دبیر علمی هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آلاحمد:
صدای رمانهای ایرانی کم شده
گروه فرهنگی/ ادبیات داستانی ایران هنوز آنطور که باید و شاید به دیگر نقاط جهان راه نیافته است؛ مسألهای که گفته جدیدی نیست اما هدف تازهای را پیش روی برگزارکنندگان جایزه ادبی جلال آل احمد قرار داده است. دبیر علمی هفدهمین دوره این رویداد ادبی درهمین رابطه تأکید کرده که «جایزه جلال» باید زمینهساز راهیابی آثار ایرانی به جوایز جهانی شود. او در عین حال بر ضرورت حمایت از آثار تألیفی نیز تأکید کرده و گفته چیزی نمانده صدای رمان ایرانی تحت سلطهای که ترجمه بر بازار نشرمان پیدا کرده خاموش شود.
ضرورت زمینهسازی برای
راهیابیآثار ایرانی به جوایز خارجی
تنها چند روز تا برپایی آیین اختتامیه «هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آلاحمد» باقی مانده، جایزهای که طی سالهای برپاییاش با اما و اگرهای مختلفی همراه بوده است. یکی از سؤالاتی که هرازگاهی درباره سیاستگذاریهای این رویداد ادبی مطرح میشد ارتباط آن با جلال و جایگاه ادبی و آثارش است. مسعود کوثری که دبیری علمی هفدهمین دوره این رویداد ادبی را به عهده دارد درهمین رابطه گفت: «این جایزه به افتخار و پاسداشت نام جلالآلاحمد برگزار میشود. بیشک آثار ادبی امروز با آثار دورهای که جلال میزیست، تفاوتهای زیادی دارد و حتی آثار برگزیده جایزه جلال را نمیتوان معیار ادبیات معاصر ایران دانست. با این حال الگویی است از تعهدی که جلال نسبت به مردم ایران داشت و در آن سنگ تمام گذاشت.»
او درباره افرادی که در مواجهه با برگزارکنندگان این جایزه گمان میکنند که متر و معیار بررسیها باید مبتنی بر نوع نگاه جلال به ادبیات و جهان پیرامونش باشد، ادامه داد: «با توجه به تغییرات فرهنگی، اجتماعی و… فکر میکنم به لحاظ مضمونی، شکل و محتوا ضرورتی ندارد که آثار امروز شبیه به آثار جلال باشد. حتی سطح تولید ادبی امروز در شرایطی متفاوت از روزگار جلال است، البته نه اینکه بگویم همه آثار عالی هستند اما نمایانگر این نکته است که شرایط هم به لحاظ سبکهای ادبی و هم به لحاظ کمیت تغییر کرده است.»
کوثری افزود: «جلال یک راهنما و نشانه است برای جهتیابی تعهدی که نویسنده نسبت به مردم و جامعه دارد. جایزه جلال باید زمینهای فراهم کند که کشور به صورت گستردهتر در حوزه ادبیات رو به سوی حوزههای بینالمللی داشته باشد و در زمینه رمان، داستان کوتاه و نقد ادبی بتواند سهم خودش را از اعتبار بینالمللی دریافت کند.»
با آنکه بنای برگزارکنندگان اولیه جایزه ادبی جلال آلاحمد، برپایی مراسم اختتامیه آن همزمان با سالروز تولد جلال آل احمد در یازدهم آذرماه بوده اما به ندرت این همزمانی محقق شده است. کوثری با اشاره به اینکه قرار بود هفدهمین دوره جایزه جلال آلاحمد در سالروز تولد جلال برگزار شود، تصریح کرد: «به دلایل مختلف و اتفاقهایی که همه از آن خبر دارند، امکان برگزاری جایزه مهیا نشد. »
دبیر علمی هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال ادامه داد: با گرنت(حمایت مالی) دولتی نمیتوان آثار ادبی را به جهان معرفی کرد؛ دراین زمینه نیازمند افزایش سطح کیفی آثار هستیم. هرچند که رمان ایرانی میتواند در این حوزه گام بردارد اما با گرنت کار به جایی نمیرسد. سالهای قبل درباره کارهای آثار هوشنگ مرادی کرمانی اقداماتی انجام شد، اما بازخورد جهانی نداشت. اگر کاری نکنیم بازار را به رمان خارجی میبازیم و این خطری است که ممکن است رمان فارسی با آن مواجه شود. رمان ترجمه شده محترم است اما بازار را به رمان خارجی میبازیم و صدای رمانهای ایران کم شده و این زنگ خطری برای ادبیات ماست.»
