ادامه از صفحه یک

بنابراین، توافقنامه مذکور به‌عنوان یک نقطه عطف در روابط ایران و روسیه، نقشه راهی برای تقویت روابط دو جانبه در قلمروهای موضوعی مختلف است.
شایان ذکر است که «معاهده مشارکت جامع راهبردی» با توجه به شرایط محیطی و با توجه به سطح و گستره روابط میان دو کشور، به نوعی تکمیل کننده، تشریح کننده و به روزرسانی توافقنامه قبلی با عنوان «معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» در تاریخ 22 اسفند 1379 (برابر با 12 مارس 2001) است.
از آنجایی که هر دو کشور با چالش‌های مشترکی در محیط بیرونی مواجه هستند، «معاهده مشارکت جامع راهبردی» پیامدهای گسترده‌ای بویژه در قلمروهای اقتصاد و تجارت، حمل‌و‌نقل و انرژی خواهد داشت.
یکی از ارکان مرکزی این مشارکت در بخش اقتصاد، تجارت و حمل‌ونقل، توسعه «کریدور شمال - جنوب» و به موازات آن امضای موافقتنامه اجرایی«طرح مشترک دو کشور برای ساخت راه‌آهن رشت – آستارا» است که یک پروژه زیرساختی حیاتی است که تجارت بین ایران، روسیه و چندین شریک منطقه‎ای و بین‎المللی (برای مثال هند) را تسهیل و تقویت می کند. این سرمایه‌گذاری راهبردی در شبکه‌های تجاری و حمل‌و‌نقل به وضوح نشان دهنده نیت تهران و مسکو برای تقویت روابط تجاری و تأمین منافع متقابل در سال‌های پیش‌رو و مقابله هوشمندانه و هدفمند با تحریم‌های غرب به رهبری امریکا است.
«طرح انتقال گاز روسیه به ایران» از دیگر موضوعات محوری مشارکت در بخش انرژی است. با تحریم‌هایی که دسترسی به بازارهای غربی را محدود کرده است، هر دو کشور به‌دنبال راه‌های جایگزین برای تقویت بخش انرژی خود هستند که می‌تواند به تقویت جایگاه دو کشور در بازار انرژی منطقه‌ای و جهانی کمک کند.
در کنار روابط دو جانبه، «تعامل ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا» نیز به مرحله جدیدی رسیده است. در اجلاس اخیر این اتحادیه در سن‌پترزبورگ در 6دی ماه 1403(برابر با 26 دسامبر 2024)، تصمیم اعطای وضعیت ناظر به جمهوری اسلامی ایران به تصویب اعضا رسید. این تصمیم، در کنار موافقتنامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مسیر را برای گسترش تجارت و همکاری‌های اقتصادی میان ایران و پنج کشور عضو این اتحادیه (یعنی روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان) هموار می‌کند. به بیان الکسی اورچک، معاون نخست‌وزیر فدراسیون روسیه: ما انتظار داریم که موافقتنامه تجارت آزاد در سال 2025 اجرایی شود که توافقی منحصر به فرد است، زیرا حدود 90درصد تبادلات تجاری را تسهیل می‌کند و فرصت‌های بسیار خوبی برای رشد تجارت ایجاد خواهد کرد.

