتی یک اجرای موسیقی از سالن یا تالاری به بیرون یعنی به خیابان کشیده می‌شود اجرای خیابانی گفته می‌شود . در تئاتر خیابانی هم این گونه است فقط تشریفات سالنی مانند دکور و نور وصندلی ندارد. موسیقی خیابانی هم همین است و نباید دنبال تعریف جدیدی باشیم و موضوع را سخت بگیریم. این موضوع به تمامی گونه‌های مختلف در موسیقی در هر کشوری اطلاق می‌گردد و این اجرا می‌تواند در بوستان باشد یا در مترو و یا در خیابان یا در مقابل تالاری در سطح شهر. بنابراین وقتی در مکان‌ سر بسته‌ای قرار نمی‌گیرد موسیقی خیابانی اطلاق می‌شود که اتفاقاً در شور و شادی مردم و همچنین در اصلاح مبلمان شهری بسیار تأثیرگذار است. نکته دیگر اینکه برای هنرمندانی که به هر شکل از امکان تالار‌ها محروم هستند، می‌تواند جنبه درآمدزایی داشته باشد. شاید باور نکنید بسیاری از اجراهای خیابانی از برخی کنسرت‌های تالارهای معتبر، معتبرترند. یکی از ایده‌های بنده از سال پیش همین موسیقی خیابانی بود که دوست داشتم ساز و کار رقابتی شدن آن هم طراحی می‌شد.

نکته دیگر درباره جشنواره موسیقی فجر که موضوع و اساس آن دهه انقلاب است حذف سرود از جدول جشنواره است با این اوصاف موضوعی درخصوص موسیقی انقلاب خواهیم داشت یا خیر؟
قطعاً سرود یکی از مصادیق و مظاهر مهم‌ موسیقی در هر کشوری محسوب می‌گردد؛ به‌ویژه در ایران که در قرون گذشته سرود‌های دینی و ملی هم وجود داشته است. جالب است بدانید سرودهای کلاسیک و مدرسه‌ای از زمان علی نقی وزیری در مدارس راه‌اندازی شد و فصل جدیدی در این زمینه به عنوان گونه‌ای از کلان موسیقی ایران جا افتاد و به دنبال آن روح‌الله خالقی به زیبایی هر چه تمام‌تر این راه را در هنرستان ادامه داد. حسین ملک و ابوالحسن صبا هم بدین ترتیب ادامه دهنده این مسیر بودند تا ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی که با محوریت آقای شاهنگیان فصل تازه‌ای در محتوا و تولید سرود ایجاد شد. سال گذشته سرود‌هایی از سوی دفتر سرود در کوشک باغ هنر برگزار شد که فاقد استقبال مردمی بود و به لحاظ اینکه که سرود خوانان مقابل خود را صندلی‌های خالی ببینند وجه خوبی نداشت. براین اساس دوستان اگر توجه می‌کردند و اجرای خیابانی برقرار بود مثل گروه کر آکاپلای مهر وطن کرمان، شرایط دیگری پیش می‌آمد. به هر روی امسال نگاه سرپرست محترم دفتر موسیقی این گونه بود که نباشد! اما بنده برای اختتامیه همین گروه کُر آکاپلای مهروطن به سرپرستی آقای عماد نکویی را برای آیین آغازین و پایانی در نظر گرفته‌ام که سرود به ماهو سرود یا اصطلاحاً سرود و اجرای خالص بدون استفاده از آلات موسیقایی با مضامین وفاق ملی، مقاومت و دیگر موضوعات داشته باشیم که قرار شد فقط در اختتامیه اجرا باشد.

در آخر درباره نگاه جوانگرایی در جشنواره موسیقی توضیح دهید ؟ با توجه به کناره‌گیری پیشکسوتان موسیقی ایران و یا عدم توانایی به علت کهولت سن و دوران بازنشستگی در همه ژانرهای موسیقی آیا زمان آن رسیده است که جشنواره به سمت جوانگرایی حرکت کند؟
سال‌هاست که جشن موسیقی فجر با رویکرد جوانگرای طی طریق می‌کند. همیشه جوانان هستند که شور و شوق مسابقه و اجرا برایشان مهم و جذاب است. البته این بدین معنا نیست که بزرگان و پیشکسوتان جایی ندارند، خیر! چه بهتر که بزرگان هم روی صحنه و هم پایین صحنه روی صندلی‌های جلو بنشینند و قوت قلبی برای شاگردان خود و نسل نو باشند. ولی وقتی اتفاق نمی‌افتد این مسئولان هستند که با تمام قوا باید به هرشکل زمینه را برای حضور هر چه بیشتر کودکان و نوجوانان و جوانان مهیا سازند. به همین دلیل از سال گذشته بنده بخش کودک و نوجوان ۷ تا ۱۸ را بنیان نهادم آن هم با اجراهای تک‌نوازی که قبلاً مدیران و برخی هنرمندان اعتقاد و باوری به چنین مهمی نداشتند که آیا از عهده برمی‌آیند؟ خوشبختانه نتیجه خوب گرفتیم و ادامه می‌دهیم. بایستی به لحاظ ارزش مالی جوایز را چابک و جایزه باربد را تقویت کنیم و به دنبال آن دیگر مدیران را متقاعد سازیم این جوایز تبعات بعدی برای جوانان داشته باشد. امتیازهایی همچون ورود بدون آزمون در هنرستان‌ها، کنکور موسیقی، صدور مجوزها، درجه‌بندی‌ها، اعزام به خارج برای اجراها و تحصیلات تکمیلی، ایجاد آموزشگاه و دیگر مسائلی که جوانان موسیقی کار بدان ‌مبتلا هستند. این جشن موسیقی قطعاً ادامه‌دار بودنش از جهات گوناگون بر پایه جوانگرایی می‌چرخد و هر مسئولی از سال بعد و در آینده مدیریت محتوا و اجرا را عهده‌دار شود، لازم و باید است که روحیه جوانگرایی را سرلوحه قرار دهد. ایران می‌تواند مسابقه‌های مهمی را در گونه‌های مختلف در فن موسیقا با جوایز ارزنده در سطح جهانی برگزار کند که گردانندگانش جوانان
موسیقیدان باشند .