امان از فلسفه بی‌تاریخ
روایت محمدرضا بهشتی از کلاس‌های درس استاد مجتهدی
احسان اکبری
خبرنگار
فلسفه؛ درد و درمان دانشگاه
دکتر مجتهدی که استاد فلسفه غرب دانشگاه تهران بود و از برجسته‌ترین غرب‌شناسان ایران به شمار می‌رفت، «فلسفه» را درد و درمان دانشگاه معرفی می‌کرد که هم می‌تواند با به حرکت درآوردن اندیشه‌ها دردآور شود و هم قادر است برای کرختی فرهنگ و خفتگی دانشگاه مرهم باشد: «کار فلسفه در دانشگاه باید معطوف به نقد این فضا و باز کردن فضایی بهتر برای طرح اندیشه‌های عمیق و اصیل باشد؛ دانشگاهی که فاقد روح نظرورزی، انتقاد، بحث و گفت‌وگو باشد، اساساً دانشگاه نیست.» او سهم قابل‌توجهی در شناخت ایرانیان از فلسفه غرب داشت و بی‌اغراق می‌توان گفت جغرافیای فکری ایران بسیار مدیون تألیف‌ها و ترجمه‌ها و تدریس‌هایش است.
چرا دانشجوی فلسفه باید «تاریخ فلسفه» هم بداند؟
در اولین سالگرد درگذشت دکتر کریم مجتهدی، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، میزبان نشستی با عنوان «رویکرد فکری- فلسفی استاد مجتهدی در تدریس فلسفه» شد که چند تن از شاگردان برجسته دکتر مجتهدی از جمله سخنرانان این مراسم بودند. در این جلسه، دکتر محمدرضا بهشتی، استاد فلسفه و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، از تجربه حضورش در کلاس‌های درس استادش گفت و روایت کرد که چطور منش آموزش استاد، شیوه تدریس او را هم متأثر کرده و آموخته است که تدریس فلسفه بدون توجه به «تاریخ فلسفه» اثربخشی لازم را نخواهد داشت: «دکتر مجتهدی به تاریخ فلسفه توجه ویژه‌ای داشت چنانکه بخش قابل‌توجهی از کلاس درس را به پس‌زمینه‌های تاریخی، فرهنگی فلسفه اختصاص می‌داد که در آن زمان برای ما جای سؤال بود چرا کسی که دانشجوی فلسفه است باید از تاریخ فلسفه آگاه شود؟ این جنس از آگاهی، چه سودی برای او خواهد داشت؟ تاریخ فلسفه و پس‌زمینه‌های تاریخی و فلسفی چه نسبتی با ذات فلسفه دارند؟ اما اکنون که خود من معلم فلسفه شده‌ام به خوبی به این تجربه رسیده‌ام که چقدر شناخت و بررسی پس‌زمینه‌های فلسفی، لازم و ضروری است و می‌تواند دید درستی از فلسفه برای دانشجو بسازد. توجه درست به «ضرورت‌های فهم» باعث شده بود، استاد مجتهدی به «تاریخ» سوق پیدا کند و از همین رو بود که همواره به مطالعات تاریخی سفارش و تأکید داشت.»
اهمیت تاریخ برای پیشبرد مسائل امروز ما
دکتر بهشتی به سابقه تحصیلش در آلمان اشاره کرد که در آن دوره، اهمیت «تاریخ فلسفه» در آموزش فلسفه را بهتر و عمیق‌تر درک کرده است. او در پاسخ به این پرسش که «چرا تاریخ در مطالعه فلسفه یا هر علم دیگری ضرورت دارد؟» چنین تبیین کرد که مطالعه تاریخ، سطح بحث علمی را به ما می‌شناساند. اگر به تاریخ علم رجوع کرده و آگاهی پیدا کنیم از اینکه گذشتگان چگونه اندیشیده‌اند، سطح بحث علمی امروزمان مشخص خواهد شد چرا که هر مرحله از فلسفه برخاسته از تاریخ گذشته آن است و با قرار گرفتن در موقعیت درست، تفکرورزی عمیق‌تری خواهیم داشت.
