علی عوض‌خواه
روزنامه نگار

در رزمایش‌های اخیر نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، به جای اسلحه انفرادی «ژ3»، اسلحه ایرانی «مصاف» در دست نیروهای این سازمان نظامی دیده شد. این اتفاق نشان از پایان عمر سلاح کلاسیک آلمانی در سازمان رزم ارتش و ورود سلاح ساخت ایران به عرصه عملیاتی داشت.
سلاح «ژ ۳» به‌عنوان یکی از سلاح‌های قدیمی و اصلی سازمان رزم ارتش، سال‌ها در خدمت نیروهای نظامی بود که قدمت آن به سال‌های پس از جنگ جهانی دوم برمی‌گردد.
این سلاح در ابتدا به صورت محدود از سوی کارخانه آلمانی «هلکر و کخ» ساخته شد و در اختیار ارتش ایران قرار گرفت. اما مدتی بعد کارخانه آلمانی خط تولید خود را در ایران راه‌اندازی کرد. با این حال نحوه طراحی و ساخت آن صرفاً در اختیار متخصصان ارتش آلمان بود که با پیروزی انقلاب اسلامی، ایران را ترک کردند. در جریان جنگ تحمیلی، خط تولید «ژ ۳» این بار با تلاش متخصصان ایرانی راه‌اندازی شد تا در دهه‌های آینده پاسخگوی نیاز سازمان رزم ارتش ایران باشد. رمز موفقیت و کسب محبوبیت این سلاح، چه در سال‌های پساجنگ دوم جهانی و چه در دوران جنگ سرد، در سادگی ساختمان، استحکام و بهای پایین تولید آن نسبت به رقبای دیگرش مثل FN – FAL بلژیکی و M14 امریکایی بود. تولید این سلاح در آلمان تا سال 2000 میلادی ادامه داشت، اما شکل کلی و مکانیزم‌اش، مبنایی برای تولید مدل‌های پیشرفته‌تری از سلاح‌ها، چه در خود آلمان و چه در کشورهای دیگر شد.
با همه این‌ها، پیشرفت فناوری و تغییرات در نیازهای نبردهای مدرن بسیار سریع‌تر از آن است که بخواهد همپای فناوری قدیمی سلاحی مثل «ژ ۳» حرکت کند. واقعیتی که ضرورت جایگزینی این سلاح انفرادی با سلاح‌ جدیدتر و کارآمدتر را برای ایران ایجاب کرد. احساس نیازی که حالا با سلاح ایرانی «مصاف» پاسخ داده شده است.