3. ملاحظات و چشم‌اندازها
 تحلیلگران حوزه روابط بین‌الملل، رقابت راهبردی امریکا، چین و روسیه را مهم‌ترین چالش از منظر تأثیرات و نتایج آن بر نظم بین‌الملل امروز و آینده دانسته‌اند. زیرا ماهیت این رقابت از یک‌سو، تقابل جدی میان دو دیدگاه با مدل و هویتی متضاد است و از دیگرسو، مسائل واگرایانه متعددی در روابط جاری سه کشور وجود دارد که بالقوه می‌تواند فرآیندهای کلان بین‌المللی را متأثر ساخته و بر موقعیت واحدهای برتر نظام و آزادی عمل آنها در ثبات‌بخشی به نظمی مطلوب تغییراتی شگرف بر جای بگذارد. مهم‌ترین چالش و تهدید برای امریکا در دوران کنونی، ارتقای سطح همگرایی و اتحاد بین ایران، روسیه و چین در محیط بیرونی خواهد بود. از نقطه‌نظر نخبگان امریکایی، تهران، مسکو و پکن می‌توانند در میان‌مدت، قدرت اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و فناوری خود را برای اعمال چالشی پایدار بر نظم جهانی با الگوی غربی، تجمیع کرده و متعاقب آن موجب تغییر در ساخت نظم آتی با ماهیتی چندقطبی، عادلانه و دموکراتیک شوند.
اکنون مناسبات جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه بر پایه دو عنصر کلیدی همسایگی، رویکردهای مشترک در قبال پدیدارهای سیاسی و امنیتی منطقه‌ای - جهانی و مبارزه با تروریسم، در مسیر رو به رشد در حال حرکت است. بدیهی است نزدیکی هر چه بیشتر تهران و مسکو و متعاقب آن شکل‌گیری بلوک‌های جدید منطقه‌ای، بویژه با حضور دیگر قدرت‌های نوظهور آسیایی، نوید بخش تقویت و تثبیت روندهای چندجانبه‌گرایی در سطح جهانی خواهد بود؛ امری که در تقابل مستقیم و معنادار با منافع و خواسته‌های دولت جدید امریکاست که شعار «اول امریکا» و به بیان دیگر یکجانبه‌گرایی و سلطه بر جهان را سرلوحه سیاست‌های جهانی خود قرار داده است. در نتیجه، روابط تهران و مسکو فراتر از مبادلات اقتصادی صرف است زیرا به یک مشارکت راهبردی جامع تبدیل شده که نشان دهنده منافع مشترک دو کشور در ثبات منطقه‌ای و مقابله با نفوذ غرب است.
برخلاف فضاسازی‌های رسانه‌های غربی، محتوای «معاهده مشارکت جامع راهبردی ایران و روسیه»، صرفاً مبتنی بر توسعه روابط دو جانبه و همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی است و علیه هیچ طرف سومی تنظیم نشده است. حتی تمایل طرفین برای همکاری نزدیک‌تر در بخش امنیتی-دفاعی نیز، بیانگر تعامل در راستای برقراری صلح و امنیت و مبارزه با تروریسم در سطوح منطقه‌ای و جهانی است.
  درحوزه اقتصادی، طی چند سال گذشته همکاری ایران و روسیه، از یک روند افزایشی برخوردار بوده و حجم مبادلات تجاری افزایش مناسبی داشته است؛ حجم مبادلات تجاری دو کشور در سه سال گذشته دارای جهش قابل توجهی، بویژه در صادرات کالای ایرانی به روسیه بوده است. بر اساس آمار گمرک روسیه، مجموع کل مبادلات تجاری ایران و روسیه در سال ۲۰۲۲ رقم قابل تأمل 4.7 میلیارد دلار بوده است که بالاترین رقم در تاریخ روابط دو کشور به شمار می‌رود. روابط فیمابین در پایان سال 2023 از لحاظ صادرات ایران به روسیه از رشد قابل قبولی برخوردار بود به نحوی که صادرات ایران با 8/15 درصد رشد به 3/1 میلیارد دلار رسید. شایان ذکر است که به بیان معاون نخست‌وزیر فدراسیون روسیه، الکسی اورچک «حجم مبادلات تجاری دو کشور در 9 ماه اول سال 2024 نسبت به مدت مشابه سال گذشته 14.7درصد بیشتر شده و به 3.3 میلیارد دلار رسیده است. پیش‌بینی می‌شود که آمار رسمی مبادلات تجاری در سال 2024 بین 4.5 تا 5 میلیارد دلار باشد. بنابراین، رشد 15 درصدی تجارت ایران و روسیه در کنار اجرای موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، نشان دهنده گسترش روابط اقتصادی و تجاری دو کشور است. در نتیجه، «معاهده مشارکت جامع راهبردی ایران و روسیه» با ایجاد فرصت‌های جدید، می‌تواند به تعمیق همکاری‌های اقتصادی و افزایش حجم تجارت بین دو کشور در سال‌های پیش‌رو منجر شود.

سخن آخر اینکه؛
ایران امروز با اتکا به ظرفیت‌های عظیم موجود و تعامل متوازن هوشمند، فعال و سازنده با سایر قدرت‌های نوظهور و مستقل جهان، همه مقدمات لازم را برای‌گذار ملت ایران به آینده‌ای درخشان در نظمی چندقطبی و عادلانه [نفی هرگونه سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری] تدارک دیده است.