ضرورت توجه به ظرفیتهای
شهری و روستایی
آنطور که در این نشست رسانهای عنوان شد در هفدهمین دوره جایزه جلال دوهزار و ۵۲۶ اثر به دبیرخانه ارسال شده است. از این تعداد هزار و ۲۶۵ اثر در حوزه داستان بلند، 749 اثر مربوط به حوزه مستندنگاری، 396 اثر در حوزه داستان کوتاه و 116 اثر نیز به حوزه نقد ادبی تعلق داشته است.
به گفته کوثری، یکی از ویژگیهای قابل توجه آثار ارسالی به دبیرخانه هفدهمین دوره را میتوان در تنوع اقلیمی قابل توجه آنها دانست. او درهمین رابطه گفت: «در هر اقلیم سنت داستاننویسی متفاوت است. ویژگی مهمی که کمک میکند لوکیشن داستانها تنها به آپارتمانهای تهران محدود نشود، به خصوص که در جای جای این کشور داستانهای متعددی وجود دارد.»
دبیر علمی هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال با تأکید بر اینکه دو نکته باید در آییننامه جلال اصلاح شود، افزود: «بخش پژوهش باید در جایزه جلال یا کتاب سال جایی داشته باشد. امیدوارم راه تغییر آییننامهها را ایجاد کنیم. یکی دیگر از بخشهایی که باید فکری برای آن کرد، بخش مستندهای تاریخ جنگ و اجتماعی است که اینها یکدست نیستند، این حوزه نیز تنوع زیادی دارد که باید فکری برای آن کرد. امیدوارم بتوانیم راه تغییر آییننامهها را ایجاد کنیم.»
ابراهیم حیدری، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران از دیگر سخنرانان این مراسم با تأکید بر اینکه ادبیات در ایران جایگاهی خاص دارد، گفت: «ادبیات در ایران به خاطر امثال جلال جایگاه ویژهای دارد. برگزاری چنین برنامههایی به نوعی یاد کردن از بزرگان و زنده نگه داشتن ادبیات است. هر بخش از ایران دارای ادبیات خاص خود است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. به قول وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، ایران فقط تهران نیست و باید به ظرفیتهای شهری و روستایی توجه شود و با این رویکرد به بخشهای اقلیمی توجه کردیم.»
ادبیات و کتاب بهترین راه برای گفتوگو
او افزود: «امیدوارم خبرنگاران مطالبهگر باشند و به ما کمک کنند تا جوایز، اقدامات و آییننامهها در حوزه نشر و کتاب را بهروزرسانی کنیم. برخی برنامهها شاید نیاز به تکمیل و تقویت داشته باشد. شرایط ملی و بینالمللی متفاوت شده است و نسل جدید هم در این بین باید مورد توجه قرار گیرند. فراموش نکنیم که ادبیات و کتاب بهترین راه گفتوگو است.»
حیدری درباره جایزه این دوره گفت: «طبق روال سال قبل مبلغ جوایز حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد افزایش یافته است. قبلاً جوایز به شکل سکه بود که با مصوبه سالهای قبل توانستیم جوایز را به نوع ریالی تبدیل کنیم. در حال حاضر به خاطر توجه ویژهای که به ادبیات وجود دارد، مبلغ جایزه ۵۰۰ میلیون تومان برآورد شده است و شایستگان تقدیر هم حدود ۲۰۰ میلیون تومان دریافت میکنند. مبلغ جایزه برگزیدگان سال قبل ۴۰۰ میلیون تومان بود.»
حیدری اضافه کرد: «با توجه به بازخوردهای سال قبل و واکاوی شرایط سعی کردیم همه گرایشها و رویکردها دیده شود، اما در حوزه فرهنگ، کیفیگرایی سخت است ولی سعی کردیم همه نگاههای کسانی را که در این خاک قلم میزنند، ببینیم و صدایشان را بشنویم. نکته مهم این است که بعد از اهدای جایزه هم آثار فراموش نشوند و همچنان صدای برگزیدگان را بشنویم.»
از میان آثاری که به مرحله نهایی داوری راه یافتهاند، ۳ نامزد زن و ۳ نامزد نیز نویسنده کتاب اولی هستند و از آنجایی که بنای برگزارکنندگان این دوره تلاش برای تمرکززدایی از پایتخت بوده، از میان 12 داور این دوره، 5 نفر غیرتهرانی هستند. آیین اختتامیه «هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آلاحمد» چهارشنبه سوم بهمن ۱۴۰۳ به میزبانی تالار قلم کتابخانه ملی و با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار میشود.