 از «مصاف» چه می‌دانیم؟
باید به این نکته اشاره کنیم که سلاح «مصاف» کوچک‌ترین ارتباطی با سلاحی که چند سال قبل، مؤسسه‌ای به همین نام و تحت عنوان «ذوالفقار» از آن رونمایی کرد، ندارد. «مصاف» که امروز به عنوان سلاح رزم انفرادی ارتش به کار می‌رود، حاصل تفکر و خلاقیت متخصصان در صنایع دفاع است. مصاف اولین بار پاییز سال ۱۳۹۵ و در نمایشگاه بین‌المللی لوازم و تجهیزات پلیسی، امنیتی و ایمنی در معرض دید قرار گرفت. مصاف در ظاهر ساده و شبیه به سلاح‌های  M4 و HK416 است، اما جزئیات به کار رفته در «مصاف» است که آن را نسبت به سلاح‌های مشابه در دنیا متمایز می‌کند.
«مصاف» از یک شعله‌پوش چهار شعبه به عنوان ابزار دهانه اصلی برخوردار است که این امکان را به این اسلحه می‌دهد تا در کاهش نور و شعله حاصل از آتش، عملکرد بسیار مؤثری داشته باشد. بویژه اگر قرار باشد که هنگام شب شلیک کند. طول لوله این اسلحه ایرانی در نسخه پایه 14.5 اینچ است. اما در نسخه‌های با طول کوتاه‌تر و بلندتر هم تولید شده است. به عنوان مثال در نسخه بلندتر، لوله‌ای به اندازه 20 اینچ به کار رفته است.
مزیت لوله «مصاف» نسبت به اسلحه‌های مشابه، بهره‌مندی از شیارهای بخصوصی با عنوان «فلوتینگ» است. شیارهایی که با هدف کاهش وزن لوله اسلحه و افزایش سطح تماس لوله با هوا برای تسریع در خنک کردن لوله به کار رفته است؛ قابلیتی که به ندرت در سلاح‌های تهاجمی دنیا دیده می‌شود.
اساساً لوله سلاح تهاجمی مصاف، «فری‌فلوتینگ» یا لوله آزاد است. به این معنی که هیچ نقطه‌ای از لوله در طول خود، از سیستم ماشه (Action) تا انتهای دهانه لوله، به قنداق (Stock) برخورد نمی‌کند. هنگام فرایند تیراندازی، لوله آزاد بدون مزاحمت قنداق به‌صورت عادی می‌لرزد و حرکت می‌کند. بنابراین عملکرد سلاح در زمان شلیک، یکنواخت‌تر و دقیق‌تر می‌شود.
تکنولوژی «هندگارد» به کار رفته نیز امکان نصب طیف گسترده‌ای از تجهیزات جانبی مدرن مانند سایت‌های نشانه‌روی اپتیکی، دستگیره‌های عمودی، چراغ‌قوه و لیزر را روی سلاح فراهم می‌کند. مشخصه‌ای که سلاح‌هایی مانند «ژ ۳» و AK103 فاقد آن هستند.
برخورداری «مصاف» از سیستم گازی پیستون کورس کوتاه نیز مزایای قابل قبولی به این سلاح بخشیده است. این سیستم در مقایسه با سیستم گاز مستقیم (DI) مزایایی مانند کاهش انتقال گرما، افزایش دوام و اطمینان پذیری در شرایط سخت و کاهش تأثیر منفی استفاده از صدا خفه‌کن بر عملکرد سلاح را به همراه دارد.‌ قسمت‌های دیگر بدنه «مصاف»، ظاهر و کارکردی مشابه سلاح‌های هم‌رده خود در سلاح‌های کلاس AR یا تهاجمی دارد و تمایز چندانی ایجاد نمی‌کند.
درباره اندازه کالیبر «مصاف» نیز، کالیبر به کار رفته در این سلاح 5.56 ناتو است. کالیبری که در سال ۱۹۸۰ تحت توافقی با عنوان استانداردسازی، به عنوان دومین فشنگ استاندارد سلاح‌های انفرادی برای نیروهای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) انتخاب شد و امروز در بسیاری از کشورها به عنوان کالیبر سازمانی شناخته می‌شود. آن هم به این دلیل که جدای از افزایش نرخ آتش و کاهش لگد شلیک، گلوله شلیک شده پس از ورود به بدن هدف، بشدت تغییر مسیر داده و احتمال کشته شدن هدف را تا چند برابر افزایش می‌دهد. خشاب‌های به کار رفته در «مصاف» نیز 20 فشنگی و 30 فشنگی است. در ارتباط با دیگر ویژگی‌های مصاف، سرعت دهانه آن بین 850 تا 950 متر بر ثانیه است. در دقیقه 700 تا 900 تیر شلیک می‌کند و برد فشنگ‌های شلیک شده نیز در حالت مؤثر 350 متر و در حالت کلی، 2 کیلومتر است.

 نقاط تمایز «مصاف» با «ژ ۳» و کلاشینکف
سیستم گاز مدرن، دقت بالا در شلیک، طراحی به روز و بر اساس نیازمندی، وزن کمتر برای قابلیت حمل بهتر و طولانی مدت و البته برد مؤثر و بیشتر، باعث شده تا این سلاح ایرانی یک سر و گردن بالاتر از «ژ ۳» و کلاشینکف بایستد.

 سرآغاز مسیر تحول
«مصاف» اولین سلاح انفرادی در کلاس تهاجمی است که مطابق با استانداردهای جهانی از سوی متخصصان داخلی در وزارت دفاع طراحی و تولید شده است. شاید در مقایسه با سلاح‌های مدرن دنیا ویژگی ممتازی نداشته باشد، اما می‌تواند سرآغاز مسیری باشد که وزارت دفاع و نیروهای مسلح باید برای ایجاد تحول در سبک سلاح‌های انفرادی طی کنند. در پاسخ به برخی سؤالات که درباره عملکرد و آزمون این سلاح ایرانی وجود دارد، «مصاف» مسیر چند ساله‌ا‌ی را طی کرده تا اکنون به سلاح سازمانی ارتش تبدیل شود. در سال 95 نسخه اولیه آن رونمایی شد، اواخر دهه نود نسخه ارتقا یافته‌‌اش تحت عنوان «مصاف2» تحویل تیپ 65 نوهد شد و حالا پس از موفقیت در آزمایش‌های لازم، به سازمان رزم ارتش جمهوری اسلامی ایران راه پیدا کرده است.